#آیات_مرتبط

1. سوره ضحی

فَأَمَّا ٱلۡیَتِیمَ فَلَا تَقۡهَرۡ 9

وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ 10

و اما [به شکرانۀ این همه نعمت] یتیم را خوار و رانده مکن

و تهیدست حاجت خواه را [به بانگ زدن] از خود مران

2. سوره ذاریات

وَفِیٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ حَقّٞ لِّلسَّآئِلِ وَٱلۡمَحۡرُومِ 19

و در اموالشان حقّى براى سائل تهى دست و محروم از معیشت بود

3. سوره معارج

وَٱلَّذِینَ فِیٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ حَقّٞ مَّعۡلُومٞ 24

لِّلسَّآئِلِ وَٱلۡمَحۡرُومِ 25  

و آنان که در اموالشان حقّى معلوم است

براى درخواست کننده [تهیدست] و محروم [از معیشت و ثروت، ]

4. سوره اسراء

وَءَاتِ ذَا ٱلۡقُرۡبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلۡمِسۡکِینَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرۡ تَبۡذِیرًا 26

و حقّ خویشاوندان و حقّ تهیدست و از راه مانده را بپرداز، و هیچ گونه اسراف و ولخرجى مکن

5. سوره روم

فَـَٔاتِ ذَا ٱلۡقُرۡبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلۡمِسۡکِینَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِیلِۚ ذَٰلِکَ خَیۡرٞ لِّلَّذِینَ یُرِیدُونَ وَجۡهَ ٱللَّهِۖ وَأُوْلَـٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ 38

پس [با توجه به فراخ بخشى خدا در روزى و رزق] حقّ خویشاوند و مسکین و در راه مانده را بده این انفاق براى آنان که خشنودى خدا را مى خواهند بهتر است؛ و اینان [که حقوق مالى را مى پردازند] همان رستگارانند

6. سوره بلد

أَوۡ إِطۡعَٰمٞ فِی یَوۡمٖ ذِی مَسۡغَبَةٖ 14

یَتِیمٗا ذَا مَقۡرَبَةٍ 15

أَوۡ مِسۡکِینٗا ذَا مَتۡرَبَةٖ 16

یا طعام دادن در روز گرسنگى و قحطى،

به یتیمى خویشاوند،

یا مستمندى خاک نشین؛

ترجمه : استاد انصاریان

#شأن_نزول

قال الکلبی نزلت فی العاص بن وائل السهمی

و قیل نزلت فی الولید بن المغیرة عن السدی و مقاتل بن حیان

و قیل نزلت فی أبی سفیان بن حرب کان ینحر فی کل أسبوع جزورین فأتاه یتیم فسأله شیئا فقرعه بعصاه عن ابن جریج

و قیل نزلت فی رجل من المنافقین عن عطاء عن ابن عباس‏

+مجمع البیان فی تفسیر القرآن    ج‏10    834

کلبى گوید: این آیه در باره عاص بن وائل سهمى نازل شده.

سدى و مقاتل بن حیّان گویند: در باره ولید بن مغیره نازل شده است‏

ابن جریح گوید: در باره ابى سفیان بن حرب نازل شده است که در هر هفته دو حیوان میکشت چون یتیمى نزد او میآمد او را با عصا میزد.

عطاء از ابن عبّاس نقل کرده که در باره مردى از منافقین نازل شده است.

+ترجمه تفسیر مجمع البیان    ج‏27    304 ، 305

#روایات

1- پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

اُذَکِّرُ اللّه َ الوالِیَ مِن بَعدی عَلى اُمَّتی ، إلاّ یَرحَمُ عَلى جَماعَةِ المُسلِمینَ ؛ فَأَجَلَّ کَبیرَهُم ، و رَحِمَ ضَعیفَهُم ، و وَقَّرَ عالِمَهُم ، و لَم یَضُرَّ بِهِم فَیُذِلَّهُم ، و لَم یُفقِرهُم فَیُکفِرَهُم
 آن کس را که پس از من بر امّتم حکمرانى یابد ، به یاد خدا توصیه مى کنم ؛ که حتما بر جماعت مسلمانان مهر ورزد ؛ بزرگ سالانشان را گرامى شمارد ، بر نا توانانشان رحمت آورد ، دانشمندانشان را بزرگ دارد ، و آنان را زیان نرساند که خوارشان سازد و به فقر دچارشان نکند که کافرشان کند .

( الکافی : ۱ / ۴۰۶ / ۴ )

2-پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

مَن واسَى الفَقیرَ مِن مالِهِ ، و أنصَفَ النّاسَ مِن ننَفسِهِ ، فَذلِکَ المُؤمِنُ حَقّا .

هر کس فقیر را در مال خود شریک گرداند و با مردم به انصاف رفتار کند ، او مؤمن حقیقى است .

 .[الکافی : 2 / 147 / 17 عن جعفر بن إبراهیم الجعفری عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال: 47 / 48 عن جعفر بن إبراهیم عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام عنه صلى الله علیه و آله و لیس فیه «من ماله» ، بحار الأنوار : 75 / 25 / 5 .]

3-امام صادق علیه السلام :

مَن کانَ فی حاجَةِ أخیهِ المؤمنِ المسلمِ  ، کانَ اللّه ُ فی حاجَتِهِ ما کانَ فی حاجَةِ أخیهِ .

کسى که به فکر برآوردن نیاز برادر مؤمن مسلمان خود باشد، تا زمانى که در فکر نیاز او باشد، خداوند در کار نیاز وى باشد .

( الأمالی للطوسی : ۹۷/۱۴۷ )

4-امام کاظم علیه السلام :

 إنّ خَواتِیمَ أعْمالِکُم قَضاءُ حَوائجِ إخْوانِکُم و الإحْسانُ إلَیهِم ما قَدَرْتُم ، و إلاّ لَم یُقْبَلْ مِنکُم عَمَلٌ .

همانا مُهرهاى [ تأیید ] اعمال شما برآوردن نیازهاى برادرانتان و نیکى کردن به آنان در حدّ توانتان است.اگر چنین نباشد ، هیچ عملى از شما پذیرفته نشود .

( بحار الأنوار : ۷۵/۳۷۹/۴۰ )

5-امام صادق علیه السلام :

ما مِن مؤمنٍ یَخذُلُ أخاهُ و هُو یَقْدِرُ على نُصْرَتهِ  ، إلاّ خَذَلَهُ اللّه ُ فی الدُّنیا و الآخِرَةِ

هر گاه مؤمنى بتواند برادر خود را یارى رساند، اما تنهایش گذارد، خداوند در دنیا و آخرت او را تنها گذارد .

( بحار الأنوار : ۷۴/۳۱۱/۶۷ )

#نکات تفسیری

منظور از"دین"در اینجا"جزا"یا"روز جزا"است،و انکار روز جزا و دادگاه بزرگ آن،بازتاب وسیعى در اعمال انسان دارد که در این سوره به پنج قسمت از آن اشاره شده است از جمله:"راندن یتیمان با خشونت،"و"عدم تشویق دیگران به اطعام افراد مسکین"است یعنى نه خود انفاق مى‌کند و نه دیگران را دعوت به این کار مى‌نماید.

بعضى نیز احتمال داده‌اند که منظور از"دین"در اینجا قرآن یا تمام آئین اسلام است،ولى معنى اول مناسبتر به نظر مى‌رسد،و نظیر آن را در سوره"انفطار" آیه ۹ کَلاّٰ بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ  ،و سوره"تین"آیه ۷ فَمٰا یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ  نیز

آمده است که به قرینه آیات دیگر آن سوره‌ها منظور از دین روز جزا است.

"یدع"از ماده"دع"(بر وزن حد)به معنى دفع شدید و راندن توأم با خشونت و عنف است.

و"یحض"از ماده"حض"به معنى تحریض و ترغیب دیگران بر چیزى است،"راغب"در"مفردات"مى‌گوید:"حص"تشویق در حرکت و سیر است،ولى"حض"چنین نیست ^۱.

از آنجا که"یحض"و"یدع"به صورت فعل"مضارع"آمده نشان مى‌دهد که این کار مستمر آنها است در مورد یتیمان و مستمندان.

باز در اینجا این نکته جلب توجه مى‌کند که در مورد یتیمان مساله عواطف انسانى بیشتر مطرح است تا اطعام و سیر کردن،چرا که بیشترین رنج یتیم از دست دادن کانون عاطفه و غذاى روح است،و تغذیه جسمى در مرحله بعد قرار دارد.

و باز در این آیات به مساله اطعام"مستمندان"که از مهمترین کارهاى خیر است برخورد مى‌کنیم،تا آنجا که مى‌فرماید:اگر خود قادر به اطعام مستمندى نیست دیگران را به آن تشویق کند.

تعبیر به"فذلک"(با توجه به اینکه"فا"در اینجا معنى سببیت را مى‌بخشد)اشاره به این نکته است که فقدان ایمان به معاد سبب این خلافکاریها مى‌شود،و به راستى چنین است،آن کس که آن روز بزرگ و آن دادگاه عدل، و آن حساب و کتاب و پاداش و کیفر را در اعماق جان باور کرده باشد،آثار مثبتش در تمام اعمال او ظاهر مى‌شود،ولى آنها که ایمان ندارند اثر آن در جرأتشان بر گناه و انواع جرائم کاملا محسوس است.

تفسیر نمونه  جلد:۲۷ 

زیر نظر: آیت الله مکارم شیرازی نویسنده:جمعی از نویسندگان

#امام و آقا

و شما کاری را متکفل شدید و انجام کاری را به عهده گرفتید که مورد عنایت خاص خدای تبارک و تعالی است. و البته باید این توجه را به آقایان عرض کنم، گرچه خودشان توجه دارند که باید این عمل با یک ظرافتی انجام بگیرد که مستمندان، محرومان خیال نکنند که آنها از باب اینکه در صف پایین جامعه واقع شده‌اند مورد امداد واقع شده‌اند؛ آنها در صف مقدم جامعه‌اند. مستمندان و فقرا و دورافتاده‌ها در صف مقدم جامعه هستند، و همینها و همین زاغه‌نشینان و همین حاشیه‌نشینان و همین محرومان بودند که این انقلاب را به ثمر رساندند. اینها بودند که از همه چیز خودشان در راه اسلام عزیز در رژیم سابق گذشتند و الآن همه مشغول‌اند. همینها هستند که الآن در جبهه‌ها مشغول به فداکاری هستند، و جوانهای همینهاست که در سرتاسر کشور، داخل و در خارج کشور مشغول‌اند برای تایید اسلام. و ملت شریف ایران قدر یک همچو جوانان و قدر یک همچو خانواده‌هایی که این جوانان را تحویل جامعه داده‌اند می‌داند؛ و عمده این است که در پیشگاه خدای تبارک و تعالی یک درخشندگی خاص این افراد دارند. اگر نبودند این محرومان جامعه که دلبستگی به این دنیا به آن طوری که بالاتریها به خیال خودشان دارند، اگر نبود همت این محرومان و همت این روستائیان و همت این جنوب شهریها، اگر نبود این، نه رژیم سابق ظلمش از بین رفته بود و نه ما در مقابل مشکلات می‌توانستیم مقاومت کنیم. همه اینها از برکات اینهایی هستند که شما به امداد آنها برخاسته‌اید؛ و آنها لایق این هستند که ما با تواضع به خدمت آنها برویم و برای آنها خدمت کنیم؛ همه ما خدمتگزار آنها باید باشیم. آنها به ما منت دارند که ما را از این قیدی که ابرقدرتها به‌ دست و پای ما بسته بودند نجات دادند. آنها بر کشور ما منت دارند که اسلام عزیز را در این کشور حاکم کردند. ما و شما برای آنها کاری نمی‌کنیم، آنها ما را رساندند به آنجایی که بتوانیم در مقابل همه قدرتها بایستیم و سرفراز باشیم که ما نه در طرف شرق هستیم و نه در طرف غرب هستیم و نه احتیاجی به وابستگی آنها داریم.

امام خمینی (ره)؛ 18 اردیبهشت 1362
بیشتر بخوانید: https://emam.com/posts/view/3238

بعضی میخواهند با عنوان تندروی، عدالت را متهم و محکوم کنند. عدالت، تندروی نیست؛ حق‌گرایی است؛ توجه به حقوق آحاد مردم است؛ جلوگیری از ویژه‌خواری است؛ جلوگیری از تجاوز و تعدی به حقوق مظلومان است. در یک کشور کسان زیادی پیدا میشوند که اگر دستگاه مسؤولِ قانونی به مدد آنها نشتابد، در امواج درگیریهای گوناگون لگدمال میشوند. وظیفه‌ی دولتِ عدالتمدار، توجه ویژه به قشر محرومین است. عدالت را نباید تندروی و مخالفت با شیوه‌های علمی دانست. با استفاده از همه‌ی شیوه‌های عالمانه و با تدبیر میتوان عدالت را در جامعه مستقر کرد.

۱۳۸۴/۰۵/۱۲   بیانات آیت الله خامنه ای در مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری

#شعر

که مرد ار چه بر ساحل است، ای رفیق

نیاساید و دوستانش غریق

من از بینوایی نیم روی زرد

غم بینوایان رخم زرد کرد

چو بینم که درویش مسکین نخورد

به کام اندرم لقمه زهر است و درد

یکی را به زندان درش دوستان

کجا ماندش عیش در بوستان؟

سعدی

#داستان

معتب که عهده دار خدمات منزل امام صادق علیه السلام بود میگوید:

بر اثر کمیابی مواد غذائی در بازار مدینه قیمت اجناس بالا رفت . امام علیه السلام بمن فرمود:

در منزل چه مقدار خواربار داریم؟

گفتم: بقدر مصارف چندین ماه.

فرمود: همه آن ها را در بازار برای فروش عرضه کن.

معتب از سخن امام به شگفت آمد؛ عرض کردم:

این چه دستوری است که میفرمائید؟

حضرت سخن خود را دوباره تکرار کرد و با تاءکید فرمود:

تمام خواربار موجود منزل را ببر و در بازار بفروش برسان.

معتب : پس از آن که امر حضرت را اجراء نمودم و خواربار موجود منزل را فروختم بمن فرمود:

اینک وظیفه داری احتیاجات غذائی منزل مرا، مانند اکثریت متوسط مردم ، روز به روز خریداری کنی به علاوه فرمود:

قوت خانواده ام باید از مخلوطی تهیه شود که نیمش جو و نیمش گندم باشد.

منبع: داستان ها و پندها، ج1، ص20

#شعر

خندید مور و گفت: چنین است رسم و راه

از رنج و سعی خویش مرا نیست هیچ عار

آسوده آن که در پی گنجی کشید رنج

شاد آن که چون منش، قدمی بود استوار

بیهش چه خوانی ام که ندیده است هیچ کس

مانند مور، عاقبت اندیش و هوشیار

من دانه ای به لانه کشم با هزار سعی

از پا دراوفتم به ره اندر، هزار بار

از کار سخت خود نکنم هیچ شکوه، زانک

ناکرده کار، می نتوان زیست کامکار

کوشم به زندگی و ننالم به گاه مرگ

زین زندگی و مرگ، که بوده است شرمسار

پروین اعتصامی

#نظر شخصی و بیان مصادیق

با توجه به انچه پیرامون این سوره و ایات همانند و تفاسیر از این ایات هست ؛ کمک و دستگیری از نیازمندان از معیار های اصلی بندگی حقیقی خداوند متعال  هست و به تبع آن یک حکومت الهی نیز باید این مسئله را در اولویت های خود قرار دهد و حتی ترویج مسائل عبادی بدون رسیدگی به این امر ثمر بخش نیست و همچنین عدم رسیدگی و بی تفاوتی نسبت به مشکلات معیشتی اقشار ضعیف جامعه برابر با بی اعتقادی و انکار معاد می باشد.

در یک سال گذشته فعالیت های فراوانی از سوی مردم و نهاد های حاکمیتی در راستای کمک به معیشت خانواده های آسیب دیده از وضعیت اقتصادی و کرونا انجام شد .

#متفرقه 

 1- در این آیه ملازمه میان انکار معنویت و روز جزا و گرداورى ثروت و بى‌اعتنایى به طبقه ضعیف اشاره شده است

بنابر این اگر به جاى کوشش در محو مالکیت فردى که انگیزه شخصى را در انسان براى کار و تولید مى‌کشد، در احیاى غرایز رفیع انسان بکوشیم و او را آن چنان مؤمن و مخلص بار آوریم که انفاق در راه دیگران را مایه کمال و تعالى خود انگارد. در این صورت هم غرایز شخصى را براى کار و تولید حفظ کرده‌ایم، هم فاصله را از میان برداشته و یا لا اقل بسیار کم کرده‌ایم.

ولى چه مى‌توان کرد: مادى‌گرى غرب، فقدان گرایش‌هاى معنوى، و ضعف جذبه آیین کلیسا، جامعه غرب را به دو صورت متضاد در آورد که خیال مى‌کند یا باید از کاپیتالیسم طرفدارى کند و یا از سوسیالیسم

  سیمای اقتصاد اسلامی ،آیت الله سبحانی تبریزی

2- خـط فقـر عبـارت اسـت از مقـدار درآمـدی کـه بـرای تأمیـن حداقـل نیازهای فردی در یک جامعه لازم اسـت و تأمین نشـدن آن توسـط افراد موجب میشـود چنیـن افـرادی فقیـر در نظر گرفته شـوند. بانک جهانی برای سـنجش میزان فقر در کشـورهای دنیا، آنها را بـه چهـار گـروه تقسـیم کرده؛ سـپس بـرای هرکـدام از گروههـا باتوجهبـه میزان درآمـد و نیـز هزینه هـای زندگـی در کشـورها، درآمـد روزانـه لازم بـرای بهرهمندی از حداقـل نیازهـای فـردی را در نظـر گرفتـه و بـر اسـاس آن، درصد فقرای کشـورها را مشـخص میکنـد. تقسـیم بندی گفته شـده بـه این صورت اسـت:

• کشورهای با درآمد بالا   21.7 دلار؛
• کشور های با درآمد بیشتر از متوسط  5.5 دلار؛
• کشور های با درآمد کمتر از متوسط 3.2 دلار؛
• کشورهای با درآمد پایین  1.9  دلار ؛

در ایـن تقـــسیمبندی، ایـــــران جـزو گـروه دوم یعنی کشــورهای بـا درآمد بیشـتر از متوسـط قـرار دارد.

کتاب صعود چهل ساله

#داستان

مرد جوانی پدر پیرش مریض شد. او پدرش را که بیماریش شدت گرفته بود در گوشه‌ای از جاده رها کرد و از آن جا دور شد. پیرمرد ساعت‌ها کنار جاده افتاده بود و به زحمت نفس‌های آخرش را می‌کشید…

رهگذران از ترس مسری بودن بیماری پیرمرد و برای فرار از دردسر، بی اعتنا به ناله‌های  او، راه خود را می‌گرفتند و از کنار او عبور می‌کردند. عارفی که از آن جاده عبور می‌کرد، به محض دیدن پیرمرد او را به دوش گرفت تا ببرد و درمانش کند.

رهگذری به طعنه به عارف گفت: “این پیرمرد فقیر است و بیمار؛ مرگش نیز نزدیک است، نه از او سودی به تو می‌رسد و نه کمک تو تغییری در اوضاع این پیرمرد به وجود می‌آورد. پسرش هم او را در این جا به حال خود رها کرده و رفته است. تو برای چه به او کمک می‌کنی؟”

عارف گفت: من به او کمک نمی‌کنم، بلکه به خودم کمک می‌کنم؛ اگر من هم مانند پسرش و رهگذران او را به حال خود رها کنم، چگونه رو به آسمان برگردانم و از خالق هستی تقاضای هم صحبتی داشته باشم؛ من به خودم کمک می‌کنم.

هر کس ز کار خلق یکی عقده وا کند

ایزد هزار عقده ز کارش رها کند

❈❈❈

صدها فرشته بوسه بر آن دست می‏زنند

کز کار خلق یکی گره بسته وا کند

#شرح کلی موضوع

پرداختن و رسیدگی به قشر محروم و نیازمند به صورت جدی درآیات الهی مورد خطاب واقعه شده است و ارتباط تنگاتنگی بین آن و ایمان به معاد -که از مسائل اساسی دین اسلام هست و می توان کلیت دین اسلام را نیز برداشت کرد- وجود دارد به گونه ای که ترک آن مانند تکذیب دین و یا تکذیب دین موجب ترک این عمل می شود.

و همچنین با توجه به آیات چنین است که توانمندان و کسانی که از نعمت و امکانات برخوردار هستند از مسئولیت های آنان که از اهمیت ویژه ای برخوردار هست کمک و یاری به دیگران هست.

و به تبع آنچه ذکر شد  اهمیت این موضوع برای یک حکومت الهی به لحاظ وظیفه و مسئولیت چندبرابری آن در سرنوشت مردم خود بسیار ویژه هست و باید در راس برنامه های خود محرومیت زدایی و ایجاد بستر و امکانات زندگی و کار و انچه موجب ازمیان رفتن محرومیت می شود را قرار دهد.

و مسئله پرداختن به محرومان به لحاظ عقلی و فطری  نیز دارای جایگاه ویژه ای هست و آثار آن به صورت وجدان انسانی و تضمین سلامت جامعه مشهود و دارای اهمیت هست.