موضوع این آیات حکومت حضرت سلیمان ع و برخورد ایشان با افراد تحت فرمانشان و نیز داستان دعوت ملکه سبا به دین توسط ایشان است. توجه به مجموع این آیات که بعضا به تفصیل و بعضا به اختصار موارد فوق را شرح داده اند پیام هایی در چند گروه و سیاق مختلف را نتیجه می دهد. ابتدا در حکومت و علم حضرت سلیمان ع که منشا قدرت ایشان علم و البته علم الهی دانسته شده و نیز نحوه حکومت داری و برخورد اشان با زیر دستان چه مورچه ناچیز و کوچک که از ایشان انتقاد میکند و چه هدهد نافرمان و چه جن و عفریت و بلقیس، که در برگیرنده تیز بینی، هوش و درایت، عدالت، سعه صدرو .... است. گروه دیگر پیام ها شامل اطلاعاتی در مورد حیوانات و دیگر مخلوقات غیر انسان است که در این آیه قرآن برای آن ها قدرت نطق و درک و اطاعت و نافرمانی و نیز حقوق و تکالیفی در برابر ولی خدا قائل است. دسته آخر پیام های اخلاقی و سیاسی است که شامل نحوه  برخورد با دوستان و دشمنان، نحوه تبلیغ و تشویق کفار به دین، شکر و سجده، فراگیری نظام تربیت الهی که حتی شامل پیامبران نیز می شود، عدم دلبستگی به امکانات مادی و ..... است.

قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ ( آل عمران 26)

وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْم‏ (بقره 247 )

 الصّادق (علیه السلام)- فَلَمَّا قُبِضَ دَاوُدُ (علیه السلام) وَلِیَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) قَالَ یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ سَخَّرَ اللَّهُ لَهُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ وَ کَانَ لَا یَسْمَعُ بِمَلِکٍ فِی نَاحِیَهْ الْأَرْضِ إِلَّا أَتَاهُ حَتَّی یُذِلَّهُ وَ یُدْخِلَهُ فِی دِینِهِ وَ سَخَّرَ الرِّیحَ لَهُ فَکَانَ إِذَا خَرَجَ إِلَی مَجْلِسِهِ عَکَفَ عَلَیْهِ الطَّیْرُ وَ قَامَ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ وَ کَانَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَغْزُوَ أَمَرَ بِمُعَسْکَرِهِ فَضَرَبَ لَهُ بِسَاطاً مِنَ الْخَشَبِ ثُمَّ جَعَلَ عَلَیْهِ النَّاسَ وَ الدَّوَابَّ وَ آلَهْ الْحَرْبِ کُلَّهَا حَتَّی إِذَا حَمَلَ مَعَهُ مَا یُرِیدُ أَمَرَ الْعَاصِفَ مِنَ الرِّیحِ فَدَخَلَتْ تَحْتَ الْخَشَبِ فَحَمَلَهُ حَتَّی یَنْتَهِیَ بِهِ إِلَی حَیْثُ یُرِیدُ وَ کَانَ غُدُوُّهَا شَهْراً وَ رَوَاحُهَا شَهْراً.

امام صادق (علیه السلام)- وقتی که داوود (علیه السلام) وفات نمود، سلیمان (علیه السلام) عهده‌دار حکومت شد و او به زبان پرندگان علم داشت و جنّ و انس مسخّر او بودند و در زمان او در همه‌ی نقاط زمین مردم تحت فرمان او بوده و به دین او درآمدند و باد نیز تحت فرمان او بود و هروقت برای سخن گفتن می‌رفت، جنّ و انس و همه‌ی طیور در برابر او به صف می‌ایستادند و هرگاه قصد جنگ داشت به سپاه خود فرمان می‌داد، جایگاهی از چوب برایش مهیّا می‌کردند و تمام چهارپایان و مردم و سلاح‌ها را در آن قرار می‌داد و سپس به باد فرمان می‌داد تا آن را حرکت دهد و به محلّ مورد نظر وی برساند و او در یک روز و شب مسافتی را که به‌صورت عادیّ در دو ماه پیموده می‌شود، طی می‌کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۲

بحار الأنوار، ج۱۴، ص۷۱/ قصص الأنبیاءللراوندی، ص۲۰۸؛ «بساطا» محذوف

الباقر (علیه السلام)- أُعْطِیَ سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) مُلْکَ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا فَمَلَکَ سَبْعَمِائَهْ سَنَهْ وَ سَبْعَهْ أَشْهُرٍ مُلْکَ أَهْلِ الدُّنْیَا کُلِّهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ الدَّوَابِّ وَ الطَّیْرِ وَ السِّبَاعِ وَ أُعْطِیَ عِلْمَ کُلِّ شَیْءٍ وَ مَنْطِقَ کُلِّ شَیْءٍ وَ فِی زَمَانِهِ صُنِعَتِ الصَّنَائِعُ الْمُعْجِبَهْ الَّتِی سَمِعَ بِهَا النَّاسُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هذا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ.

امام باقر (علیه السلام)- پادشاهی شرق و غرب عالم به سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام) داده شد. وی هفتصد سال و شش ماه پادشاهی کرد و بر همه‌ی جهانیان حُکم راند، از جنّ و اِنس و شیاطین و چهارپایان و پرندگان و درّندگان. علم هرچیز و زبان هرچیزی به وی داده شد. در زمان او صنعت‌های شگفت‌آوری پدید آمد که همه‌ی مردم، خبر آن‌ها را شنیدند و آیه: عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینَا مِن کُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ المُبِینُ، دلیل بر همین امر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۲

بحار الأنوار، ج۱۴، ص۸۰/ نورالثقلین/ البرهان

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَن أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِکَمَا عُلِّمَهُ سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) کُلَّ دَابَّهْ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ. 

امام علی (علیه السلام)- زبان پرندگان به ما تعلیم داده شده؛ همان‌گونه‌که سلیمان‌بن‌داوود (علیه السلام)، زبان همه‌ی حیوانات خشکی و دریا را آموخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۶

بحار الأنوار، ج۴۰، ص۱۷۰/ البرهان

الکاظم (علیه السلام)- قَالَ بَدْرٌ مَوْلَی الرِّضَا (علیه السلام) إِنَّ إِسْحَاقَ‌بْنَ‌عَمَّارٍ دَخَلَ عَلَی مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَجَلَسَ عِنْدَهُ إِذَا اسْتَأْذَنَ عَلَیْهِ رَجُلٌ خُرَاسَانِیٌّ فَکَلَّمَهُ بِکَلَامٍ لَمْ یُسْمَعْ مِثْلُهُ کَأَنَّهُ کَلَامُ الطَّیْرِ قَالَ إِسْحَاقُ فَأَجَابَهُ مُوسَی بِمِثْلِهِ وَ بِلُغَتِهِ إِلَی أَنْ قَضَی وَطَرَهُ مِنْ مُسَاءَلَتِهِ وَ خَرَجَ مِنْ عِنْدِهِ فَقُلْتُ: مَا سَمِعْتُ بِمِثْلِ هَذَا الْکَلَامِ. قَالَ: هَذَا کَلَامُ قَوْمٍ مِنْ أَهْلِ الصِّینِ وَ لَیْسَ کُلُ کَلَامِ أَهْلِ الصِّینِ مِثْلَهُ ثُمَّ قَالَ: أَ تَعْجَبُ مِنْ کَلَامِی؟ قُلْتُ: هُوَ مَوْضِعُ الْعَجَبِ. قَالَ: أُخْبِرُکَ بِمَا هُوَ أَعْجَبُ مِنْهُ إِنَّ الْإِمَامَ یَعْلَمُ مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ نُطْقَ کُلِّ ذِی رُوحٍ خَلَقَهَ اللَّهُ وَ مَا یَخْفَی عَلَی الْإِمَامِ شَیْءٌ.

امام کاظم (علیه السلام)- بدر غلام امام رضا (علیه السلام) گوید: اسحاق‌بن‌عمّار خدمت امام کاظم (علیه السلام) رسید و نزد ایشان نشست. در این موقع مردی خراسانی اجازه‌ی ورود خواست و وارد شد و با لهجه‌ای صحبت کرد که هرگز نشنیده بودم، لهجه­اش مانند صدای پرندگان بود. حضرت موسی (علیه السلام) با همان زبان و همان لهجه‌ی خودش جوابش را داد تا اینکه صحبت آن‌ها تمام شد و از محضر ایشان خارج شد. عرض کردم: «من تاکنون چنین زبانی را نشنیده بودم». فرمود: «این زبانی است که گروهی از مردم چین مانند آن صحبت می­کنند». سپس فرمود: «تعجّب کردی که به زبان خودش صحبت کردم»؟ عرض کردم: «جای تعجّب است». فرمود: «از این عجیب­تر به تو ­بگویم؛ امام زبان پرندگان و زبان هر موجود صاحب روحی که خدا خلق کرده را می­داند و بر امام چیزی مخفی نمی­ماند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۶

نورالثقلین/ کشف الغمّهْ، ج۲، ص۲۴۷

 أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سَأَلُوهُ (علیه السلام) عَنِ الْخَاصِّ وَ الْعَامِّ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ إِنَّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی آیَاتٍ لَفْظُهَا الْخُصُوصُ وَ الْعُمُومُ وَ مِنْهُ آیَاتٌ لَفْظُهَا لَفْظُ الْخَاصِّ وَ مَعْنَاهُ عَامُّ وَ مِنْ ذَلِکَ لَفْظٌ عَامٌّ یُرِیدُ بِهِ اللَّهُ تَعَالَی الْعُمُومَ وَ کَذَلِکَ الْخَاصُّ أَیْضاً فَأَمَّا مَا ظَاهِرُهُ الْعُمُومُ وَ مَعْنَاهُ الْخُصُوصُ کَقَوْلِهِ تَعَالَی وَأُوتِیَتْ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظِیمٌ یَعْنِی سُبْحَانَهُ بِلْقِیسَ وَ هِیَ مَعَ هَذَا لَمْ یُؤْتَ أَشْیَاءَ کَثِیرَهْ مِمَّا فَضَّلَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ الرِّجَالَ عَلَی النِّسَاء.

امام علی (علیه السلام)- سپس از ایشان درباره عام و خاص قرآن سؤال کردند که فرمود: «در قرآن برخی آیات خاص و عام است. گروهی از آن‌ها لفظشان خاص است امّا معنایشان عام. از جمله آن‌ها آیاتی است که لفظ آن عام است و خداوند از آن عموم را اراده کرده است و خاص نیز این چنین است. امّا آیاتی که ظاهرشان عام امّا معنایشان خاص است مانند این آیه است: ... وَ أُوتِیَتْ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظِیمٌ، که مقصود بلقیس است امّا بسیاری از چیزها به او داده نشده بود، مانند خصوصیّات و برتری‌هایی که خداوند مردان را به وسیله آن‌ها بر زنان برتری داده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۶

بحار الأنوار، ج۹۰، ص۲۳

السّجّاد (علیه السلام)- إنَّ اللَّهَ قَدْ فَضَّلَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِفَاتِحَهْ الْکِتَابِ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ مَا أَعْطَاهَا أَحَداً قَبْلَهُ إِلَّا مَا أَعْطَی سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) مِنْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَرَآهَا أَشْرَفَ مِنْ جَمِیعِ مَمَالِکِهِ کُلِّهَا الَّتِی أُعْطِیَهَا فَقَالَ یَا رَبِّ مَا أَشْرَفَهَا مِنْ کَلِمَاتٍ إِنَّهَا لَآثَرُ مِنْ جَمِیعِ مَمَالِکِیَ الَّتِی وَهَبْتَهَا لِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَا سُلَیْمَانُ (علیه السلام) وَ کَیْفَ لَا تَکُونُ کَذَلِکَ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ وَ لَا أَمَهْ سَمَّانِی بِهَا إِلَّا أَوْجَبْتُ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ أَلْفَ ضِعْفِ مَا أَوْجَبْتُ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِأَلْفِ ضِعْفِ مَمَالِکِکَ یَا سُلَیْمَانُ (علیه السلام) هَذِهِ سُبْعُ مَا أَهَبُهُ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) سَیِّدِ النَّبِیِّینَ تَمَامَ فَاتِحَهْ الْکِتَابِ إِلَی آخِرِهَا فَقَالَ یَا رَبِّ أَتَأْذَنُ لِی أَنْ أَسْأَلَکَ تَمَامَهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَا سُلَیْمَانُ (علیه السلام) اقْنَعْ بِمَا أَعْطَیْتُکَ فَلَنْ تَبْلُغَ شَرَفَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ إِیَّاکَ وَ أَنْ تَقْتَرِحَ عَلَی دَرَجَهْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ فَضْلِهِ وَ جَلَالِهِ فَأُخْرِجَکَ عَنْ مُلْکِکَ کَمَا أَخْرَجْتُ آدَمَ (علیه السلام) عَنْ مُلْکِ الْجِنَانِ لَمَّا اقْتَرَحَ دَرَجَهْ مُحَمَّدٍوَ عَلِیٍّ (علیها السلام) فِی الشَّجَرَهْ الَّتِی أَمَرْتُهُ أَنْ لَا یَقْرَبَهَا یَرُومُ أَنْ یَکُونَ لَهُ فَضْلُهَا وَ هِیَ شَجَرَهْ أَصْلُهَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَکْبَرُ أَغْصَانِهَا عَلِیٌّ وَ سَائِرُ أَغْصَانِهَا آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) عَلَی قَدْرِ مَرَاتِبِهِمْ وَ قُضْبَانُهَا شِیعَتُهُ وَ أُمَّتُهُ عَلَی مَرَاتِبِهِمْ وَ أَحْوَالِهِمْ إِنَّهُ لَیْسَ لِأَحَدٍ مِثْلُ دَرَجَاتِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) یَا رَبِّ قَنِّعْنِی بِمَا رَزَقْتَنِی فَأَقْنَعَهُ فَقَالَ یَا رَبِّ سَلَّمْتُ وَ رَضِیتُ وَ قَنِعْتُ وَ عَلِمْتُ أَنْ لَیْسَ لِأَحَدٍ مِثْلُ دَرَجَاتِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام سجّاد (علیه السلام)- و اینکه خداوند به پیامبر اکرم به عنایت کردن سوره‌ی حمد به آن جناب فضیلت بخشید که به هیچ یک از پیمبران پیشین (این فضل را) نداده مگر به سلیمان‌بن‌داود که فقط بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ را از این سوره داد و این آیه را از تمام سلطنت و قدرتی که خدا به او عنایت کرده برتر شمرد و گفت: خدایا چه کلمات عالی و با ارزشی است، من این کلمات را از تمام مملکتی که عنایت کرده‌ای با ارزشتر می‌دانم. خداوند به او خطاب کرد ای سلیمان! چگونه با ارزش‌تر نباشد و حال اینکه هر بنده من از زن و مرد، مرا با این کلمات بخواند، ثوابی به او عنایت می‌کنم هزار برابر بیشتر از کسی که تمام مملکت تو را صدقه بدهد. این یک هفتم از تمام آن سوره‌ایست که به محمّد (صلی الله علیه و آله) سرور انبیاء داده‌ام (سوره فاتحهْ الکتاب)». سلیمان گفت: «اجازه می‌فرمایی همه‌ی آن سوره را درخواست کنم»؟ خداوند فرمود: «به آنچه داده‌ام قانع باش. تو به مقام محمّد نمی‌رسی، از درخواست مقام او خودداری کن که این مقام را از تو می‌گیرم، چنانچه آدم را از بهشت خارج کردم». چون (آدم) مقام محمّد و علی را در مورد درختی که به او دستور داده بودم نزدیک آن نشود درخواست کرد. او مایل بود مقام آن دو را داشته باشد. آن درختی بود که ریشه‌اش محمّد (صلی الله علیه و آله) است و بزرگترین شاخه‌ی آن علی (علیه السلام) است و سایر شاخه‌هایش آل محمّدند، به ترتیب مقام و موقعیتشان، و شاخه های جدا شده‌ی آن درخت، شیعیان و امت او به ترتیب مراتب و احوالشان هستند؛ هیچ کس دارای درجات و مقام محمّد (صلی الله علیه و آله) نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۴

بحار الأنوار، ج۲۴، ص۳۸۱

الصّادق (علیه السلام)- عَن الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ سَأَلْتُ سَیِّدِیَ ألصّادق (علیه السلام) ... فَقُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ وَ الدِّینُ الَّذِی فِی آبَائِهِ إِبْرَاهِیمَ وَ نُوحٍ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) هُوَ الْإِسْلَامُ قَالَ نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ هُوَ الْإِسْلَامُ لَا غَیْرُ قُلْتُ یَا مَوْلَایَ أَتَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ وَ مِنْهُ هَذِهِ الْآیَهْ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی قِصَّهْ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی قِصَّه فِرْعَوْنَ حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ فِی قِصَّهْ سُلَیْمَانَ وَ بِلْقِیسَ قَبْلَ أَنْ یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ وَ قَوْلِهَا أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ قَوْلِ عِیسَی (علیه السلام) مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللهِ قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللهِ آمَنَّا بِاللهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ وَ قَوْلُهُ عزوجل وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ قَوْلُهُ فِی قِصَّهْ لُوطٍ فَما وَجَدْنا فِیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَوْلُهُ قُولُوا آمَنَّا بِاللهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْنا إِلَی قَوْلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِلَی قَوْلِهِ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون.

امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «مولای من! آیا دینی که پدران او ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمّد (علیهم السلام) داشتند، همان دین اسلام بود»؟ فرمود: «آری! همین دین اسلام بود، نه غیر آن»! عرض کردم: «دلیلی از قرآن بر این مطلب دارید»؟ فرمود: «آری! از اوّل تا آخر قرآن پر از دلیل است، از جمله این آیه: دین در نزد خدا، اسلام [و تسلیم‌بودن در برابر حق] است. (آل عمران/۱۹). می‌باشد. و دیگر آیه: از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید خداوند شما را در کتاب‌های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید. (حج/۷۸) و دیگر آیه‌ای است که خداوند در داستان ابراهیم و اسماعیل (علیها السلام) از زبان آن‌ها نقل می‌کند که گفتند: ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امّتی که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور!. (بقره/۱۲۸) و دیگر این آیه در داستان فرعون است که می‌فرماید: هنگامی‌که غرقاب دامن او را گرفت، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودی، جز کسی که بنی‌اسرائیل به او ایمان آورده‌اند، وجود ندارد و من از مسلمین هستم»!. (یونس/۹۰). و در داستان سلیمان (علیه السلام) و بلقیس ملکه‌ی سبا می‌فرماید: وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ؛ و بلقیس به نزد سلیمان (علیه السلام) آمد گفت: با سلیمان برای خداوندی که پروردگار عالمیان است اسلام آوردم. (نمل/۴۴) و از زبان عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) می‌فرماید: «کیست که یاور من به‌سوی خدا [برای تبلیغ آیین او] گردد؟. (آل عمران/۵۲)». حواریان (شاگردانِ مخصوصِ او) گفتند: «ما یاوران خداییم به خدا ایمان آوردیم و تو [نیز] گواه باش که ما اسلام آورده‌ایم. (آل عمران/۵۲)». و در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ [فرمان] او تسلیمند. (آل عمران/۸۳). و در داستان لوط (علیه السلام) می‌فرماید: ولی جز یک خانواده باایمان در تمام آن‌ها نیافتیم!. (ذاریات/۳۶). و در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: بگویید: «ما به خدا ایمان آورده‌ایم و به آنچه بر ما نازل شده ... در میان هیچ‌یک از آن‌ها جدایی قائل نمی‌شویم، و در برابر فرمان خدا تسلیم هستیم [و تعصبات نژادی و اغراض شخصی، سبب نمی‌شود که بعضی را بپذیریم و بعضی را رها کنیم]. (بقره/۱۳۶)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۶۰

بحار الأنوار، ج۵۳، ص۱

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْهَدِیَّهْ عَلَی ثَلَاثَهْ أَوْجُهٍ هَدِیَّهْ مُکَافَأَهْ وَ هَدِیَّهْ مُصَانَعَهْ وَ هَدِیَّهْ لِلَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ.

امام صادق (علیه السلام)- هدیه سه جور است؛ هدیه در عوض هدیه، هدیه‌ی سازش، هدیه برای خدای عزّوجلّ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۵۸

الکافی؛ ج۵، ص۱۴۱/ نورالثقلین

مراد از ارث در این آیه، وارث شدن مال و حکومت است نه علم و نبوّت؛ زیرا نبوّت قابل انتقال نیست و علوم انبیا نیز چون اکتسابى نیست، قابل ارث بردن نیست، بنابراین حدیثى که مى‌گوید: انبیا ارث نمى‌گذارند- و به استناد این حدیث فدک را از فاطمه‌ى زهرا علیها السلام گرفتند- با این آیه سازگارى ندارد و باید طرد شود. حضرت زهرا علیها السلام همین آیه را در دفاع از حقّ خود براى خلیفه‌ى اوّل تلاوت فرمود. و در «تفسیر نمونه» از «سیره‌ى حلبى» نقل شده است که ابوبکر تحت تأثیر سخنان فاطمه‌ى زهرا علیها السلام قرار گرفت و سند فدک را پس داد و گریه کرد، ولى عمر دوباره سند را گرفت و پاره کرد!

بعضى گفته‌اند: مراد از هدهد در این جا، هدهد خاصّى است؛ و دلیل خود را الف و لام در «الْهُدْهُدَ» و قدرت انسان‌شناسى و مکتب‌شناسى او دانسته‌اند. ابوحنیفه از امام صادق علیه السلام سؤال کرد: چرا حضرت سلیمان از میان پرندگان تنها سراغ هدهد را گرفت؟ امام فرمودند: زیرا او آب را در درون زمین مى‌بیند، همان گونه که ما روغن را در ظرف بلورین مى‌بینیم.

ارث در تاریخ، سابقه‌اى بس طولانى دارد. علم انبیا الهى است. علم بر همه‌ى نعمت‌ها مقدّم است. نعمت‌هاى الهى را ابراز کنید. علوم و امکانات خود را از خدا بدانیم، نه از خود. نعمت‌ها را از فضل او بدانیم نه از لیاقت خود.  ایمان و توکّل، با داشتن امکانات، منافاتى ندارد. علم ودانش سلیمان وسیله ومقدّمه‌ى دست‌یابى به آن همه امکانات وتسخیر نیروها شد.  

برخى انبیا حکومت داشتند. ولایت انبیا تنها بر انسان‌ها نیست.   . انسان داراى قدرتى است که مى‌تواند جنّ و پرنده را (به اذن خداوند) تحت فرمان خود درآورد.  جنّ مى‌تواند به انسان کمک کند. سلیمان از لشکریانش سان مى‌دید. نظم، در همه جا ارزشمند است ولى در لشکر و سپاه یک ضرورت و ارزش ویژه است. تمرین وآموزش و آماده‌باش، براى لشکر الهى یک ضرورت است. تیزبینى و دقّت و تسلّط، شرط لازم براى رهبرى است. نظارت دقیق بر حضور و غیاب نیروها، در کارهاى تشکیلاتى یک ضرورت است، همان گونه که تخلّف بى‌دلیل از مقررات و ترک کردن پست خود، گناه نابخشودنى است.  

 پرندگان، شعور و قدرت نطق دارند.  حیوانات، با شعور خود منطقه‌اى را براى زندگى انتخاب مى‌کنند. گفتگو و امر ونهى در میان حیوانات نیز وجود دارد. در میان مورچگان، هم فرماندهى و هم اطلاع‌رسانى و هم فرمان‌برى وجود دارد حیوانات شعور دارند و مفاسد و ضررها را مى‌شناسند و به یکدیگر هشدار مى‌دهند. غریزه دفع ضرر احتمالى، در حیوانات نیز وجود دارد. انبیا در امور عادّى خود، مثل دیگران زندگى مى‌کردند

فساد رهبر، مقدّمه‌ى فساد مردم است. مورچه، افراد انسان‌ها، بلکه شغل آنها را هم مى‌شناسد. اولیاى خدا با آگاهى و عمد، حتّى به مورچه‌اى ضرر نمى‌رسانند. مورچگان از عدالت و تقواى حضرت سلیمان آگاهند و مى‌دانند آن‌ بزرگوار آگاهانه به مورچه‌اى نیز ظلم نمى‌کند. حیوانات، شعورى دارند که مى‌توانند براى کارهاى خود استدلال و توجیه‌ داشته باشند. با وجود منطق و استدلال، حتّى سلیمان در برابر هدهد تسلیم مى‌شود.

حیوان مى‌تواند به چیزى برسد که انسان نرسیده باشد. هدهد مفاهیمى چون زن و مرد، تاج وتخت، حکومت ومالکیّت، توحید وشرک، خورشید و سجده، شیطان و تزیین‌هاى او، حقّ وباطل، هدایت و ضلالت را مى‌شناسد.  یکى از اصول و شرایط رهبرى و مدیریّت، سعه‌ى صدر است.  انتقادپذیرى، یک ارزش است. خداوند اولیاى خود را تحت تربیت مخصوص خود قرار مى‌دهد. خداوند، سلیمان را با آن مقام و سلطنتش گرفتار حرف یک مورچه مى‌کند تا بدین وسیله در وجود او تعادل برقرار کند.  سلیمان سخنان مورچه را فهمید و به زیردستان خود توجّه کرد.

. دعا، مخصوص هنگام اضطرار نیست؛ انبیا در اوج عظمت و قدرت دعا مى‌کردند. توفیق شکرگزارى را از خدا بخواهیم. شکر خدا تنها با زبان نیست، عمل صالح و استفاده‌ى صحیح از نعمت‌ها نیز شکر الهى است. سلیمان با آن که لشکریان فراوان و حاکمیّت قوى دارد و زبان حیوانات را نیز مى‌داند، باز به فکر عمل صالح است نه به دنبال لذّت و توسعه‌ى قدرت و افتخار. دعا وتلاش حاکمان باید براى انجام کار خوب باشد. کار، به شرطى نیک است که خداپسند باشد. کار نیکى ارزش دارد که رضاى خدا را جلب کند، نه فقط رضاى مردم را. عالى‌ترین مقصد در حکومت صالحان، رضاى خداست. انبیا نیز به امداد الهى نیاز دارند. زندگى در جامعه صالح ارزش است، نه زندگى در میان مردم ناصالح، آن هم به خاطر رفاه یا درآمد و لذّت.

برخوردارى از امکانات، و قدرت امروز خود را نشانه‌ى رسیدن به رحمت الهى ندانید و براى رشد و تعالى خود دعا کنید. هر کس، در هر شرایطى باید به رحمت الهى متوسّل شود، حتّى پیامبران.  

 انبیا، هم قانون مى‌آورند و هم اجرا مى‌کنند. براى مجازات متخلفان، باید کیفرهاى متعدّدى قرار داد تا در اجراى قانون، به بن بست نرسیم. قاطعیّت و عذرپذیرى، همراه یکدیگر لازم است. در مدیریّت و تشکیلات، سهل‌انگارى ممنوع. براى حفظ نظام و گرفتن زهر چشم از متخلّفان، مانعى ندارد که براى یک تخلّف کوچک، جریمه‌ى سنگینى قرار دهیم. راه دفاع را به روى متهم نبندید. در یک تشکیلات، براى هر کار و مأموریّتى، حکم و مجوزى لازم است. سیر و سیاحت، کلید کسب اطلاعات جدید است.

آزادى بیان، یکى از ویژگى‌هاى حکومت صالحان است. علم و دانایى، به سن و جنس و شکل ربطى ندارد.. در حکومت انبیا، تملّق و ترس وجود ندارد. بزرگان ومسئولان حکومت نباید منبع اطلاعات خودرا در افراد یا گروه‌هاى خاصّى منحصر کنند. در گزارش‌ها، اخبار قطعى و تأیید شده را بگویید. وجود افراد یا سازمانى براى خبرگیرى از خارج از منطقه‌ى حکومتى لازم است. آنچه در خبر مهم است، قطعى بودن آن است؛ خبرنگار بزرگ باشد یا کوچک، انسان باشد یا حیوان. مسئولان حکومت، تنها بر خبرهاى قطعى تکیه کنند. گوش دادن به سخنان دیگران، نشانه‌ى ادب و یکى از شرایط مدیریّت است؛ گرچه گوینده‌ى سخن، حیوان باشد.

زن مى‌تواند حکومت کند؛ حکومت حضرت سلیمان، در ابتدا جهانى نبوده است.. در گزارش‌ها، اصل خبر را بگویید و تحلیل و برداشت را به اهلش واگذار کنید. هدف شیطان از تزیین بدى‌هاى مردم آن است که آنان براى خدا سجده نکنند. کسى که در برابر خدا سجده نکند، حیوان هم از او انتقاد مى‌کند. سجده، مظهر خداپرستى است. عوامل طبیعى، ابزار ووسایل قدرت‌نمایى خدا هستند. دلایل سجده‌ى ما، قدرت او، علم او، یکتایى او، و ربوبیّت و عظمت اوست. در مورد مسایل مهم، به یک گزارش اعتماد نکنید. ادّعا وتبلیغات دیگران، ما را از تحقیق باز ندارد. تحقیق کردن، مخصوص گزارش‌هاى شخص فاسق نیست؛ بلکه هنگام شک نیز تحقیق و بررسى لازم است.

پرندگان نیز در اختیار اجراى اوامر خدا و اولیاى او قرار دارند. در گزینش افراد براى انجام مأموریّت‌ها، هر کس شناخت و احساس بیشترى دارد اولویت خواهد داشت. شناسایى مخفیانه و دور از چشم، عمیق‌ترین نوع شناخت‌هاست. با حکومت‌ها و سیستم‌هاى سیاسى و پیچیده، نمى‌توان ساده برخورد کرد. قدرت طرّاحى وبرنامه‌ریزى، از شرایط مدیریّت است. به دیگران فرصت تفکّر دهیم. شرط توفیق در ارشاد و امر به معروف، شناسایى حالت‌ها و روحیّه‌ى دیگران است. شناسایى فرد کافى نیست؛ نظام و دست اندرکاران را باید به حساب آورد. حالت‌هاى دشمن را زیر نظر داشته باشید

 بلقیس، دارى اطرافیان و مشاورانى بود که اخبار و حوادث را با آنان در میان مى‌گذاشت. بلقیس، به اطرافیان خود بها مى‌داد و با آنان مشورت مى‌کرد. گاهى قدرت و امکانات، مانع پذیرفتن حقّ مى‌شود. قدرت ومقام، مشاوران بلقیس را مغرور کرده بود. بلقیس، تیزهوش و داراى قدرت شناخت بالایى بود. در مسایل حکومتى، باید حرف آخر را یک نفر بزند. دیگران نظر مى‌دهند ولى حقّ تصمیم گیرى با یک نفر است . بلقیس، فرمانده نیروهاى مسلّح زمان خود بود.   اعتراف به روحیّات وخصلت‌هاى پادشاهان، نشانه‌ى شهامتِ بلقیس است..

شیوه‌ى حکومت‌هاى غیر الهى، ایجاد فساد و ذلّت در بین منطقه و مردم است. آفت حکومت وقدرت، سلطه‌طلبى، جنگ افروزى و ویرانگرى است. حرکت‌هایى که انگیزه‌ى مادّى داشته باشد، با رسیدن به مادّیات آرام مى‌گیرد. خصلت پادشاهان، فریفتگى آنان در برابر هدایا است . هدیه، گاهى در واقع رشوه و حقّ‌السکوت است.  دشمنان نیز ما را با فرستادن هدایا آزمایش مى‌کنند. طاغوت‌ها و پادشاهان، مى‌دانستند که انبیا هدف مادّى ندارند ولى با این حال براى جذب و آرام کردن آنان تلاش مى‌کردند. انگیزه‌ى اولیاى خدا مادّیات نیست. مردان خدا خود را با پول معامله نمى‌کنند، زیرا آنان امیر دنیا هستند نه اسیر آن. مردان خدا، تیزبین و هوشیار و قاطعند. انگیزه‌هاى فاسد را در پشت هدایا مى‌بینند و مى‌گریزند و صاحبان آن انگیزه‌ها را توبیخ و سرزنش مى‌کنند.

. گاهى بیان قدرت خود، لازم است. بهترین اهرم براى طرد مال حرام، توجّه به الطاف الهى است. کسى که از مادّیات بگذرد، مى‌تواند با قدرت سخن بگوید و از حقّ دفاع کند. رهبر باید از قواى مسلح خود اطمینان کافى داشته باشد. قدرتِ نظامى اهل حقّ باید بیش‌از قدرت اهل باطل باشد. تحقیر و به ذلّت کشاندن حکومت‌هاى کفر وشرک جایز است.  اطرافیان سلیمان، داراى قدرت فوق العاده یا خارق العاده بودند.. ملاک، لیاقت و توانایى است، نه جنسیّت. با این که در میان اطرافیان سلیمان، جنّ و پرنده و انسان، همه بودند ولى ملاک برترى، قدرت آوردن تخت است نه جنسیّت آورنده‌ى آن.  

قرآن مسأله‌ى طىّ الارض‌ را مى‌پذیرد. حضرت سلیمان علم غیب داشت. در یک نظام و حکومت موفّق، باید از همه‌ى نیروها در جاى خود استفاده کرد. در کابینه‌ى سلیمان، دانشمندترین چهره‌ها وجود داشتند. علم منشأ قدرت است. در واگذارى مأموریّت‌ها، مسارعه (سرعت عمل) یک امتیاز است. همان‌گونه که در فروش، مزایده ودر خرید، مناقصه، عامل رقابت و ارزش است. اولیاى خدا بر اموال مردم ولایت دارند. گاهى براى آزمایش هوش، تغییر وتحوّل جایز است. مکتبى ارزش دارد که بر اساس علم باشد. محیط، جامعه وعقائد خرافى، مانع از ایمان واقعى است. سوء سابقه، دلیل داشتن آینده‌ى بد نیست. مقام رسالت، با جلال و شکوه و حکومت منافاتى ندارد.

پذیرفتن حقّ، نشانه‌ى حریّت است نه ضعف. وابستگى و دلبستگى به غیر خدا و پرستش غیر او- هر کس و هر چه باشد- ظلم است. توبه‌ى واقعى آن است که گذشته‌ها را با اقرار جبران کنیم و راه آینده را با چراغ هدایت الهى طى کنیم. تکامل، مراحلى دارد: مرحله‌ى نخست: خروج از ظلمت، و مرحله‌ى بعد: ورود در نور است. روح ایمان، همان تسلیم است. هم سلیمان در دعوتنامه‌ى خود به آن اشاره دارد ایمان، تسلیم شدن در برابر خالق هستى است، نه در برابر خلق، گرچه سلیمان باشد. زن در انتخاب عقیده و اظهار آن مستقل است. ایمان به تنهایى کافى نیست، با اولیا و انبیا همراه بودن انسان را بیمه مى‌کند. در برابر پیوندهاى سیاسى، اقتصادى، نظامى و خانوادگى، پیوندهاى الهى و مقدّس نیز یافت مى‌شود. زر و زیور افراد وارسته را سیراب نمى‌کند، گمشده‌ى آنان دستیابى به سرچشمه‌ى هستى است. هدف حکومت انبیا، دعوت به سوى خداوند است، نه کشورگشایى. ملکه‌ى سبا نیز این حقیقت را فهمید.

کلمه‌ى‌ «نَمْلَةٌ» را مى‌توان به خاطر تنوین آن، مورچه‌اى بزرگ و فرمانده معنا کرد که در این صورت در زندگى مورچگان مدیریّت و فرماندهى وجود دارد و مى‌توان تنوین را نشانه‌ى ناشناسى مورچه معنا کرد که در این صورت پیام آیه این مى‌شود که حتّى اگر ناشناسى اخطار دلسوزانه مى‌دهد، به هشدارش توجّه کنیم.

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ دَاوُدَ (علیه السلام) أَرَادَ أَنْ یَسْتَخْلِفَ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَوْحَی إِلَیْه یَأْمُرُهُ بِذَلِکَ فَلَمَّا أَخْبَرَ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ ضَجُّوا مِنْ ذَلِکَ وَ قَالُوا یَسْتَخْلِفُ عَلَیْنَا حَدَثاً وَ فِینَا مَنْ هُوَ أَکْبَرُ مِنْهُ فَدَعَا أَسْبَاطَ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ فَقَالَ لَهُمْ قَدْ بَلَغَتْنِی مَقَالَتُکُمْ فَأَرُونِی عِصِیَّکُمْ فَأَیُّ عَصًا أَثْمَرَتْ فَصَاحِبُهَا وَلِیُّ الْأَمْرِ بَعْدِی فَقَالُوا رَضِینَا وَ قَالَ لِیَکْتُبْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ اسْمَهُ عَلَی عَصَاهُ فَکَتَبُوا ثُمَّ جَاءَ سُلَیْمَانُ (علیه السلام) بِعَصَاهُ فَکَتَبَ عَلَیْهَا اسْمَهُ ثُمَّ أُدْخِلَتْ بَیْتاً وَ أُغْلِقَ الْبَابُ وَ حَرَسَهُ رُءُوسُ أَسْبَاطِ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَلَمَّا أَصْبَحَ صَلَّی بِهِمُ الْغَدَاهْ ثُمَّ أَقْبَلَ فَفَتَحَ الْبَابَ فَأَخْرَجَ عِصِیَّهُمْ وَ قَدْ أَوْرَقَتْ عَصَا سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ قَدْ أَثْمَرَتْ فَسَلَّمُوا ذَلِکَ لِدَاوُدَ (علیه السلام) فَاخْتَبَرَهُ بِحَضْرَهْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فَقَالَ لَهُ: یَا بُنَیَّ أَیُّ شَیْءٍ أَبْرَدُ؟ قَالَ: عَفْوُ اللَّهِ عَنِ النَّاسِ وَ عَفْوُ النَّاسِ بَعْضِهِمْ عَنْ بَعْضٍ. قَالَ یَا بُنَیَّ فَأَیُّ شَیْءٍ أَحْلَی قَالَ الْمَحَبَّهْ وَ هِیَ رَوْحُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ فَافْتَرَّ دَاوُدُ (علیه السلام) ضَاحِکاً فَسَارَ بِهِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ فَقَالَ هَذَا خَلِیفَتِی فِیکُمْ مِنْ بَعْدِی ثُمَّ أَخْفَی سُلَیْمَانُ (علیه السلام) بَعْدَ ذَلِکَ أَمْرَهُ وَ تَزَوَّجَ بِامْرَأَهْ وَ اسْتَتَرَ مِنْ شِیعَتِهِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَسْتَتِرَ ثُمَّ إِنَّ امْرَأَتَهُ قَالَتْ لَهُ ذَاتَ یَوْمٍ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا أَکْمَلَ خِصَالُکَ وَ أَطْیَبَ رِیحُکَ وَ لَا أَعْلَمُ لَکَ خَصْلَهْ أَکْرَهُهَا إِلَّا أَنَّکَ فِی مَئُونَهْ أَبِی فَلَوْ دَخَلْتَ السُّوقَ فَتَعَرَّضْتَ لِرِزْقِ اللَّهِ رَجَوْتُ أَنْ لَا یُخَیِّبَکَ فَقَالَ لَهَا سُلَیْمَانُ (علیه السلام) إِنِّی وَ اللَّهِ مَا عَمِلْتُ عَمَلًا قَطُّ وَ لَا أُحْسِنُهُ فَدَخَلَ السُّوقَ فَجَالَ یَوْمَهُ ذَلِکَ ثُمَّ رَجَعَ فَلَمْ یُصِبْ شَیْئاً فَقَالَ لَهَا: مَا أَصَبْتُ شَیْئاً؟ قَالَتْ: لَا عَلَیْکَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْیَوْمَ کَانَ غَداً فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ خَرَجَ إِلَی السُّوقِ فَجَالَ فِیهِ فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَی شَیْءٍ وَ رَجَعَ فَأَخْبَرَهَا فَقَالَتْ: یَکُونُ غَداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَمَّا
 کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ مَضَی حَتَّی انْتَهَی إِلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ فَإِذَا هُوَ بِصَیَّادٍ فَقَالَ لَهُ: هَلْ لَکَ أَنْ أُعِینَکَ وَ تُعْطِیَنَا شَیْئاً قَالَ نَعَمْ فَأَعَانَهُ فَلَمَّا فَرَغَ أَعْطَاهُ الصَّیَّادُ سَمَکَتَیْنِ فَأَخَذَهُمَا وَ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ ثُمَّ إِنَّهُ شَقَّ بَطْنَ إِحْدَاهُمَا فَإِذَا هُوَ بِخَاتَمٍ فِی بَطْنِهَا فَأَخَذَهُ فَصَیَّرَهُ فِی ثَوْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَصْلَحَ السَّمَکَتَیْنِ وَ جَاءَ بِهِمَا إِلَی مَنْزِلِهِ وَ فَرِحَتِ امْرَأَتُهُ بِذَلِکَ وَ قَالَتْ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ تَدْعُوَ أَبَوَیَّ حَتَّی یَعْلَمَا أَنَّکَ قَدْ کَسَبْتَ فَدَعَاهُمَا فَأَکَلَا مَعَهُ فَلَمَّا فَرَغُوا قَالَ لَهُمْ هَلْ تَعْرِفُونِّی قَالُوا لَا وَ اللَّهِ إِلَّا أَنَّا لَمْ نَرَ خَیْراً مِنْکَ فَأَخْرَجَ خَاتَمَهُ فَلَبِسَهُ فَخَرَّ عَلَیْهِ الطَّیْرُ وَ الرِّیحُ وَ غَشِیَه الْمُلْکُ وَ حَمَلَ الْجَارِیَهْ وَ أَبَوَیْهَا إِلَی بِلَادِ إِصْطَخْرَ وَ اجْتَمَعَتْ إِلَیْهِ الشِّیعَهْ وَ اسْتَبْشَرُوا بِهِ فَفَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُمْ مَا کَانُوا فِیهِ مِنْ حَیْرَهْ غَیْبَتِهِ فَلَمَّا حَضَرَتْهُ الْوَفَاهْ أَوْصَی إِلَی آصَفَ‌بْنِ‌بَرْخِیَا بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ فَلَمْ یَزَلْ بَیْنَهُمْ تَخْتَلِفُ إِلَیْهِ الشِّیعَهْ وَ یَأْخُذُونَ عَنْهُ مَعَالِمَ دِینِهِمْ ثُمَّ غَیَّبَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ آصَفَ غَیْبَهْ طَالَ أَمَدُهَا ثُمَّ ظَهَرَ لَهُمْ فَبَقِیَ بَیْنَ قَوْمِهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّهُ وَدَّعَهُمْ فَقَالُوا لَهُ: أَیْنَ الْمُلْتَقَی؟ قَالَ: عَلَی الصِّرَاطِ وَ غَابَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ اشْتَدَّتِ الْبَلْوَی عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ بِغَیْبَتِهِ وَ تَسَلَّطَ عَلَیْهِم بُخْتَنَصَّر.

امام صادق (علیه السلام)- داود (علیه السلام) خواست که سلیمان (علیه السلام) را جانشین خود بکند؛ چون خداوند آن را به او دستور داده بود. هنگامی‌که بنی‌اسرائیل این خبر را شنیدند اعتراض کردند که آیا جوانی را به جانشینی خود انتخاب می­کنی درحالی‌که بزرگتر از او در بین ما هست. بنابراین بزرگان بنی‌اسرائیل را فراخواند و به آن‌ها گفت: «سخنانتان به من رسید، عصاهایتان را نشانم دهید. عصای هرکدام از شما میوه داد، صاحب آن عصا جانشین من می‌شود». گفتند: «قبول می‌کنیم». و گفت: «هرکس اسمش را بر عصایش بنویسد». و آن‌ها نوشتند. سپس سلیمان (علیه السلام) عصایش را آورد و اسمش را بر عصا نوشت. سپس عصاها را در یک خانه گذاشته و در آن خانه را قفل کردند و بزرگان بنی‌اسرائیل خودشان از آن خانه نگهبانی می‌کردند، حضرت داود (علیه السلام) فردای آن روز، نماز ظهر را با آن‌ها خواند. سپس آمد و در را باز کرد و عصاها را بیرون آورد که عصای سلیمان (علیه السلام) برگ در آورده بود و میوه داده بود. عصای سلیمان (علیه السلام) را به داود (علیه السلام) دادند و در حضور بنی‌اسرائیل او را امتحان کرد. و به او گفت: «ای پسرم چه چیزی به انسان احساس آرامش می‌دهد»؟ جواب داد: «گذشت خداوند از بندگانش و گذشت مردم از همدیگر». داوود (علیه السلام) پرسید: «چه چیزی زیباترین است»؟ جواب داد: «مهربانی و آن روح خداوند در بندگانش است». داوود (علیه السلام) با یک لبخند از او خوشنود شد و او را به بین مردم برد و گفت: «سلیمان (علیه السلام) بعد از من، جانشین من است». سپس سلیمان (علیه السلام) بعد از آن؛ کارهایش را از مردم مخفی نگه داشت و با زنی ازدواج کرد و تا آن زمانی‌که خداوند مقدّر کرده بود از پیروانش پنهان شد. یک روز همسرش به او گفت: «فدایت شوم، اخلاقت چقدر نیکوست و بویت چقدر خوش است و هیچ‌کدام از رفتارهایت اذیّتم نمی‌کند. جز اینکه یک خصلت داری که من از آن خوشنود نیستم و آن این است که هنوز تحت سرپرستی پدرت هستی، اگر به بازار بروی و دنبال کسب روزی باشی امید دارم که خداوند تو را ناامید نمی‌کند». سلیمان (علیه السلام) گفت: «به خدا قسم! که من تاکنون کاری را انجام نداده­ام و کاری را درست بلد نیستم». به بازار رفت و تمام روز را در بازار گشت و سپس به خانه برگشت درحالی‌که چیزی به دست نیاورده بود، به زنش گفت: «چیزی به دست نیاوردم». زنش گفت: «مشکلی ندارد اگر امروز چیزی به دست نیاوردی، فردا به دست می‌آوری». فردای آن روز هم به بازار رفت و در بازار گشت و چیزی به دست نیاورد و به زنش این خبر را داد. زنش گفت: «ان شاء الله فردا به دست می‌آوری». در روز سوّم از بازار گذشت تا به ساحل دریا رسید و در آنجا با ماهیگیری برخورد کرد. به ماهیگیر گفت: «می­خواهی که در کارت به تو کمک کنم و در آخر سهمی به من بدهی»؟ ماهیگیر قبول کرد. سلیمان (علیه السلام) به ماهیگیر کمک کرد و هنگامی که کارشان تمام شد به او دو ماهی داد. سلیمان (علیه السلام) آن‌ها را گرفت و خدا را شکر کرد. سپس وقتی شکم یکی از ماهی‌ها را پاره کرد ناگهان یک انگشتری در شکمش پیدا کرد. آن را برداشت و آن را به لباسش بست و خدا را شکر کرد و شکم ماهی‌ها را درست کرد و آن‌ها را به خانه برد. زنش به خاطر آن‌ها خوشحال شد و گفت: «من می‌خواهم که پدر و مادرم را دعوت کنم تا بدانند که تو خودت چیزی به دست آوردی، آن‌ها را دعوت کرد و با هم دو ماهی را خوردند. بعد از غذا سلیمان به آن‌ها گفت: «آیا مرا به خوبی می‌شناسید»؟ گفتند: «به خدا قسم! نه، ولی جز خوبی چیزی از تو ندیده‌ایم». انگشتر را در آورد و آن را در انگشتش کرد. ناگهان پرندگان و باد برای او سجده کردند و پادشاه نزد او آمد. و همسر و پدر و مادر همسرش را با خود به شهر اصطخر برد. آنجا پیروانش نزد او جمع شدند و مردم را به آمدن او بشارت دادند و خداوند با آمدن او فرج و پیروزی را که در زمان غیبتش از آن محروم بودند برای آن‌ها آورد. در هنگام مرگش به اذن خداوند آصف‌بن‌برخیا را به جانشینی خود انتخاب کرد. پس همیشه پیروانش نزد او رفت و آمد داشتند و نشانه‌های دینشان را از او می­گرفتند. سپس خداوند به مدّت طولانی آصف را نیز از آن‌ها پنهان کرد. سپس بر آن‌ها ظهور کرد و همان اندازه که خدا خواست در بین آنان ماند و سپس او با آن‌ها خداحافظی کرد. به او گفتند: «کجا همدیگر را ببینیم»؟ فرمود: «بر پل صراط و تا آن زمان که خداوند اراده کرده بود از آن‌ها پنهان شد». با غیبت او بدبختی در بین بنی‌اسرائیل زیاد شد، و بخت نصر بر آن‌ها غلبه کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۰

بحار الأنوار، ج۱۴، ص

الزّهراء (سلام الله علیها)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: دَخَلَتْ فَاطِمَهْ (سلام الله علیها) بِنْتُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) عَلَی أَبِی‌بَکْرٍ، فَسَأَلَتْهُ فَدَکاً، قَالَ: النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَا یُوَرِّثُ، فَقَالَتْ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ. فَلَمَّا حَاجَّتْهُ أَمَرَ أَنْ یُکْتَبَ لَهَا، وَ شَهِدَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أُمُّ أَیْمَنَ.

حضرت زهرا (سلام الله علیها)- امام باقر (علیه السلام) روایت فرمود: فاطمه (سلام الله علیها) دختر محمّد (صلی الله علیه و آله) بر ابوبکر وارد شد و فدک را مطالبه کرد. ابوبکر گفت: «کسی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ارث نمی­برد». فرمود: «خداوند متعال می­فرماید: وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ». چون برای او دلیل آورد و علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و امّ ایمن شهادت دادند، دستور داد در حکمی، فدک برای او نوشته شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۱۸

بحار الأنوار، ج۲۹، ص۱۵۷

الجواد (علیه السلام)- عَن عَلِیِّ‌بْنِ‌سَیْفٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ الثَّانِی (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ فِی حَدَاثَهْ سِنِّکَ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی دَاوُدَ (علیه السلام) أَنْ یَسْتَخْلِفَ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ هُوَ صَبِیٌّ یَرْعَی الْغَنَمَ. فَأَنْکَرَ ذَلِکَ عُبَّادُ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ عُلَمَاؤُهُمْ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ (علیه السلام) أَنْ خُذْ عَصَا الْمُتَکَلِّمِینَ وَ عَصَا سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ اجْعَلْهَا فِی بَیْتٍ وَ اخْتِمْ عَلَیْهَا بِخَوَاتِیمِ الْقَوْمِ فَإِذَا کَانَ مِنَ الْغَدِ فَمَنْ کَانَتْ عَصَاهُ قَدْ أَوْرَقَتْ وَ أَثْمَرَتْ فَهُوَ الْخَلِیفَهْ فَأَخْبَرَهُمْ دَاوُدُ (علیه السلام) فَقَالُوا قَدْ رَضِینَا وَ سَلَّمْنَا.

امام جواد (علیه السلام)- علی‌بن‌سیف از یکی از یارانمان نقل می‌کند که گوید: به امام جواد (علیه السلام) عرض کردم: «آن‌ها از کم سنّ و سالی شما ایراد می‌گیرند». فرمود: «خداوند متعال زمانی‌که به داوود (علیه السلام) وحی فرمود تا سلیمان (علیه السلام) را به جانشینی خود برگزیند، سلیمان (علیه السلام) کودک بود و به چوپانی گوسفندان مشغول بود. بنابراین عدّه‌ای از عابدان و علمای بنی‌اسرائیل منکر این امر شدند. خداوند به داوود (علیه السلام) فرمود که عصاهای طعنه‌زنان را از ایشان بگیر و عصای سلیمان (علیه السلام) را نیز بگیر و مُهر صاحبان عصاها را بر عصاهایشان بزن و همه‌ی آن عصاها را تا فردا در خانه بگذار. فردا عصای هرکس سبز شد و برگ و میوه داد، او خلیفه باشد. داوود (علیه السلام) آنان را از این امر آگاه نمود، همگی گفتند: به این پیشنهاد راضی و تسلیم هستیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۲۰

الکافی، ج۱، ص۳۸۳/ البرهان/ نورالثقلین

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَن ابنِ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) قَالَ لَمَّا وُلِّیَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ الْخِلَافَهْ أَتَاهُ أَقْوَامٌ مِنْ أَحْبَارِ الْیَهُودِ فَقَالُوا یَا عُمَرُ أَنْتَ وَلِیُّ الْأَمْرِ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمْ قَالُوا نُرِیدُ أَنْ نَسْأَلَکَ عَنْ خِصَالٍ إِنْ أَخْبَرْتَنَا بِهَا دَخَلْنَا فِی الْإِسْلَامِ وَ عَلِمْنَا أَنَّ دِیْنَ الْإِسْلَامِ حَقٌّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) کَانَ نَبِیّاً وَ إِنْ لَمْ تُخْبِرْنَا بِهَا عَلِمْنَا أَنَّ دِیْنَ الْإِسْلَامِ بَاطِلٌ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَکُنْ نَبِیّاً قَالَ عُمَرُ سَلُونَا عَمَّا بَدَا لَکُمْ وَ لا قُوَّهْ إِلَّا بِاللَّهِ قَالُوا أَخْبِرْنَا عَنْ أَقْفَالِ السَّمَاوَاتِ مَا هِیَ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ مَفَاتِیحِ هَذِهِ الْأَقْفَالِ مَا هِیَ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَبْرٍ سَارَ بِصَاحِبِهِ مَا هُوَ وَ أَخْبِرْنَا عَمَّنْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَا مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ ... قَالَ فَنَکَسَ عُمَرُ رَأْسَهُ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) مَا أَرَی جَوَابَهُمْ إِلَّا عِنْدَکَ فَإِنْ کَانَ لَهَا جَوَابٌ فَأَجِبْ فَقَالَ لَهُمْ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَکُمْ وَ لِی عَلَیْکُمْ شَرِیطَهْ قَالُوا فَمَا شَرِیطَتُکَ قَالَ (علیه السلام) إِذَا أَخْبَرْتُکُمْ بِمَا فِی التَّوْرَاهْ دَخَلْتُمْ فِی دِینِنَا قَالُوا نَعَمْ قَالَ (علیه السلام) سَلُونِی عَنْ خَصْلَهْ خَصْلَهْ ... قَالُوا أَخْبِرْنَا عَمَّنْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَا مِنَ الْإِنْسِ وَ لَا مِنَ الْجِنِّ قَالَ تِلْکَ نَمْلَهْ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) إِذْ قَالَتْ یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُه.

امام علی (علیه السلام)- ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) نقل می‌کند: در زمان خلافت عمر، گروهی از دانشمندان یهود نزد او آمدند و پرسیدند: «تو پس از محمّد ولیّ امری»؟ عمر گفت: «بلی»! گفتند: «پرسش‌هایی داریم که اگر به ما پاسخ درست بدهی به دین اسلام ایمان می‌آوریم و می‌فهمیم که این دین حق و محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبر خداست وگرنه چنین نیست»؟ عمر گفت: «بپرسید، به حول و قوّه‌ی الهی پاسختان را می‌دهم». پرسیدند: «قفل‌های آسمان‌ها و کلید این قفل‌ها چیست؟ چه قبری صاحب خود را سیر داد؟ چه کسی قوم خود را انذار کرد که آن قوم نه از جن بودند و نه از انس ...»؟ عمر سرش را به زیر انداخت، آنگاه به امام علی (علیه السلام) که در مجلس حضور داشت گفت: «پاسخی جز از شما بر ایشان ندارم اگر جوابی دارند، برای ایشان بیان کن»؟ امام (علیه السلام) به آن‌ها فرمود: «شرایطی دارم»؟ پرسیدند: «شرایط شما چیست»؟ فرمود: «اگر به آنچه در تورات آمده برایتان بگویم، مسلمان می‌شوید»؟ گفتند: «آری»! فرمود: «حالا پرسش‌های خود را یک‌به‌یک طرح کنید»؟ گفتند: «... چه کسی به پند و اندرزگویی و هشدار میان قوم خویش پرداخت امّا از جنس انسان و پری نبود»؟ فرمود: «آن مورچه‌ای است که همراهیان خود را از آسیب سپاهیان سلیمان (علیه السلام) برحذر داشت؛ یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۳۴

إرشادالقلوب، ج۲، ص۳۵۸

«طىّ الارض»، نوعى معجزه وکرامت است، که به جاى پیمودن و طى کردن مسافتى طولانى، زمین در زیر پاى وى پیچیده گردد و در مدّتى دک به مقصد رسد. فرهنگ معین جلد 6 - صفحه 423  

کسى (به نام آصِف‌بن بَرخیا) که به بخشى از کتاب (الهى) آگاهى داشت (به سلیمان) گفت: من آن (تخت) را قبل از آن که پلکِ چشمت بهم بخورد نزد تو مى‌آورم. (سلیمان پذیرفت و او تخت را آورد.) همین که (سلیمان) آن (تخت) را نزد خود مستقرّ دید، (به جاى غرور وتکبّر) گفت: این (توانایى وزیر من که مقدارى از علم کتاب و اسم اعظم را مى‌داند،) از لطف پروردگار من است، تا مرا (با این نعمت‌ها) بیازماید که آیا شکرگزارم یا کفران مى‌کنم؟ و هر کس شکر کند، قطعاً به سود خویش شکر ورزیده و هر کس کفران نماید (به ضرر خویش گام نهاده، زیرا) پروردگار من (از شکر مردم) بى‌نیاز و کریم است. بى‌نیازى و کرامت، براى خداوند ذاتى است و هرگز وابسته به شکر یا کفران کسى نیست. سلیمان گفت: تخت (ملکه) را برایش ناشناس گردانید، تا ببینم آیا پى‌مى‌برد یا از کسانى است که پى نمى‌برند؟ کسى که مقدارى از علم کتاب را مى‌دانست، «آصف‌بن بَرخیا» وزیر حضرت سلیمان و خواهر زاده‌ى او بود، چنانکه از امام هادى علیه السلام نیز نقل شده است. «1» و امام باقر علیه السلام فرمودند: اسم اعظم الهى هفتاد و سه حرف است که آصف‌بن‌برخیا تنها با دانستن یک حرف چنین قدرت‌نمایى کرد. «2» در این که منظور از علم کتاب چیست؟ گفته‌اند: مراد از آن، یا آگاهى از کتب آسمانى یا لوح محفوظ و یا اسم اعظم است. «آصف‌بن بَرخیا» چگونه تخت را بدون اجازه‌ى صاحبش حرکت داد و در آن تصرّف کرد؟  این کار به خاطر ولایت انبیا بر اموال مردم و اهمیّت ارشاد بلقیس و مردم او بوده است.

فضایل امیر مؤمنان و اهل‌بیت علیهم السلام‌

• در آیه‌ى مورد بحث مى‌فرماید: کسى که بخشى از علم کتاب را داشت، گفت: اى سلیمان! قبل از به هم زدن پلک چشم، من تخت ملکه‌ى سبأ را از کشورش در این جا حاضر مى‌کنم.

امّا در آیه‌ى آخر سوره‌ى رعد، خداوند به پیامبرش مى‌فرماید: کفّار، رسالت تورا قبول ندارند، به آنان بگو کافى است که خداوند و کسى‌که تمام علم کتاب را دارد، میان من و شما گواه باشد. در روایات مى‌خوانیم: مراد از کسى‌که تمام علم کتاب را دارد، على‌بن ابى‌طالب علیهما السلام است. اگر کسى که بخشى از علم کتاب را مى‌داند تخت بلقیس را در یک آن حاضر مى‌کند، پس کسى که تمام علم کتاب را مى‌داند، در تمام عمر چه قدرتى دارد؟

• امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: آگاهى کسى‌که بخشى از علم را داشت، نسبت به علم على علیه السلام، مثل مقدار آبى است که بر بال یک مگس باشد نسبت به دریا. «1»

• در روایات مى‌خوانیم: امام صادق علیه السلام به سینه‌ى مبارکش اشاره کرد و فرمود: «و عندنا و الله علم الکتاب کله» به خدا سوگند تمام علم کتاب نزد ما موجود است. «2»

• در روایات بسیارى مى‌خوانیم که امامان معصوم علیهم السلام خارج از قید زمان و مکان در مناطقى حاضر مى‌شدند، مثلًا: امام جواد علیه السلام، در لحظه‌ى شهادت پدرش از مدینه به طوس رفت.

امام کاظم علیه السلام، از زندان بغداد بیرون آمد و در مدینه حاضر شد.

امام سجاد علیه السلام، در زمان اسارت، به کربلا رفت و بدن پدرش امام حسین علیه السلام، را دفن نمود.

امام حسین علیه السلام، قبل از شهادت، قبضه‌ى خاکى از کربلا برداشت و در مدینه به ام‌السّلمه داد. «3» بنابراین طىّ‌الارض و حرکت برق‌آسا براى امامان سابقه دارد.

«1». تفسیر نورالثقلین.

«2». تفسیر نورالثقلین.

«3». تفسیر اطیب البیان.

جلد 6 - صفحه 425