#آیات_مرتبط

یَـأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ءَابَاءَکُم وَ إِخوَنَکُم أَولِیَاءَ إِنِ ٱستَحَبُّواْ ٱلکُفرَ عَلَى ٱلإِیمَنِ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُم فَأُوْلَـئِکَ هُمُ ٱلظَّـلِمُونَ (23 توبه)

یَـأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلیَهُودَ وَٱلنَّصَرَى أَولِیَاءَ بَعضُهُم أَولِیَاءُ بَعض وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُم فَإِنَّهُۥ مِنهُم إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهدِی ٱلقَومَ ٱلظَّـلِمِینَ (51 مائده)

ٱلَّذِینَ یَتَّخِذُونَ ٱلکَفِرِینَ أَولِیَاءَ مِن دُونِ ٱلمُؤمِنِینَ أَیَبتَغُونَ عِندَهُمُ ٱلعِزَّةَ فَإِنَّ ٱلعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعا  (139 نساء)

یَـأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلکَفِرِینَ أَولِیَاءَ مِن دُونِ ٱلمُؤمِنِینَ أَتُرِیدُونَ أَن تَجعَلُواْ لِلَّهِ عَلَیکُم سُلطَنا مُّبِینًا  (144 نساء)

یَـأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ ٱلَّذِینَ ٱتَّخَذُواْ دِینَکُم هُزُوا وَلَعِبا مِّنَ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلکِتَبَ مِن قَبلِکُم وَٱلکُفَّارَ أَولِیَاءَ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ إِن کُنتُم مُّؤمِنِینَ  (57 مائده)

وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى یُقاتِلُوکُمْ فیهِ فَإِنْ قاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزاءُ الْکافِرینَ (191 بقره)

#روایت

 

المیزان[1]در شأن نزول آیه:

فی تفسیر القمی فی قوله تعالى: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا- لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ» الآیة: نزلت فی حاطب بن أبی بلتعة، و لفظ الآیة عام و معناها خاص- و کان سبب ذلک‏

أن حاطب بن أبی بلتعة قد أسلم- و هاجر إلى المدینة و کان عیاله بمکة، و کانت قریش تخاف أن یغزوهم رسول الله ص- فصاروا إلى عیال حاطب- و سألوهم أن یکتبوا إلى حاطب و یسألوه عن خبر محمد هل یرید أن یغزو مکة؟.

فکتبوا إلى حاطب یسألونه عن ذلک- فکتب إلیهم حاطب- أن رسول الله ص یرید ذلک، و دفع الکتاب إلى امرأة تسمى صفیة- فوضعته فی قرونها و مرت- فنزل جبرئیل على رسول الله ص و أخبره بذلک.

فبعث رسول الله ص أمیر المؤمنین- و الزبیر بن العوام فی طلبها فلحقوها- فقال لها أمیر المؤمنین (ع): أین الکتاب؟ فقالت: ما معی شی‏ء ففتشاها فلم یجدا معها شیئا- فقال الزبیر: ما نرى معها شیئا- فقال أمیر المؤمنین (ع): و الله ما کذبنا رسول الله ص، و لا کذب رسول الله ص على جبرئیل، و لا کذب جبرئیل على الله جل ثناؤه- و الله لتظهرن الکتاب- أو لأردن رأسک إلى رسول الله ص- فقالت: تنحیا عنی حتى أخرجه- فأخرجت الکتاب من قرونها- فأخذه أمیر المؤمنین و جاء به إلى رسول الله ص.

و قال رسول الله ص: یا حاطب ما هذا؟ فقال حاطب: و الله یا رسول الله ما نافقت و لا غیرت و لا بدلت، و إنی أشهد أن لا إله إلا الله، و أنک رسول الله حقا- و لکن أهلی و عیالی کتبوا إلی بحسن صنیع قریش إلیهم- فأحببت أن أجازی قریشا بحسن معاشرتهم، فأنزل الله على رسول الله ص: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ- إلى قوله- وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ».

#نکات_تفسیری

تفسیر نمونه[1]:

از دو آیه فوق یک اصل کلى و اساسى در چگونگى رابطه مسلمانان با غیر مسلمین استفاده مى‏شود، نه تنها براى آن زمان که براى امروز و فردا نیز ثابت است، و آن این که مسلمانان موظفند در برابر هر گروه و جمعیت و هر کشورى که موضع خصمانه با آنها داشته باشند و بر ضدّ اسلام و مسلمین قیام کنند، یا دشمنان اسلام را یارى دهند سرسختانه بایستند، و هر گونه پیوند محبت و دوستى را با آنها قطع کنند. اما اگر آنها در عین کافر بودن نسبت به اسلام و مسلمین بى‏طرف بمانند و یا تمایل داشته باشند، مسلمین مى‏توانند با آنها رابطه دوستانه برقرار سازند.

البته نه در آن حد که با برادران مسلمان دارند، و نه در آن حد که موجب نفوذ آنها در میان مسلمین گردد.

#نکات_تفسیری

 

تفسیر المیزان[1]:

فی هذه الآیة و التی تتلوها توضیح للنهی الوارد فی أول السورة، و المراد بالذین لم یقاتلوا المؤمنین فی الدین و لم یخرجوهم غیر أهل مکة ممن لم یقاتلوهم و لم یخرجوهم من دیارهم من المشرکین من أهل المعاهدة، و البر و الإحسان، و الأقساط المعاملة بالعدل، و «أَنْ تَبَرُّوهُمْ‏» بدل من «الَّذِینَ‏» إلخ، و قوله: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ‏» تعلیل لقوله: «لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ‏» إلخ.

و المعنى: لا ینهاکم الله بقوله: «لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ» عن أن تحسنوا و تعاملوا بالعدل الذین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم لأن ذلک منکم أقساط و الله یحب المقسطین.

قیل: إن الآیة منسوخة بقوله: «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ»: التوبة: 5، و فیه أن الآیة التی نحن فیها لا تشمل بإطلاقها إلا أهل الذمة و أهل المعاهدة و أما أهل الحرب فلا، و آیة التوبة إنما تشمل أهل الحرب من المشرکین دون أهل المعاهدة فکیف تنسخ ما لا یزاحمها فی الدلالة.

قوله تعالى: «إِنَّما یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‏ إِخْراجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ‏» إلخ، المراد بالذین قاتلوکم إلخ، مشرکو مکة، و المظاهرة على الإخراج المعاونة و المعاضدة علیه، و قوله: «أَنْ تَوَلَّوْهُمْ‏» بدل من «الَّذِینَ قاتَلُوکُمْ‏» إلخ.

و قوله: «وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ‏» قصر إفراد أی المتولون لمشرکی مکة و من ظاهرهم على المسلمین هم الظالمون المتمردون عن النهی دون مطلق المتولین للکفار أو تأکید للنهی عن تولیهم.

#آقا

جهاد اسلام برای تحمیل عقیده نیست؛ برای مبارزه‌ی با کسانی است که انسانها را به بردگی می‌کشند. جهاد اسلام جنگ با ملتها نیست؛ بلکه جنگ با قدرتهای ستمگر و ظالم است. این، تاریخ اسلام است؛ این، عملکرد پیشوایان اسلام است؛ این، توصیه‌ی پیشوایان اسلام است. امیرالمؤمنین (علیه‌الصّلوةوالسّلام) در خطاب و فرمان خود به مالک‌اشتر این جمله‌ی جاودانه و فراموش‌نشدنی را دارند که می‌فرمایند: کسانی که تو با اینها در آنجا مواجه می‌شوی، یا با تو از لحاظ عقیده یکسانند، یا «و امّا شریک لک فی الخلق»؛ یا در انسان بودن با تو شریک هستند. حتی کسانی که از لحاظ عقیده با تو همراه نیستند، ولی انسانند، باید با انسان برخورد تکریم‌آمیز داشت.(۱) «لا ینهاکم اللَّه عن الّذین لم یقاتلوکم فی الدّین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبرّوهم و تقسطوا الیهم انّ اللَّه یحبّ المقسطین» (۲)- این دستور قرآن است - با کفار، با کسانی که با شما همعقیده نیستند، اما به شما تجاوز نکردند؛ تعرض نکردند؛ تعدی نکردند؛ با شما ظالمانه برخورد نمی‌کنند، به اینها اعمال قسط کنید؛ نیکی کنید.[1]

#آقا

در سوره‌ی مبارکه‌ی ممتحنه است که میفرماید: «لا ینهکم اللّه عن الّذین لم یقاتلوکم فی الدّین و لم یخرجوکم من دیارکم أن تبرّوهم و تقسطوا الیهم انّ اللّه یحبّ المقسطین»؛(۱) یعنی آن کفاری که بر سر ایمان شما و دین شما با شما به جنگ برنخواستند، خدا نمیگوید به آنها نیکی نکنید و خدا نمیگوید با آنها قسط و عدل را رعایت نکنید، بلکه خدای متعال میگوید که به آنها نیکی هم بکنید و خدای متعال نیکوکاران را دوست میدارد. قسط و عدل در جامعه‌ی اسلامی قاعدتاً به معنای رعایت حقوق افراد آن جامعه است که آن کافر هم یکی از همان افراد است یا حتی کفاری که در خارج از آن جامعه زندگی میکنند، ولی با نظام اسلامی، با مسلمین و با اسلام ستیزه‌ای نمیکنند.[1]

#شهید_مطهری

شهید مطهری[1]:

آیات قرآن بسیار حساسیت دارد و هشدار مى‏دهد که شما گاهى غافل مى‏شوید و به اینها حسن ظن پیدا مى‏کنید و یک وقت مى‏بینید آنها کار شما را ساخته‏اند. در آیه‏اى در سوره نساء مى‏فرماید: «وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً واحِدَةً»^[2] شما اشتباه مى‏کنید؛ اگر امروز آنها روى خوش به شما نشان مى‏دهند از قدرت شما مى‏ترسند؛ اگر بتوانند شما را غافلگیر کنند- به تعبیر ما- یک لقمه‏تان مى‏کنند؛ اینقدر از آنها غافل نباشید!