#آیات_مرتبط

1- فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ‏ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ (159 آل عمران)

2- الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ (18 زمر)

۳-أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّى یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرى‏ (6 طلاق)

۴-قالَتْ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونی‏ فی‏ أَمْری ما کُنْتُ قاطِعَةً أَمْراً حَتَّى تَشْهَدُونِ (32 نمل)

۵-وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَکُمْ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ (233)

#روایات

۱- علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ قَالَ فِی إقَامَهْ الإمَامِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ أیْ یَقْبَلُونَ مَا أمِروا بِهِ وَ یُشاوِرونَ الإمَام فی مَا یَحْتَاجُونَ إلَیْهِ مِنْ أمْرِ دینِهِمْ[1].

ترجمه: وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ؛ یعنی کسانی که در برپایی امامت و اطاعت از امام، فرمان خدای خویش را اجابت می‌کنند. وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ یعنی آنچه را که به آن‌ها دستور داده می‌شود، می‌پذیرند و با امامشان درباره‌ی آنچه در امور دین‌شان بدان نیاز پیدا می‌کنند مشورت می‌کنند.

2- وَ قَالَ ع‏ مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا[2].

3- وقال صلى الله علیه وآله إذا کان امراؤکم خیارکم وأغنیاؤکم سمحاءکم وأمرکم شورى بینکم، فظهر الارض خیر لکم من بطنها. وإذا کان أمراؤکم شرارکم و أغنیاؤکم بخلاءکم وامورکم إلى نسائکم، فبطن الارض خیر لکم من ظهرها[3].

ترجمه: هنگامی که زمامداران شما، نیکان شما باشند و توان‌گران شما سخاوت‌مندان، و کارهای نیک با مشورت انجام گیرد، ‌در این موقع روی زمین، از زیر زمین برای شما بهتر است (یعنی شایسته‌ حیات و زندگی هستید) ولی اگر زمام‌دارانتان بدان و ثروتمندان افراد بخیل باشند و در کارها مشورت نکنید در این صورت زیر زمین از روی آن برای شما بهتر است.

۴- وَلا مُظاهَرَةَ اَوْثَقُ مِنَ الْمُشاوَرَةِ[4]

۵- تحف العقول وَ رُوِیَ عَنْهُ ع فِی قِصَارِ هَذِهِ الْمَعَانِی قَالَ ع‏ مَا تَشَاوَرَ قَوْمٌ إِلَّا هُدُوا إِلَى رُشْدِهِم‏[5].

۶- وَ قَالَ الصَّادِقُ ع‏ الْمُسْتَبِدُّ بِرَأْیِهِ‏ مَوْقُوفٌ‏ عَلَى‏ مَدَاحِضِ‏ الزَّلَلِ[6]‏.

۷- من أراد أمرا فشاور فیه امرءا مسلما وفّقه اللَّه لأرشد أموره[7].

ترجمه: هر که اراده کارى کند و با مرد مسلمانى در باره آن مشورت کند خدایش بمعقولترین کارها توفیق دهد.

۸-الاستشارة عین الهدایة، و قد خاطر من استغنی برایه[8].

ترجمه:مشورت عین به مقصود راه یافتن است و هر که خودسرانه کار کند دچار خطر شود.

#نکات تفسیری

المیزان:

و أمرهم شورى بینهم"- راغب مى‏گوید: کلمه" تشاور" و" مشاورت" و" مشورت" به معناى استخراج رأى صحیح است، به اینکه آدمى در مواقعى که خودش در باره کارى رأى صحیح ندارد، به دیگرى مراجعه کند و از او رأى صحیح بخواهد. و این کلمه از ماده" شور" گرفته شده، عرب مى‏گوید:" شرت العسل" یعنى من عسل را از کندویش استخراج کردم. و در قرآن کریم نیز سخن از" مشاوره" رفته، فرموده:" و شاورهم فی الأمر".
و کلمه" شورى" به معناى آن پیشنهاد و امرى است که در باره‏اش مشاوره شود. این کلمه نیز در قرآن آمده، فرموده:" و أمرهم شورى بینهم". و بنا بر این معناى آیه چنین مى‏شود: مؤمنین آنهایند که هر کارى مى‏خواهند بکنند، در بینشان شورایى مى‏شود که پیرامونش مشورت مى‏کنند. و از گفتار بعضى از ایشان‏ برمى‏آید که کلمه" شورى" مصدر است، و بنا به گفته آنان معنا چنین مى‏شود: کار مؤمنین مشاورت در بین خویش است.و به هر حال چه به آن معنا باشد و چه به این معنا، در این جمله اشاره‏اى است به  اینکه مؤمنین اهل رشدند، و کارى مى‏کنند که در واقع هم باید بکنند، و در به دست آوردن و استخراج رأى صحیح دقت به عمل مى‏آورند، و به این منظور به صاحبان عقل مراجعه مى‏کنند.در نتیجه آیه شریفه قریب المعنى با آیه شریفه‏" الذین یستمعون القول فیتبعون أحسنه" خواهد بود.

نمونه:

بعد از آن[نماز]، مهمترین مساله اجتماعى همان اصل" شورى" است که بدون آن همه کارها ناقص است، یک انسان هر قدر از نظر فکرى نیرومند باشد نسبت به مسائل مختلف تنها از یک یا چند بعد مى‏نگرد، و لذا ابعاد دیگر بر او مجهول مى‏ماند، اما هنگامى که مسائل در شورى مطرح گردد و عقلها و تجارب و دیدگاههاى مختلف به کمک هم بشتابند مسائل کاملا پخته و کم عیب و نقص مى‏گردد، و از لغزش دورتر است.

لذا در حدیث پر معنایى از پیغمبر گرامى اسلام ص مى‏خوانیم:

انه ما من رجل یشاور احدا الا هدى الى الرشد:

" احدى در کارهاى خود مشورت نمى‏کند مگر اینکه به راه راست و مطلوب هدایت مى‏شود".

قابل توجه اینکه: تعبیر در اینجا به صورتى است که آن را یک برنامه مستمر مؤمنان مى‏شمرد، نه تنها در یک کار زودگذر و موقت، مى‏گوید همه کارهاى آنها در میانشان به صورت شورى است، و جالب اینکه خود پیامبر ص با اینکه عقل کل بود و با مبدء وحى ارتباط داشت در مسائل مختلف اجتماعى و اجرایى، در جنگ و صلح و امور مهم دیگر، به مشورت با یاران مى‏نشست، و حتى گاه نظر آنها را ترجیح مى‏داد با اینکه مشکلاتى از این ناحیه حاصل مى‏شد، تا الگو و اسوه‏اى براى مردم باشد، چرا که برکات مشورت از زیانهاى احتمالى آن به مراتب بیشتر است.

در باره اهمیت" مشورت" و" شرائط شورى" و" اوصاف کسانى که باید مورد مشورت قرار گیرند" و" وظیفه مشاور" بحثهاى مشروحى در ذیل آیه 159 سوره آل عمران داشتیم (جلد 3 صفحه 142 به بعد) که نیازى به تکرار آن نمى‏بینیم، اما چند موضوع را باید در اینجا اضافه کنیم:

الف: شورى منحصرا در مورد کارهاى اجرایى و شناسایى موضوعات است نه در باره احکام که تنها باید از مبدء وحى و از کتاب و سنت گرفته شود تعبیر به" امرهم" (کارهایشان) نیز ناظر به همین معنى است چرا که احکام کار مردم نیست کار خدا است.

بنا بر این اگر بعضى از مفسران مانند" آلوسى" دامنه آن را توسعه داده‏اند و احکام را در آنجا که نص خاصى در آن وارد نشده مشمول آن شمرده‏اند بى‏اساس است به خصوص اینکه ما معتقدیم هیچ امرى در اسلام نیست مگر اینکه نص عام یا خاصى در مورد آن صادر شده است، و گرنه‏ الیوم‏ أکملت لکم دینکم‏ (مائده- 3) صحیح نبود (شرح این معنى را باید در کتب اصول فقه در مورد بطلان اجتهاد به معنى قانونگذارى در اسلام مطالعه کرد).

ب: بعضى از مفسران گفته‏اند که شان نزول جمله" أمرهم شورى بینهم‏" در مورد انصار است، و این یا به خاطر آن است که آنها حتى قبل از اسلام کارهایشان بر اساس شورى بود، و یا اشاره به آن گروهى از انصار است که قبل از هجرت پیامبر ص ایمان آوردند، و در" عقبه" با او بیعت کردند، و از حضرتش دعوت به مدینه نمودند (چون این سوره مکى است و آیات فوق نیز ظاهرا در مکه نازل شده).

ولى به هر حال آیه مخصوص شان نزولش نیست و یک برنامه عمومى و همگانى را بیان مى‏کند.

نور:

فواید مشورت:

- احتمال خطا را کم مى‏کند.

- استعدادها را شکوفا مى‏کند.

- مانع استبداد مى‏شود.

- مانع حسادت دیگران است. اگر با مشورت کامیاب شدیم چون دیگران رشد ما را در اثر فکر و مشورت خودشان مى‏دانند نسبت به ما حسادت نمى‏ورزند. فرزندى که رشد مى‏کند هرگز پدرش به او حسادت نمى‏ورزد، چون رشد او را بازتابى از رشد خود مى‏داند.

- امداد الهى را به دنبال دارد، در فرهنگ دینى ماست که «ید الله مع الجماعه»

- استفاده از آراى دیگران طرح را پخته و جامع مى‏کند. «من شاور الرجال شارک فى عقولها»

- مشورت نوعى احترام به مردم است، ممکن است در مشورت حرف تازه‏اى به دست نیاید ولى احترام به شخصیت مردم است.

- وسیله شناخت دیگران است. تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد با مشورت مى‏توان درجه علمى و فکرى و تعهد و برنامه ریزى افراد را شناخت.

سؤال: آیا مشورت پیامبر با مردم جنبه ظاهرى داشت؟

پاسخ: هرگز، زیرا اگر مشورت مى‏فرمود و خلاف آن را انجام مى‏داد نه تنها به امت احترام نگذاشته بود، بلکه به نوعى روح آنان را جریحه‏دار مى‏کرد.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در جنگ‏هاى بدر، احد، خندق، حدیبیه، جنگ با بنى‏قریظه و بنى‏نظیر و فتح مکه و جنگ تبوک با مسلمانان مشورت فرمود.مشورت در مسائلى است که مربوط به مردم باشد، ولى در امورى که مربوط به خداوند است نظیر بعثت، امامت و عبادت، جاى مشورت نیست. نماز پیمان الهى است، «الصلاة عهد الله» عهد خدا را باید انجام داد و نیازى به مشورت ندارد. امامت و رهبرى امت نیز عهد الهى است، زیرا همین که حضرت ابراهیم از خداوند درخواست کرد که نسل او رهبر جامعه شود، خداوند فرمود: رهبرى و امامت پیمان و عهد من است و سپردن آن مربوط به‏گزینش من است نه دعاى تو و اگر از شخصى ظلمى سربزند لایق رهبرى نیست، «لا ینال عهدی الظالمین» پس در رهبرى امت، باید تسلیم او باشیم، چنانکه قرآن مى‏فرماید: «إنی جاعلک للناس إماما» امامت به انتخاب من است.جالب است این صفات در قالب فعل مضارع آمده که نشان استمرار است.

پیام‏ها:

- مؤمن استبداد ندارد، اهل انزوا نیست و به رأى دیگران احترام مى‏گذارد. «و أمرهم شورى بینهم»

- شورى و مشورت، مربوط به امور اجتماعى مردم است، نه احکام و دستورات دینى. «أمرهم شورى بینهم»

- از بیگانگان نظریه نخواهید. «بینهم»

#امام و آقا

حضرت آقا:

۱- بیانات در دیدار مسئولان شوراهای اسلامی ۱۳۷۸/۰۳/۰۴

اسلام حضور آحاد مردم در همه کارها را پیش بینی کرده

... اسلام در ضمن این‌که احکام الهی و اراده الهی را در هدایت و صلاح انسانها دارای کمال تأثیر میداند، اراده انسان، حضور انسان و حضور آحاد مردم را هم در همه کارها پیش‌بینی کرده است. یک نمونه آن همین مسأله شوراست. خدای متعال در علائم مؤمنین میفرماید: «و امرهم شوری بینهم» (۱)؛ کارهایشان را با مشورت انجام میدهند. البته مشورت، با شکلهای مختلفی ممکن است انجام گیرد؛ این هم یک شکل از اَشکال مشورت است. در داخل شهر و در داخل بخش، مینشینید و با هم مشورت میکنید؛ نقصهای موجود و مشکلات موجود و آن چیزهایی را که مربوط به شوراهاست - البته ممکن است نقصهایی هم باشد که به وظایف شوراها مربوط نشود - رسیدگی و به آنها عمل میکنید؛ مثل این است که سرتاسر پیکر ایران اسلامىِ بزرگ، با نبضِ خون تازه انقلابی و اسلامی میزند و حرکت میکند. مسؤولان و شوراهای هر شهر و روستا، برای رفع مشکلات مردم، در همان شهر و روستا فکر میکنند. این خیلی فرصت خوبی است. پس با نام و یاد خدا، برای خدمت به خلق خدا نیّت کنید.

۲- پیام به کنفرانس بین المجالس اسلامی ۱۳۷۸/۰۳/۲۵

اسلام پیشرو برپایی حکومت های مردمی و شورایی

... تشکیل مجالس مقننه به شکل فعلی در کشورهای اسلامی در یک قرن اخیر رایج شده ولی در اصل، اسلام منادی و پیشرو برپایی حکومتهای مردمی و شورایی در چهارچوب وحی و قوانین الهی است. پیامبر گرامی اسلام به فرمان الهی "و شاورهم فی الامر" در مهمات حکومتی اسلام مشورت می‌فرمودند و حتی در صورت غلبه رأی جمع بر نظر مبارک ایشان، در مواردی به نظر اصحاب عمل می‌کردند. شاید بتوان گفت که این امر یکی از رموز پیشرفت سریع و بی‌سابقه مسلمین در آغاز تاریخ اسلام بوده است.

۳-خطبه های نماز جمعه  ۱۳۶۲/۰۵/۱۴

مردمی بودن،ادعای دروغین غربی ها

...در کشورهای غربی که ادّعا میکنند در خدمت مردم و برای مردمند، مردم هیچ اراده‌ای، اختیاری در کاری که دستگاه حکومت انجام میدهد، ندارند. این ادعا که حکومتی بدون اینکه با مردم خود ارتباط مستقیم داشته باشد، بدون اینکه به آرای مردم متّکی باشد، ادّعا کند که در خدمت مردم است، ادّعای پذیرفته‌ای نیست. این سخنی است که همه‌ی مدّعیان حکومت مردمی بر زبان جاری میکنند، امّا نمیتوانند ثابت کنند که مردمیاند؛ همه‌ی حکومتهای تحمیلی هم خودشان را مردمی به حساب می‌آورند. پس مادامی که مردم با حکومت و با دستگاه حاکم همکاری نکرده باشند، در صحنه‌های فعّالیت اجتماعی در کنار این دستگاه حاضر نباشند، این ادّعا پذیرفته نیست که دولتی و رژیمی بگوید ما مردمی هستیم؛ [امّا ]حکومت اسلامی به معنای واقعی کلمه یک حکومت مردمی است.
 در صدر اسلام حکومت پیغمبر و تا مدّتی بعد از رحلت پیغمبر، حکومت جامعه‌ی اسلامی یک حکومت مردمی بود. در دوران امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) مردم در صحنه‌ی حکومت به معنای واقعی دخالت داشتند، نظر میدادند، رأی میدادند، تصمیم میگرفتند و حقّ مشورت - که قرآن پیغمبر را به آن امر کرده است - متعلّق به مردم بود که: وَ شاوِرهُم فِی الاَمرِ؛ مردم حق دارند که با آنها مشورت بشود. بنابراین اگر یک حکومتی ادّعا میکند که مردمی است، باید به معنای اوّل هم مردمی باشد؛ یعنی مردم در این حکومت دارای نقش باشند: اوّل، در تعیین حاکم. در حکومت اسلام، مردم در تعیین شخص حاکم دارای نقش و تأثیرند.

۴-بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)  ۱۳۸۳/۰۳/۱۴

مردم سالاری ،مسئله ای برخاسته از دین در مکتب امام

در مکتب سیاسی امام رأی مردم به معنای واقعی کلمه تأثیر می‌گذارد و تعیین کننده است. این، کرامت و ارزشمندی رأی مردم است. از طرف دیگر امام با اتکاء به قدرت رأی مردم معتقد بود که با اراده‌ی پولادین مردم می‌شود در مقابل همه‌ی قدرتهای متجاوز جهانی ایستاد؛ و ایستاد. در مکتب سیاسی امام، مردم‌سالاری از متن دین برخاسته است؛ از «امرهم شوری بینهم»(۱) برخاسته است؛ از «هو الّذی ایّدک بنصره و بالمؤمنین»برخاسته است.

۵-بیانات در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی ۱۳۹۷/۰۳/۳۰

مشورت گیری از نخبگان،راه گشای مشکلات بزرگ

بایستی از نخبگان بیرون از محیط مجلس هم استفاده بشود. گاهی شما ملاحظه میکنید در یک مسئله‌ای، در یک حوزه‌ی تخصّصی‌ای، یک کسی چند سال مثلاً کار کرده، فکر کرده؛ شما اگر در این حوزه‌ی تخصّصی از او مشورت بگیرید، گاهی با یک کلمه‌ی کوتاه، با یک سطر، یک راه‌گشایی بزرگی را انجام میدهد؛ یعنی این‌جوری است؛ گاهی اوقات کمک نخبگان این‌جوری است که یک پیشنهاد کوچکشان یک راه‌گشایی بزرگی را انجام میدهد.

حضرت امام:

۱-مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است

مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است، مجلسی است که باید متفکرین، آقایان، مسائلی که ما یحتاج ملت است و کشور است در میان بگذارند و با هم مشورت کنند. مباحثه کنند فقط آن چیزهایی که مربوط به ملت است و به اسلام. مجلس شورای اسلامی که شما آقایان وکیل هستید از طرف ملت برای خدمت در آن بنگاه، باید آنکه دلخواه ملت است در آنجا طرح بشود. و آنچه دلخواه اسلام است بحث و مشورت بشود. و به ترتیبی که مقرر است تصویب بشود و همه چیزش اسلامی باشد.
امام خمینی (ره)؛ 04 خرداد 1359

۲-شور، اگر در محیطی واقع شد که اسلامی است منتهی به جنگ نمی‌شود

من امیدوارم که آقایان بدون اینکه جهات نفسیت را در نظر داشته باشند، و بدون اینکه اغراض خودشان را و مخالفتهای شخصی که با اشخاص دارند در نظر داشته باشند، به آن چیزی که وکیل او، به آن چیزی که در آن چیز وکیل هستند، اندیشه کنند و مباحثه کنند و شور کنند. شوری که در محیطی واقع شد که اسلامی است و اخلاق اسلامی است منتهی به جنگ نمی‌شود، منتهی به آن مسائلی که در آن مجلسها و بعضی از آن مجلسها واقع می‌شد که انصافاً شرم آور است نمی‌شود.
امام خمینی (ره)؛ 04 خرداد 1359 سخنرانی در جمع نمایندگان مجلس

۳-حقوق اولیه هر ملت ،تعین سرنوشت و شکل و نوع حکومت

از حقوق اولیه هر ملتى است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد. طبیعى است که چون ملت ایران بیش از نود درصد مسلمانند، باید این حکومت بر پایه‏هاى موازین و قاعده اسلامى بنا شود. (صحیفه امام، ج‏4، ص: 367)

۴-اکثریت هر چه گفتند آراى ایشان معتبر است

اکثریت هر چه گفتند آراى ایشان معتبر است و لو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما ولىّ آنها نیستید که بگویید که این به ضرر شماست ما نمى‏ خواهیم بکنیم... آن مسیرى که ملت ما دارد، روى آن مسیر راه را بروید، و لو عقیده‏ تان این است که این مسیرى که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد. ملت مى‏ خواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را مى‏ خواهد. ملت رأى داده؛ رأیى که داده متَّبع است. (صحیفه امام، ج‏9، ص: 304)

#داستان

داستان های مختلفی را از مشورت کردن پیامبر خدا می توان بیان کرد:

۱.در جنگ احد پیامبر صلى الله علیه و آله شورایى تشکیل داد و درباره این که براى جنگیدن از مدینه بیرون 

   بروند یا در خود مدینه سنگر بگیرند مشورت نمود. نظر شخص پیامبر صلى الله علیه و آله و عدّه‏اى دیگر  

  سنگربندى در مدینه بود. ولى اکثر جوان‏هایى که از یاران پیامبر بودند به بیرون رفتن از مدینه تمایل نشان 

  دادند و گفتند: یا رسول‏الله صلى الله علیه و آله ما تابع شما هستیم ولى چون از ما نظر خواستید عقیده 

   ما بیرون رفتن است. پیامبر صلى الله علیه و آله رأى یارانش را بر رأى خود مقدّم داشت 

 و سلاح برداشت و عازم جبهه نبرد شد.

۲.در نبرد احزاب یا خندق نیز همین شیوه به کار رفت. و حضرت رسول (ص) با اصحاب خود، جلسه مشورتی تشکیل داد.

۳..در پیکار بنی قریظه، در مورد کیفیت و کمیت جنگ با یهودیان مدینه، مشورت کرد.

۴.در پیکار نبی نضیر، در بر خورد با یهودیان مدینه، نیز چنین کرد.

۵.در روز حدیبیه نیز در موضوعهای مختلفی به مشورت پرداخت.

۶.در فتح مکه، هنگامی که آمدن ابوسفیان به حضرت گزارش شد،مشورت کرد.

۷.در غزوه طائف، پس از محاصره آنها، پیامبر اسلام (ص) بااصحاب خود مشاوره کرد و سپس تصمیم گرفت.

۸.در غزوه تبوک، در امور مختلف، با اصحاب خود به مشورت پرداخت; «اشیروا علی » فرمود و نظرهای صائب و آرای صحیح ونوین اصحاب را مورد ستایش قرار داد.

۹. پیامبر(ص) در مورد اعزام افراد برای تبلیغ و اداره امور یک منطقه و اعطای مسئوولیت به افراد به منظور فرمانداری واستانداری و مدیریت و حکومت بخشی از مناطق تحت اداره خویش بااصحاب مشورت می کرد.

#شعر و ضرب المثل

با یکی دو کس مشاوره کن

در اموری که پر خطر بینی

کز یک آیینه پیش رونگری

وز دو آیینه پشت سر بینی

مولوی:

عقل را با عقل دیگر یار کن

امرهم شوری بخوان و کار کن

#متفرقه

۱.آیت‌الله جوادی آملی  با اشاره به این که تمسک به این آیه[38 شورا]‌، جهت‌ اثبات حاکمیت مردم بر مردم‌، امری باطل است، اثبات این مدعا را بی‌ارتباط با پیام آیه» ذکر می‌کنند.
استدلال به این آیه بر مسأله حکومت و رهبری‌، وقتی درست است که نخست اثبات شود امر حکومت از زمره‌ امور مردم است‌. در این حال‌، می‌توان گفت‌: چون‌حکومت‌، جزء «امر الناس‌» است و مؤمنین در امور خود مشورت می‌کنند، پس‌حکومت با مشورت مردم تشکیل می‌شود… امّا تا وقتی که ثابت نشود که حکومت‌امرالناس است‌، استدلال به آیه‌ مزبور درست نیست... در این آیه نفرموده «فاذ عزموا»؛ هنگامی که امت عازم شد، یا نفرمود: «فاذا عزمتم‌»؛ هنگامی که تو و آن‌ها عزم کردید. این نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری نهایی‌، برعهده‌ خود آن حضرت است و مشورت‌، جنبه‌ مقدماتی و کارشناسی و موضوع‌شناسی و مانند آن دارد.[1]‌.

۲.آیت‌الله مصباح یزدی در این باره می‌نویسد: آیه‌ شریفه‌ «و امرهم شوری بینهم‌» به این معنا نیست که مردم در همه چیز می‌توانند نظر بدهند و حلال و حرام خدا را با شور و گفت‌وگو تغییر دهند، بلکه طبق‌ آیه‌ شریفه‌ ۳۶ از سوره‌ مبارکه احزاب که می‌فرماید: «هیچ مرد و زن باایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش‌، امری را لازم بدانند، با آن مخالفت‌ نماید»، در احکامی که از سوی خدا و پیغمبر صادر شده است‌، مؤمنان هیچ اختیاری‌ در دخل و تصرف ندارند.[2]

حجة الاسلام محسن قرائتی:         

اینکه می گویند «وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» الشوری / 38 اگر کار کار مردم بود مشورت کنید مثلاً دولت یک پولی دارد آیا اینرا درمانگاه بسازیم یا مدرسه چون اینها مربوط به مردم است باید مشورت کرد با مردم اما نماز صبح دو رکعت است یا سه رکعت ببینیم مردم چه می گویند، مردم می گویند نخوانیم، نماز عهد خداست (الصلاه عهد الله) اگر چیزی توی آن عهد الهی شد توی آن مشورت نیست آنکه می گویند مشورت کنید یعنی در کارهایی که مربوط به مردم است مشورت کنید اما اینکه آقا رای بگیریم که حجاب باشد یا نباشد حجاب دستور خداست حکم خدا که مشورتی نیست.