# آیه مرتبط 

قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُهَا مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ( سوره اعراف -128)

# آیه مرتبط

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ( سوره نور- 55)

# آیه مرتبط

الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ( سوره حج-41 )

# آیه مرتبط

- وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُوا وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُوا یَعْرِشُونَ ( سوره اعراف-137)

# آیه مرتبط

وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ( سوره انبیاء-105)

# آیه مرتبط

- یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ (32) هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ( سوره توبه- 32و 33)

# روایت

1- صَحَّتِ الرِّوَایَةُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ: وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیَا عَلَیْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِکَ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ الْآیَة

دنیا مانند شتر بچه داری که نسبت به دیگران تندی می کند تا فرزندش را در آغوش بگیرد، به ما بازخواهد گشت (که این وعده الهی است) سپس آیه وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ الْآیَة تلاوت فرمود.

تفسیر اهل البیت علیهم السلام ج11، ص 138- بحار الانوار ج 51، ص 64/ نهج البلاغه، ص 506/ تأویل الآیات الظاهره، ص 406

2- مع، معانی الأخبار الْعِجْلِیُّ عَنِ ابْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِیبٍ عَنِ ابْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَظَرَ إِلَى عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع فَبَکَى وَ قَالَ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی قَالَ الْمُفَضَّلُ فَقُلْتُ لَهُ مَا مَعْنَى ذَلِکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ مَعْنَاهُ أَنَّکُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدِی إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ فَهَذِهِ الْآیَةُ جَارِیَةٌ فِینَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة

مفضل گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به علی و حسن و حسین (علیهم السلام) نگاه کرد و گریست و سپس فرمود: «شما بعد از من، مصداق افراد مستضعف هستید». عرض کردم:  « ای فرزند رسول خدا( صلی الله علیه و آله) معنی این حرف چیست»؟! فرمود: « معنایش این است که امامان بعد از من شما هستید و خداوند متعال در همین معنا می فرماید: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ؛ این آیه تا روز قیامت درباره ی ما جاری است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۱۳۸-  بحار الأنوار، ج۲۴، ص۱۶۸/ معانی الأخبار، ص۷۹/ شواهدالتنزیل، ج۱، ص۵۵۵/ نورالثقلین/ البرهان

3- فر، تفسیر فرات بن إبراهیم عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ الزُّهْرِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ: قَالَ لِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ أَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَقَرَأْت‏ طسم سُورَةَ مُوسَى وَ فِرْعَوْنَ قَالَ فَقَرَأْتُ أَرْبَعَ آیَاتٍ مِنْ أَوَّلِ السُّورَة إِلَى قَوْلِهِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ فَقَالَ لِی مَکَانَکَ حَسْبُکَ وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً إِنَّ الْأَبْرَارَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ شِیعَتَنَا کَمَنْزِلَةِ مُوسَى وَ شِیعَتِه‏

 ثویر بن ابی فاخته گفت: « امام زین العابدین (علیه السلام) به من فرمود: « قرآن می خوانی»؟ عرض کردم: «آری». فرمود: «بخوان: طسم سوره موسی و فرعون را». من چهار آیه از اول سوره را خواندم تا به این آیه رسیدم: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَن» فرمود: « کافی است. به آن خدایی که محمد ( صلی الله علیه و آله) را به حق بشیر و نذیر برانگیخته، همانا نیکان از ما خانواده و شیعیان ما مانند موسی (علیه السلام) و پیروان او هستند».تفسیر اهل البیت علیهم السلام ج 11، ص140/  بحارالانوار، ج 24، ص 171/  فرات الکوفی، ص 214/ مشکوه الانوار، ص 95/ نورالثقلین؛ «أتقرأ القرآن... حسبک» محذوف

3- وَ مِنْ کِتَابِ السَّیِّدِ حَسَنِ بْنِ کَبْشٍ، مِمَّا أَخَذَهُ مِنَ الْمُقْتَضَبِ وَ وَجَدْتُهُ فِی الْمُقْتَضَبِ أَیْضاً مُسْنَداً عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ یَا سَلْمَانُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً وَ لَا رَسُولًا إِلَّا جَعَلَ لَهُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَرَفْتُ هَذَا مِنَ الْکِتَابَیْن‏ قَالَ یَا سَلْمَانُ فَهَلْ عَلِمْتَ نُقَبَائِیَ الِاثْنَیْ عَشَرَ الَّذِینَ اخْتَارَهُمُ اللَّهُ لِلْإِمَامَةِ مِنْ بَعْدِی فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ یَا سَلْمَانُ خَلَقَنِیَ اللَّهُ مِنْ صَفَاءِ نُورِهِ فَدَعَانِی فَأَطَعْتُهُ وَ خَلَقَ مِنْ نُورِی عَلِیّاً فَدَعَاهُ إِلَى طَاعَتِهِ فَأَطَاعَهُ وَ خَلَقَ مِنْ نُورِی وَ نُورِ عَلِیٍّ ع فَاطِمَةَ فَدَعَاهَا فَأَطَاعَتْهُ وَ خَلَقَ مِنِّی وَ مِنْ عَلِیٍّ وَ مِنْ فَاطِمَةَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَدَعَاهُمَا فَأَطَاعَاهُ فَسَمَّانَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِخَمْسَةِ أَسْمَاءٍ مِنْ أَسْمَائِهِ فَاللَّهُ الْمَحْمُودُ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ وَ اللَّهُ الْعَلِیُّ وَ هَذَا عَلِیٌّ وَ اللَّهُ فَاطِرٌ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ اللَّهُ الْإِحْسَان‏ وَ هَذَا الْحَسَنُ وَ اللَّهُ الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحُسَیْنُ- ثُمَّ خَلَقَ مِنْ نُورِ الْحُسَیْنِ تِسْعَةَ أَئِمَّةٍ فَدَعَاهُمْ فَأَطَاعُوهُ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ سَمَاءً مَبْنِیَّةً أَوْ أَرْضاً مَدْحِیَّةً أَوْ هَوَاءً أَوْ مَاءً أَوْ مَلَکاً أَوْ بَشَراً وَ کُنَّا بِعِلْمِهِ أَنْوَاراً نُسَبِّحُهُ وَ نَسْمَعُ لَهُ وَ نُطِیعُ فَقَالَ سَلْمَانُ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا لِمَنْ عَرَفَ هَؤُلَاءِ فَقَالَ یَا سَلْمَانُ مَنْ عَرَفَهُمْ حَقَّ مَعْرِفَتِهِمْ وَ اقْتَدَى بِهِمْ فَوَالَى وَلِیَّهُمْ وَ تَبَرَّأَ مِنْ عَدُوِّهِمْ فَهُوَ وَ اللَّهِ مِنَّا یَرِدُ حَیْثُ نَرِدُ وَ یَسْکُنُ حَیْثُ نَسْکُنُ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَکُونُ إِیمَانٌ بِهِمْ بِغَیْر مَعْرِفَتِهِمْ وَ أَسْمَائِهِمْ وَ أَنْسَابِهِمْ فَقَالَ لَا یَا سَلْمَانُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَنَّى لِی بِهِمْ قَالَ قَدْ عَرَفْتَ إِلَى الْحُسَیْنِ ثُمَّ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ ابْنُهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بَاقِرُ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ ثُمَّ ابْنُهُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ لِسَانُ اللَّهِ الصَّادِقُ ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ الْکَاظِمُ غَیْظَهُ صَبْراً فِی اللَّهِ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا لِأَمْرِ اللَّهِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْجَوَادُ الْمُخْتَارُ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَادِی إِلَى اللَّهِ ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الصَّامِتُ الْأَمِینُ الْعَسْکَرِیُّ ثُمَّ ابْنُهُ حُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ الْمَهْدِیُّ النَّاطِقُ الْقَائِمُ بِأَمْرِ اللَّهِ قَالَ سَلْمَانُ فَسَکَتُّ ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ لِی بِإِدْرَاکِهِمْ قَالَ یَا سَلْمَانُ إِنَّکَ مُدْرِکُهُمْ وَ أَمْثَالُکَ وَ مَنْ تَوَلَّاهُمْ بِحَقِیقَةِ الْمَعْرِفَةِ قَالَ سَلْمَانُ فَشَکَرْتُ اللَّهَ کَثِیراً ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مُؤَجَّلٌ فِیَّ إِلَى أَنْ أُدْرِکَهُمْ فَقَالَ یَا سَلْمَانُ اقْرَأْ فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولًا ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفِیرا قَالَ سَلْمَانُ فَاشْتَدَّ بُکَائِی وَ شَوْقِی فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِعَهْدٍ مِنْکَ فَقَالَ إِی وَ الَّذِی أَرْسَلَ مُحَمَّداً إِنَّهُ بِعَهْدٍ مِنِّی وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ تِسْعَةِ أَئِمَّةٍ وَ کُلِّ مَنْ هُوَ مِنَّا وَ مَظْلُومٍ فِینَا إِی وَ اللَّهِ یَا سَلْمَانُ ثُمَّ لَیُحْضَرَنَّ إِبْلِیسُ وَ جُنُودُهُ وَ کُلُّ مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً وَ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً حَتَّى یُؤْخَذَ بِالْقِصَاصِ وَ الأوثار [الْأَوْتَارِ] وَ التُّرَاثِ وَ لَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً وَ نَحْنُ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُون‏ قَالَ سَلْمَانُ فَقُمْتُ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّه‏ وَ مَا یُبَالِی سَلْمَانُ مَتَى لَقِیَ الْمَوْتَ أَوْ لَقِیَه

رسولی را نفرستاد مگر این که برای وی دوازده نقیب [و وحی] قرار داد». عرض‌کردم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) این را ازتورات و انجیل شنیده‌ام». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای سلمان! آیا می‌دانی نقیبان دوازده‌گانه‌ی من بعد از من که امامت مردم را بر عهده می‌گیرند چه کسانی هستند»؟ عرض‌کردم: «خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) بهتر می‌دانند ...». حضرت فرمود: «ای سلمان! تو و امثال تو و هرکس که با معرفت از آنان پیروی کند توفیق درک [و تبعیّت از] آنان را می‌یابد». سلمان (رحمة الله علیه) گوید: شکر خدا را بسیار به جای آورده، سپس گفتم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) آیا اجل به من مهلت می‌دهد تا همه‌ی آنان را درک کنم»»؟ حضرت فرمود: «ای سلمان! این آیات را تلاوت کن: پس آن‌گاه که وعدۀ (تحقّق) نخستین آن دو فرارسد بندگانی از خود را که سخت نیرومندند بر شما می‌گماریم تا میان خانه‌هایتان برای قتل و غارت شما به جستجو درآیند و این تهدید تحقّق‌یافتنی است*پس از چندی دوباره شما را بر آنان چیره می‌کنیم و شما را با اموال و پسران یاری می‌دهیم و [تعداد] نفرات شما را بیشتر می‌گردانیم سلمان (رحمة الله علیه) می‌گوید: [گریستم و] گریه‌ام شدّت گرفت و شوقم افزون گشت و عرض‌کردم: «ای رسول‌خدا! (صلی الله علیه و آله) شما این قول را به من می‌دهید»؟ فرمود: «آری! به خدایی که مرا به حق فرستاد. من، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام)، حسین (علیه السلام) و نه امامی که از نسل حسین (علیه السلام) می‌آیند همین قول را به تو می‌دهیم و هرکه از ماست و با ماست و هرکه به خاطر ما به او ظلم شده است. ای سلمان! به خدا ابلیس و سربازانش و هرکه ایمانش را به کمال‌رسانده یا هرکه کفرش را به کمال‌رسانده، [روز قیامت] حاضر می‌شوند تا قصاص و مجازات شوند و حقّشان به آن‌ها داده شود؛ وپروردگار تو به هیچ‌کس ستم روا نمی‌دارد  تأویل این آیه ما هستیم که می‌فرماید: وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ وَنُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَنُرِی فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کَانُوا یَحْذَرُونَ».

 تفسیر اهل البیت ج 11، ص140/ بحارالانوار ج25، ص6/ بحارالانوار ج53، ص142

4-غط، الغیبة للشیخ الطوسی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقِطَعِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ یَحْیَى الثَّوْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَى وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین‏

 قَالَ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُّ عَدُوَّهُمْ.

وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ؛ آنان که در زمین ضعیف گشته‌اند آل پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هستند که خداوند پس از تلاش همه‌ی ائمّه (علیهم السلام)، مهدیِ آن‌ها را برمی‌انگیزد تا آنان را عزیز و دشمنانشان را ذلیل گرداند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۱۴۰/ بحار الأنوار، ج۵۱، ص۵۴/ الغیبهْ للطوسی، ص۱۸۴/ نورالثقلین

5- فس، تفسیر القمی‏ ...وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ أَخْبَرَ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ بَشَّرَهُ بِالْحُسَیْنِ قَبْلَ حَمْلِهِ وَ أَنَّ الْإِمَامَةَ تَکُونُ فِی وُلْدِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْقَتْلِ وَ الْمُصِیبَةِ فِی نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ ثُمَّ عَوَّضَهُ بِأَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِی عَقِبِهِ وَ أَعْلَمَهُ أَنَّهُ یُقْتَلُ ثُمَّ یَرُدُّهُ إِلَى الدُّنْیَا وَ یَنْصُرُهُ حَتَّى یَقْتُلَ أَعْدَاءَهُ وَ یُمَلِّکَهُ الْأَرْضَ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْض...

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- خدای علیم قبل از انعقاد نطفه امام حسین (علیه السلام) رسول (صلی الله علیه و آله) خود را به وجود‏ حسین (علیه السلام) و اینکه مقام امامت تا روز قیامت نصیب فرزندان وی خواهد شد، بشارت و مژده داده بود. آن‌گاه آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را از آن مصائبی که به حسین (علیه السلام) و فرزندانش (علیهم السلام) خواهد رسید، آگاه نموده بود. [و اینکه] مقام امامت را در عوض آن مصائب به فرزندانش خواهد داد. خداوند به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خود خبر داده بود که حسین (علیه السلام) کُشته خواهد شد. سپس خدا او را به دنیا بازمی‌گرداند و وی را یاری می‌کند تا دشمنان خود را به قتل برساند و زمین را ملک او خواهد کرد. و این است منظور این آیه که می‌فرماید: وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۱۴۲/ بحار الأنوار، ج۴۳، ص۲۴۶/ القمی، ج۲، ص296

# نکات تفسیری

من" در اصل به معناى ثقل و سنگینى بوده  و این کلمه به دو نحو استعمال مى‏شود، یکى منت عملى مانند آیه" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا" یعنى مى‏خواهیم به آنان که در زندگى ضعیف شمرده شدند نعمتى بدهیم که از سنگینى آن گرانبار شوند، و دوم منت زبانى، مانند آیه" یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا- بر تو منت مى‏نهند که مسلمان شده‏اند"

‏ تمکین ضعفا در زمین به این است که مکانى و جایى به ایشان دهد که مالک آنجا شوند، و در آن استقرار یابند.

و جمله" وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً" عطف تفسیر است براى" نمن" و همچنین جملات دیگرى که بعد از آن پى در پى آمده، همه منت مذکور را تفسیر مى‏کنند.

و معنایش این است که: جوى که ما موسى (ع) را در آن پروریدیم جو علو فرعون در زمین و تفرقه افکنى وى در میان مردم و استضعاف بنى اسرائیل بود، استضعافى که به کلى نابودشان مى‏کرد، در حالى که ما خواستیم بر همان ضعیف شدگان از هر جهت، نعمتى ارزانى بداریم که از سنگینى آن گرانبار شوند، به این که خواستیم آنان را پیشوا کنیم، تا دیگران به ایشان اقتدا کنند و در نتیجه پیشرو دیگران باشند، در حالى که سالها تابع دیگران بودند، و نیز خواستیم آنان را وارث دیگران در زمین کنیم، بعد از آنکه زمین در دست دیگران بود، و خواستیم تا در زمین مکنتشان دهیم، به اینکه قسمتى از زمین را ملک آنان کنیم، تا در آن استقرار یابند، و مالک آن باشند، بعد از آنکه در زمین هیچ جایى نداشتند، جز همان جایى که فرعون مى‏خواست آنان را در آنجا مستقر کند و خواستیم تا به فرعون پادشاه مصر و هامان وزیرش و لشکریان آن دو از همین مستضعفین، آن سرنوشت را نشان دهیم که از آن بیمناک بودند، و آن این بود که روزى بنى اسرائیل بر ایشان چیره شوند، و ملک و سلطنت و مال و ثروت و رسم و سنت آنان را از دستشان بگیرند.

ترجمه المیزان، ج16، ص9

# نکات تفسیری

غرض این سوره وعده جمیل به مؤمنین است، مؤمنینى که در مکه قبل از هجرت به مدینه عده اندکى بودند که مشرکین و فراعنه قریش ایشان را ضعیف و ناچیز مى‏شمردند، و اقلیتى که در مکه در بین این طاغیان در سخت‏ترین شرایط به سرمى‏بردند و فتنه‏ها و شداید سختى را پشت سر مى‏گذاشتند، خداى تعالى در این سوره به ایشان وعده مى‏دهد که به زودى بر آنان منت نهاده و پیشوایان مردم قرارشان مى‏دهد، و آنان را وارث همین فراعنه مى‏کند، و در زمین مکنتشان مى‏دهد، و به طاغیان قومشان آنچه را که از آن بیم داشتند نشان مى‏دهد.

به همین منظور براى این مؤمنین این قسمت از داستان موسى و فرعون را خاطرنشان مى‏سازد که موسى را در شرایطى خلق کرد که فرعون در اوج قدرت بود و بنى اسرائیل را خوار و زیردست کرده بود که پسر بچه‏هایشان را مى‏کشت و زنانشان را زنده مى‏گذاشت، آرى خداوند در چنین شرایطى موسى را آفرید و مهم‏تر آنکه او را در دامن دشمنش یعنى خود فرعون پرورش داد، تا وقتى که به حد رشد رسید، آن گاه او را از شر فرعون نجات داد و از بین فرعونیان به سوى مدین روانه‏اش نمود، و پس از مدتى به عنوان رسالت دوباره به سوى ایشان بر گردانید، با معجزاتى 

آشکار تا آنکه فرعون و لشکریانش تا آخرین نفر را غرق کرده و بنى اسرائیل را وارث آنان نمود، و تورات را بر موسى نازل فرمود، تا هدایت و بصیرت براى مؤمنین باشد.

و عین همین سنت را در میان مؤمنین به اسلام جارى خواهد کرد، و ایشان را به ملک و عزت و سلطنت خواهد رسانید، و رسول خدا (ص) را دوباره به وطن باز خواهد گردانید.

تفسیر المیزان، ج 16، ص 5

# آیه مرتبط

7- وَلَقَدْ أَهْلَکْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ وَمَا کَانُوا لِیُؤْمِنُوا کَذَلِکَ نَجْزِی الْقَوْمَ الْمُجْرِمِینَ ثُمَّ جَعَلْنَاکُمْ خَلَائِفَ فِی الْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِمْ لِنَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ( سوره یونس 13و 14)

8- وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّکُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَیْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِکَنَّ الظَّالِمِینَ وَلَنُسْکِنَنَّکُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذَلِکَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِی وَخَافَ وَعِیدِ( سوره ابراهیم-13و 14

#نکات تفسیری

بخش اول این سوره‏  نوید حکومت حق و عدالت را براى مستضعفین‏ و بشارت در هم شکستن شوکت ظالمان را بازگو مى‏کند، بشارتى آرامبخش و قدرت آفرین.

مى‏گوید بنى اسرائیل تا آن زمان که رهبر و پیشوایى نداشتند و در زیر چتر ایمان و توحید قرار نگرفته بودند و فاقد هر گونه حرکت و تلاش و کوشش منسجم و متحدى بودند زنجیر اسارت و بردگى را در گردن داشتند، اما به هنگامى که رهبر خود را یافتند و قلب خود را به نور علم و توحید روشن نمودند، چنان بر فرعونیان تاختند که حکومت را براى همیشه از دست آنها بیرون آورده و بنى اسرائیل را آزاد نمودند.

تفسیر نمونه، ج16، ص5

کار فرعون خلاصه در فساد روى زمین مى‏شد، برترى جوییش فساد بود، ایجاد زندگى طبقاتى در مصر، فساد دیگر، شکنجه بنى اسرائیل و همچنین کشتن پسران آنها و کنیزى دخترانشان فساد سومى بود، و جز این مفاسد بسیار دیگرى نیز داشت.

طبیعى است افراد برترى جو و خودپرست تنها حافظ منافع خویشند، و هرگز حفظ منافع شخصى با حفظ منافع جامعه که نیاز به عدالت و فداکارى و ایثار دارد هماهنگ نخواهد بود، و بنا بر این هر چه باشد نتیجه‏اش فساد است در همه ابعاد زندگى.

تفسیر نمونه، ج16، ص14

در این دو آیه خداوند پرده از روى اراده و مشیت خود در مورد مستضعفان برداشته و پنج امر را در این زمینه بیان مى‏کند که با هم پیوند و ارتباط نزدیک دارند.

نخست اینکه ما مى‏خواهیم آنها را مشمول نعمتهاى خود کنیم (وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ ...).

دیگر اینکه ما مى‏خواهیم آنها را پیشوایان نمائیم (نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً).

سوم اینکه ما مى‏خواهیم آنها را وارثان حکومت جباران قرار دهیم (وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ).

چهارم اینکه ما حکومت قوى و پا بر جا به آنها مى‏دهیم (وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ).

و بالآخره پنجم اینکه آنچه را دشمنانشان از آن بیم داشتند و تمام نیروهاى خود را بر ضد آن بسیج کرده بودند به آنها نشان دهیم (وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُونَ).

چنین است لطف عنایت پروردگار در مورد" مستضعفین"، اما آنها کیانند؟ چه اوصافی دارند؟

تفسیر نمونه، ج16، ص 16

آیات فوق، هرگز سخن از یک برنامه موضعى و خصوصى مربوط به بنى اسرائیل نمى‏گوید، بلکه بیانگر یک قانون کلى است براى همه اعصار و قرون و همه اقوام و جمعیتها، مى‏گوید:" ما اراده داریم که بر مستضعفان منت بگذاریم و آنها را پیشوایان و وارثان حکومت روى زمین قرار دهیم."

این بشارتى است در زمینه پیروزى حق بر باطل و ایمان بر کفر.

این بشارتى است براى همه انسانهاى آزاده و خواهان حکومت عدل و داد و برچیده شدن بساط ظلم و جور.

نمونه‏اى از تحقق این مشیت الهى، حکومت بنى اسرائیل و زوال حکومت فرعونیان بود.

و نمونه کاملترش حکومت پیامبر اسلام ص و یارانش بعد از ظهور اسلام بود، حکومت پا برهنه‏ها و تهى‏دستان با ایمان و مظلومان پاکدل که پیوسته از سوى فراعنه زمان خود مورد تحقیر و استهزاء بودند، و تحت فشار و ظلم و ستم قرار داشتند.

این آیات از جمله آیاتى است که به روشنى بشارت ظهور چنین حکومتى را مى‏دهد، لذا در روایات اسلامى مى‏خوانیم که ائمه اهل بیت ع در تفسیر این آیه اشاره به این ظهور بزرگ کرده‏اند. البته حکومت جهانى مهدى ع در آخر کار هرگز مانع از حکومتهاى اسلامى در مقیاسهاى محدودتر پیش از آن از طرف مستضعفان بر ضد مستکبران نخواهد بود، و هر زمان شرائط آن را فراهم سازند وعده حتمى و مشیت الهى در باره آنها تحقق خواهد یافت و این پیروزى نصیبشان مى‏شود.

تفسیر نمونه، ج16، ص 18

پیام ها

1- تفرقه اندازى، بارزترین اهرم سلطه مستکبران بر مردم است. «جَعَلَ أَهْلَها شِیَعاً» (تا وقتى مردم اتّحاد و همبستگى داشته باشند، طاغوت‏ها قدرتى ندارند و نمى‏توانند کارى از پیش ببرند).

» 2- تفرقه، مقدّمه‏ى ذلّت‏پذیرى است. ابتدا مردم گروه‏گروه و متفرّق مى‏شوند سپس به استضعاف کشیده مى‏شوند. «شِیَعاً یَسْتَضْعِفُ

3- خداوند، مسأله تفرقه افکنى را قبل از قتل و کشتار ذکر فرموده است. شاید به خاطر آن که تفرقه زمینه‏ى کشتن و یا مهم‏تر از کشتن است. شِیَعاً ... یُذَبِّح‏

آرى هر جامعه که حاکمش متکبّر، مردمش متفرّق، نیروهاى فعّالش مورد تهدید و منافعش در کام طبقه مرفّه باشد، جامعه‏اى فرعونى و طاغوتى است.

4- با این‏که همه نعمت‏ها از جانب خداوند است وبندگان در هر نعمتى رهین منّت او هستند، لیکن او در خصوص چند نعمت، تعبیر به منّت فرموده که طبعاً از اهمیّت بالاى آنها حکایت دارد، از جمله:

الف: نعمت اسلام. «کَذلِکَ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ»

ب: نعمت نبوّت. «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا»

ج: نعمت هدایت. «بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَداکُمْ»

د: نعمت حاکمیّت مؤمنان. وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ...

در روایات بسیار، حضرت مهدى علیه السلام وحکومت آن بزرگوار در آخرالزمان مصداق اتمّ این آیه معرّفى شده است.

5- حکومت جهانى مستضعفان و حمایت از مظلومان تاریخ، اراده وخواست الهى است. «نُرِیدُ»

در حکومت خودکامه طاغوتى، نیروهاى کارآمد به ضعف کشانده مى‏شوند. «اسْتُضْعِفُوا»

آینده از آنِ مستضعفان است. «نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً...

مستضعفان مأیوس نشوند که خداوند به آنان نیز قدرت مى‏دهد. «وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ»

اگر چه کیفر اصلى طاغوت‏ها در جهان دیگر است، ولى در دنیا نیز از قهر الهى در امان نخواهند بود. نُرِیَ ... ما کانُوا یَحْذَرُون

تفسیر نور، ج16، ص19

#امام و آقا

1-باید این نهضت در تمام عالم ـ نهضت مستضعف در مقابل مستکبر ـ در تمام عالم گسترده شود. ایران، مبدأ، و نقطۀ اول و الگو برای همۀ ملت‌های مستضعف[باشد]. ملتهای مستضعف ببینند که ایران با دست خالی و با قدرت ایمان و با وحدت کلمۀ تمسک به اسلام، در مقابل قدرتهای بزرگ ایستاد و قدرت‌های بزرگ را شکست داد. سایر اقشار ملت‌ها به این رمز اسلامی، به این رمز ایمانی، اقتدا کنند. در تمام اقشار عالم، مسلمین بپاخیزند؛ بلکه مستضعفین بپاخیزند. وعدۀ الهی که مستضعفین را شامل است، و می‌فرماید که ما منت بر مستضعفین می‌گذاریم که آنها امام بشوند در دنیا، و وارث باشند. امامت حق مستضعفین است، وراثت از مستضعفین است؛ مستکبرین غاصبند، مستکبرین باید از میدان خارج بشوند. ما مستکبرین ایران را از صحنه بیرون کردیم، و به جای آن مستضعفین نشستند.

پیروزی نهایی وقتی است که اسلام ـ با همۀ ابعاد و با همۀ احکامش ـ در ایران پیاده شود؛ و پیروزی بالاتر آنکه در همۀ اقطار عالم اسلام حکومت کند. اسلام مایۀ سعادت بشر است. اسلام برای انسان‌سازی آمده است؛ برای این آمده است که انسانها را، آدمها را، از ظلمات بیرون کند و به نور برساند. خداوند، «ولی مؤمنین» است؛ و آنها را از ظلمات خارج می‌کند و به دریای نور وارد می‌کند. آنهایی که کافر هستند، طاغوت پیشوای آنهاست؛ آنها را از نور بیرون می‌برد و به ظلمت فرو می‌برد[1]. 

2-من به ملت ایران و سایر ملت‌های مستضعف جهان در این قضایایی که مخالفین اسلام برای اسلام می‌خواهند پیش بیاورند هشدار می‌دهم که باید هر چه این قضایا و این خرابکاری‌ها حجمش زیاد می‌شود، حجم انسجام ملت‌های مستضعف و مستضعفان جهان بیشتر بشود. اساس این است که مستکبران جهان، کسانی که از این ممالک اسلامی و از ممالک مستضعف بهره‌برداری می‌کردند و می‌کنند احساس خطر کرده‌اند و چون که ایران را احساس کردند که مبدأ قیام عمومی مسلمین و مستضعفان است تمام قوای خودشان را چه در تبلیغات و چه در خرابکاری متمرکز کردند در ایران. و باید تمام برادرهای ما در همۀ اقطار عالم تمام برادرهای ایمانی که خداوند تعالی در قرآن کریم آنها را برادر خوانده است توجه کنند به اینکه اگر این نقطۀ بُروز مخالفت با همۀ ابرقدرت‌ها ـ خدای نخواسته ـ آسیب ببیند، اسلام تا سالهای طولانی منزوی خواهد شد.[2]

«3-ولقد کتبنا فی‌الزبور من بعدالذکر ان الارض یرث‌ها عبادی الصالحون». در یک آیه‌ی دیگر: «ان الارض‌لله یورث‌ها من یشاء من عباده». در یک آیه‌ی دیگر: «لیظهره علی‌الدین کله ولوکره المشرکون». یعنی این پرچم توحید و اسلام و ایمان، این پرچم ایستادگی در مقابل ظلم و جور از هر کس و هر جای عالم، این پرچم استقلال ملت‌ها در مقابل قدرتهای زورگوی عالم، باید در سرتاسر جهان و به عنوان مرکز امید همه‌ی مستضعفان عالم، به اهتزاز در بیایید.[3].

4-مهم‌ترین مسأله‌ی دستگاه ما و نظام جمهوری اسلامی کوشش برای رفع فقر و محرومیت در جامعه، و حمایت و کمک به طبقات مستضعف و محروم است. واقعا باید صحت برنامه‌ها را به این سنجید و دنبال این قضیه رفت و کارهای دیگر را در اولویتهای بعد قرار داد. کارهای مربوط به طبقات محروم و مستضعفان جامعه - که تعدادشان هم زیاد است - حقا و انصافا یک حرکت اساسی را می‌طلبد.[4]

5-اسلام ناب، اسلامی است که باید ابوجهل‌ها از آن بترسند. اگر اسلامی بود که ابوجهل‌ها و ابوسفیان‌ها از آن نترسیدند و با آن دشمن نبودند، باید در اسلام بودنش شک کنیم. آن اسلامی هم که طبقات مستضعف و محروم به آن امیدوار نشوند و دل ندهند، اسلام نیست. اسلامی که نتواند آرزوهای خفته و فروکشته‌ی قشرهای مظلوم را در سطح دنیا - نه فقط در سطح کشور خودمان - زنده و احیا کند، شک کنید در این‌که این دین، اسلام باشد.
...
مردم نباید فراموش بکنند که ما هرچه داریم، به برکت اسلام ناب و اسلام انقلابی است؛ اسلامی که به فکر طبقات مستضعف و محروم است، نه اسلامی که در خدمت قدرتمندان و اغنیاست[5] 

6-همۀ ادیان وقتی که شما ملاحظه بکنید، سران این ادیان که انبیا بودند، اینها از طبقۀ مستضعف قیام کردند و طبقۀ مستضعف را بر ضد قدرت‌ها شوراندند. حضرت ابراهیم خودش بوده و یک تبری؛ از طبقۀ پایین، در مقابل آن نمرود عصر قیام کرد، و آن مظاهر آنها، که مظاهر اشرافیتشان بود و بت هم آن‌وقت {از} مظاهر اشرافی بود، آنها را شکست. عکس آنکه نویسنده‌های خائن ما و نویسنده‌های خائن‌‌تر خارجیها می‌گویند که دین؛ افیون جامعه است ، و انبیا آمده‌اند که جامعه را با این افیون خواب بکنند، و قدرتمندها و طاغوت‌ها جامعه را بمکند و اینها خواب باشند. درست وقتی تاریخ انبیا را ملاحظه کنید، عکس این است. یعنی طاغوت‌ها به مردم غلبه کرده بودند و خداوند در هر عصری یک نفر را از همین قشر پایین، و از همین چوپانها، از همین طبقۀ مستضعف، برانگیخت و این طبقه مستضعف را بیدار کرد و بر ضد طاغوتها قیام کرد، و فرعون را غرق کرد و از بین برد.[6]

7-مستضعفین چه کسانی هستند؟ مستضعفین را بد معنا میکنند؛ مستضعفین را به افراد فرودست یا حالا اخیراً ــ یعنی این چند سال اخیر باب شده ــ اقشار آسیب‌پذیر [معنا میکنند]، یعنی آسیب‌پذیران؛ نه، قرآن مستضعف را این نمیداند، قرآن میگوید: وَنُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ وَنَجعَلَهُم اَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُمُ الوٰرِثین؛ [سوره‌ی قصص، آیه‌ی ۵] مستضعفین یعنی ائمّه و پیشوایان بالقوّه‌ی عالَم بشریّت؛ این معنای مستضعفین است: کسانی که وارثان زمین و همه‌ی موجودی زمین خواهند بود؛ بسیج مستضعفین این است. مستضعف یعنی آن کسی که بالقوّه صاحب وراثت عالَم است، بالقوّه خلیفةالله در زمین است، ‌ بالقوّه امام و پیشوای عالَم بشریّت است.[7].

8-امّا در مورد وضعیّت عمومی کشور، خب در کشور مشکلاتی هست که از دید شماها پنهان نیست؛ مشکلات اقتصادی. حالا بحث فرهنگ بحث جداگانه‌ای است که به یک باب واسع دیگری احتیاج دارد؛ من امروز بیشتر روی مسائل اقتصادی تکیه میکنم. مشکلات فراوانی در کشور از لحاظ اقتصادی هست، ولی بنیه‌ی کشور قوی است؛ این خیلی مهم است. بله؛ بیماری هست، امّا بنیه‌ی بیمار قوی است و قدرت دفاعی او زیاد است و توان غلبه‌ی بر بیماری در او وجود دارد. اگر شما کشور را به جسم یک انسان تشبیه بکنید، این مشکلات، همان ‌طور که عرض کردم، به منزله‌ی بیماری است، منتها خطر بیماری نسبت به همه یکسان نیست. مشکلات اقتصادی که از آن تعبیر کردیم به بیماری، خب عمده‌ترینش تورّم است، کاهش ارزش پول ملّی است، گرانی‌های بی‌منطق است، مشکلات بنگاه‌های تولیدی است، وجود تحریمهای خارجی است -که نقش این تحریمها را نباید نادیده گرفت- و نتیجه‌ی اینها هم سختیِ معیشتِ طبقاتِ پایین و متوسّط است. این بیماری‌ها هست، لکن بنیه‌ی کشور قوی است. چرا میگوییم بنیه‌ی کشور قوی است؟ به خاطر ظرفیّتهای گسترده‌ای که در کشور وجود دارد. به خاطر همین ظرفیّتها است که در دوران سخت‌ترین تحریمها و فشارهای همه‌جانبه‌ای که علیه کشور در زمینه‌ی اقتصاد به وجود می‌آید، کشور توانسته چند هزار شرکت دانش‌بنیان به وجود بیاورد، صدها طرح زیربنایی ایجاد کند، در همین دوران تحریم و با وجودِ کاهشِ درآمدِ نفت، کار بزرگی مثل ایجادِ پالایشگاهِ ستاره‌ی خلیج فارس را انجام بدهد؛ یک حرکت به این بزرگی، و کارهای فراوان که در زمینه‌ی مسائل نیرو، آب و برق انجام گرفته؛ افتتاحهای فراوانی دارد انجام میگیرد که شما می‌بینید اینها را؛ اینها واقعی است، اینها وجود دارد، دارد کار انجام میگیرد. در زمینه‌ی صنایع نظامی، کارهای حیرت‌انگیز انجام میگیرد، در زمینه‌ی مسائل فضائی [هم] همین ‌جور. دشمنان ما، مخالفین ما، همان کسانی که این تحریمها را تحمیل کرده‌اند و امیدوار بودند که ایران را به خاطر این تحریمها به زانو دربیاورند، همانها دارند اقرار میکنند، اعتراف میکنند که نتوانسته‌اند و کشور سر پای خودش ایستاده؛ این نشان‌دهنده‌ی این است که بنیه‌ی‌ کشور خیلی قوی است.[8]

9-دشمن در تبلیغات وسیع خود تلاش میکند که کمبود‌های معیشتی و اقتصادی کشور را به نظام اسلامی و به جمهوری اسلامی نسبت بدهد؛ این نقشه‌ی دشمن است. آنها میخواهند این‌جور وانمود بکنند که نظام اسلامی قادر نبوده است و قادر نیست مشکل اقتصادی ملّت ایران را و مشکلات اساسی ملّت ایران را حل کند و گره‌ها را باز کند؛ یک سوءاستفاده‌ی این‌جوری میخواهند بکنند برای کوبیدن نظام اسلامی. این حرف ناشی از بغض و عداوت و کینه‌ی آنها به نظام اسلامی است. این یک حرف خلاف واقع است، خدماتی که نظام اسلامی و جمهوری اسلامی به ایران و ملّت ایران در این مدّت کرده است، یک خدمات برجسته و فوق‌العاده است. اگر وضع ملّت را و وضع کشور را مقایسه کنیم با قبل از دوران اسلامی یعنی در دوران طاغوت، آن‌وقت معلوم میشود که چه خدمات بزرگ و ارزشمندی را نظام اسلامی تقدیم کرده است. بله، ضعفهایی وجود دارد؛ این ضعفها مربوط به مدیریّت ماها است،این مربوط به کمبود‌ها و ناتوانایی‌های مدیرانی است که در بخشهای مختلف مشغول کار بوده‌اند
 من چند نمونه را عرض میکنم. البتّه اینها فقط نمونه‌هایی است که من میگویم وَالّا آن فهرست خدمات نظام جمهوری اسلامی، یک فهرست بسیار طولانی‌تر از این حرفها است. ببینید! جمعیّت کشور از اوّل انقلاب تا امروز دو برابر شده است. یعنی از حدود چهل میلیون به نزدیک به هشتاد میلیون رسیده است، امّا آنچه اتّفاق افتاده و آن کارهایی که در زمینه‌های مختلف انجام گرفته است، بحث دو برابر و سه برابر نیست، [بلکه] ارقام فوق‌العاده و بسیار چشمگیری است.

 در زمینه‌های زیرساختی، کارهایی در کشور شده است که حقیقتاً از نظر معیار و مقیاسی، [که] انسان با کشورهای دیگر می‌سنجد، بسیار بزرگ و عظیم است. از باب مثال: راه‌های کشور در این مدّت، شش برابر شده است؛ ظرفیّت بنادر کشور در این مدّت، بیست برابر شده است؛ سدهای مخزنی کشور -که آب شُرب و آب کشاورزی را تأمین میکنند- سی برابر شده است؛ تولید برق کشور، چهارده برابر شده است؛ صادرات غیر نفتی کشور، ۵۷ برابر شده است -قبل از انقلاب، [یعنی] در دوران طاغوت، صادرات کشور تقریباً منحصر بود به نفت و یک مختصری اشیاء تولیدی دیگر که در جنب صادرات نفتی، تقریباً هیچ بود؛ امروز صادرات غیر نفتی ۵۷ برابر افزایش پیدا کرده است- تولید محصولات پتروشیمی سی برابر و تولید محصولات فولادی پانزده برابر [شده است]؛ اینها کارهای زیرساختی است؛ هر کشوری بخواهد تحرّک پیدا کند، پیشرفت اقتصادی پیدا کند، به این چیزها احتیاج دارد؛ این کارها در دوران انقلاب انجام گرفته است.

 در زمینه‌ی علم و فنّاوری، از اوّل انقلاب [تاکنون]، تعداد دانشجویان ۲۵ برابر شده است؛ اوّل انقلاب، همه‌ی دانشجویان کشور دویست‌و‌خرده‌ای هزار [نفر] بود، امروز نزدیک پنج میلیون دانشجو در کشور مشغول تحصیل هستند؛ مقالات علمی شانزده برابر [شده]؛ و فعّالیّتهای علمی و فنّاوری فراوان دیگر.

 در زمینه‌ی توسعه‌ی اجتماعی و انسانی، شاخصها بسیار بالا است. در زمینه‌ی خدمات -خدمت‌رسانی- به مردم -مثل برق و گاز و تلفن و آبادی روستاها- آمارها بسیار خوب و مژده‌بخش است. در زمینه‌ی فعّالیّتهای نظامی، آمارها فوق‌العاده است؛ کشوری که قبل از پیروزی انقلاب، از لحاظ نظامی وابسته‌ی محض به خارج از کشور بود -آن هم به دشمنانی مثل آمریکا- امروز از لحاظ پیشرفتهای نظامی، آن‌چنان چشمگیر است که چشم دشمن را هم میزند، او را هم خشمگین و نگران و عصبانی میکند(https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36091

# شرح موضوع

واژه‌ی استضعاف یکی از واژه‌های پر کاربرد در انقلاب اسلامی است که ریشه در آیات قرآن کریم دارد. از آنجا که این واژه یک مشترک لفظی است، معانی متعددی دارد که باید حدود و تعریف هر یک مشخص و مرزبندی شود. قرآن کریم، این اصطلاح را در قالب کلمات مختلفی مانند «استضعفوا، یستضعف و مستضعفین» بیان فرموده است و دیگر مشتقات ماده «ضعف» مانند «أضعاف، ضعف، ضعفاء، ضعفین و...» ارتباطی با معنای واژه «استضعاف» ندارند.

این اصطلاح در قرآن کریم در دو معنا به کار رفته است: ۱. مستضعف سیاسی و اجتماعی ۲. مستضعف مالی و اقتصادی

اولین و مهم‌ترین معنای واژه‌ی مستضعف در قرآن، مستضعف سیاسی و اجتماعی است. به این معنا که برخی انسان‌ها تحت فشارها، ظلم‌ها و تحریم‌های دیگران قرار می‌گیرند و ضعیف دیده و شمرده می‌شوند. قرآن کریم در ادبیات سیاسی خود، مظلومان را مستضعف و ظالمان را مستکبر نامیده است. به عنوان نمونه در آیات ۳۱ تا ۳۳ سوره‌ی سبأ، « یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا ... قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا...» به گفتگوی این دو گروه با یکدیگر می‌پردازد.

قَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّهِ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ» خداوند در این آیه، جوامع را به دو گروه مستکبر و مستضعف تقسیم می‌کند و از مستضعفان با عنوان «مؤمنان» و از مستکبران با نام «کافران» یاد می‌کند، مستضعفان در حقیقت کسانی‌اند که به رهبر دینی خود ایمان آورده و در برابر زورگویان و مستکبران، مقاومت می‌کنند تا در نهایت بر مستکبران غلبه کنند.

معنای قرآنی دیگر واژه‌ی «استضعاف»، استضعاف مالی و اقتصادی است. به عنوان نمونه آیه « وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الْوِلْدانِ» (خداوند درباره زنان نظر می‌دهد... درباره دختران یتیمى که به ازدواج با آنها رغبت دارید و نیز درباره کودکان ناتوان شمرده شده) این معنا را می‌رساند.

امام خمینی درباره‌ی استفاده‌ی قرآن از واژه مستضعف و تفاوت آن با واژه ضعیف می‌فرمایند: «قضیه استضعاف همین است. نه این‌که خدا می‌فرماید ضعفا. ضعفا نه، مستضعف‌ها. یعنی آنهایی که قدرت دارند، قدرت ایمان دارند و آنها [مستکبرین] نمی‌فهمند و اینها را مستضعف حساب می‌کنند. می‌گویند این‌ها ضعیفند.»

قرآن کریم نیز مستضعفین را به دو گونه تقسیم می‌کند: ۱. مستضعفینی که در برابر مستکبرین ایستادند و بر ایمان خود استقاومت ورزیدند. ۲. مستضعفینی که در برابر مستکبرین کوتاه آمدند و خود با دستان خود مستضعف شدند.
بنابراین مستضعف حقیقی کسی است که در برابر مستکبران بایستد و با آنان مبارزه کند تا به پیروزی برسد. اشتباه محاسباتی مهم دشمنان مستکبر و منافقان دقیقاً همین است که «مستضعف» را به معنای ضعیف می‌دانند.

بر اساس این آیه سه مفهوم «استضعاف»، «وراثت زمین» و «مقاومت» سه مفهوم در هم تنیده و مرتبط با یکدیگر هستند و این معنا را می‌رسانند که پایان تاریخ و حکومت بر زمین، قطعاً از آن مستضعفان است و این حکومت و پیروزی نهایی به دلیل صبر و مقاومت مستضعفان است. نکته مهم‌تر اینکه سه گانه‌ی «استضعاف، مقاومت، پیروزی» در طول تاریخ بارها به حقیقت پیوسته است. نمونه‌ی قرآنی آن را در داستان بنی‌اسرائیل می‌بینیم که بیشترین آیات استضعاف مربوط به آنهاست و نمونه‌ی عینی تاریخی نیز، انقلاب اسلامی ایران و چهل سال مقاومت مردم مستضعف ایران در برابر استکبار است.[1]