#نکات تفسیری

#ذکرمبارک

علاقه مندی به شیوع فحشا ممنوع است،این آیه بر این نکته تاکید می ورزد که نه تنها انجام فحشا و اشاعه آن آثار زیان باری داردوحرام است؛بلکه حتی علاقه مندی به اشاعه فحشا نیز ممنوع است و به صورت یک قانون کلی و تهدید عمومی علاقمندان به شیوع زشتی ها و گناهان زشت را درخور عذاب،هم در دنیا و هم در اخرت می داند.

واژه فحشا در این آیه،تنها به معنای تهمت در زمینه آلودگی های جنسی نیست ؛زیرا فحشا به صورت مطلق ذکر شده ،که مسائل جنسی تنها می تواند یکی از مصادیق فحشا باشد{المیزان} ؛بنابراین این تعبیر مفهوم وسیعی دارد که هر گونه نشر فساد و زشتی ها را شامل می شود.{نمونه}

#خلاصه_تفسیر_المیزان

إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (١٩نور) 

(به‌درستى کسانى که دوست دارند که امر منکرى را در میان اهل ایمان شیوع دهند،برایشان در دنیا و آخرت عذاب دردناک خواهد بود و خدا مى‌داند و شما نمى‌دانید.) 

مسلما مسئله افک از مصادیق فاحشه است. 

مى‌فرماید کسانى که دوست دارند امور منکر و فحشا(چون قذف و زنا)میان مردم مؤمن شهرت پیدا کند،در عین اینکه این عملشان موجب حدّ شرعى نمى‌شود،امّا عذاب بزرگى را در دنیا و آخرت خواهند داشت. 

چون این عمل باعث ناخشنودى و سخط‍‌ الهى مى‌گردد،هرچند که مردم از بزرگى و زشتى آن بى‌خبر باشند.

#المیزان

اگر این آیه با آیات راجع به افک نازل شده باشد و متصل به آنها باشد و مربوط به نسبت زنا به مردم دادن و شاهد نیاوردن باشد، قهرا مضمونش تهدید تهمت زنندگان است، چون افک از مصادیق فاحشه است، و اشاعه آن در میان مؤمنین به خاطر این بوده که دوست مى داشتند عمل زشت و هر فاحشه اى در بین مؤمنین شیوع یابد.

پس مقصود از (فاحشه ) مطلق فحشاء است، چون زنا و قذف و امثال آن، و دوست داشتن اینکه فحشاء و قذف در میان مؤمنین شیوع پیدا کند، خود مستوجب عذاب الیم در دنیا و آخرت براى دوست دارنده است.

و بنابراین، دیگر علت ندارد که ما عذاب در دنیا را حمل بر حد کنیم، چون دوست داشتن شیوع گناه در میان مؤمنین حد نمى آورد، بله اگر لام در (الفاحشه ) را براى عهد بدانیم، و مراد از فاحشه را هم قذف تنها بگیریم، و حب شیوع را کنایه از قصد شیوع و خوض و دهن به دهن گرداندن قذف بدانیم، در آن صورت ممکن است عذاب را حمل بر حد کرد. ولى سیاق با آن نمى سازد.

علاوه بر این قذف به مجرد ارتکاب حد مى آورد، و جهت ندارد که ما آن را مقید به قصد شیوع کنیم، و نکته اى هم که موجب این کار باشد در بین نیست.

(و اللّه یعلم و انتم لا تعلمون ) - این جمله تأکید و بزرگ داشت عملى است که موجب سخط و عذاب خدا است، هر چند مردم از بزرگى آن بى خبر باشند.

#نور

نکته ها

اشاعه‌ى فحشا، گاهى با زبان و قلم است که عمل زشت مردم را افشا کند و گاهى با تشویق دیگران به گناه و قرار دادن امکانات گناه در اختیار آنان.

امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که آن چه را درباره‌ى مؤمنى بشنود، براى دیگران بازگو کند، جزء مصادیق این آیه است. «1» در حدیث مى‌خوانیم: کسى که کار زشتى را شایع کند، مانند کسى است که آن را مرتکب‌

«1». تفسیر کنزالدقائق.

جلد 6 - صفحه 159

شده است. «1»

پیام ها

1- ما در برابر خواسته‌هاى خود مسئولیم. یُحِبُّونَ‌ ... لَهُمْ عَذابٌ‌

2- علاقه به گناه، مقدّمه‌ى گناه است. در راه نهى از منکر، علاقه به منکر را محو کنیم. یُحِبُّونَ‌ ...

3- حتّى دوست داشتن بعضى گناهان، گناه کبیره است، مانند ریختن آبروى مؤمن. یُحِبُّونَ‌ ... عَذابٌ أَلِیمٌ‌

4- کسانى که به دنبال اشاعه فحشا هستند، نظام اسلامى باید آنها را تنبیه کند.

«عَذابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا»

5- چه بسا سرچشمه‌ى برخى از عذاب‌هاى دنیوى که نصیب ما مى‌شود، ریختن آبروى دیگران باشد. «وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»

#برگزیده نمونه

آیه 19 - باز برای محکم کاری، سخن را از شکل یک حادثه شخصی به صورت بیان یک قانون کلی و جامع تغییر داده و می‌گوید: «کسانی که دوست می‌دارند زشتیها و گناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد عذاب دردناکی در دنیا و آخرت دارند» (إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ).

این تعبیر مفهوم وسیعی دارد که هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتیها و قبائح و کمک به توسعه آن را شامل می‌شود.

و در پایان آیه می‌فرماید: «و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید» (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).

او می‌داند چه کسانی در قلبشان حب این گناه است و کسانی را که زیر نامهای فریبنده به این عمل شوم می‌پردازند می‌شناسد اما شما نمی‌دانید و نمی‌شناسید.

#نمونه

تفسیر:

اشاعه فحشاء ممنوع است

بـاز در ایـن آیات سخن از (داستان افک ) و عواقب شوم و دردناک شایعه سازى و اتهام نـامـوسـى نسبت به افراد پاک است ، چرا که این مساءله بقدرى مهم است که قرآن لازم مى بـیـنـد چـنـد بـار از طـرق گـونـاگـون و مـؤ ثـر ایـن مـسـاءله را تـحـلیـل کـنـد، و چـنان محکم کارى نماید که در آینده چنین صحنه اى در جامعه مسلمین تکرار نشود.

نـخـسـت مـى گـویـد: (خـداونـد شـمـا را انـدرز مـى دهـد کـه مـانـنـد ایـن عمل را هرگز تکرار نکنید اگر ایمان (به خدا و روز جزا) دارید) (یعظکم الله ان تعودوا لمثله ).

یعنى این نشانه ایمان است که انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود، و اگر مرتکب شد یا نشانه بى ایمانى است و یا ضعف ایمان ، در حقیقت جمله مزبور یکى از ارکان توبه را ترسیم مى کند، چرا که تنها پشیمانى از گذشته کافى نیست باید نسبت به عدم تکرار گناه در آینده نیز تصمیم گرفت ، تا توبه اى جامع الاطراف باشد.

و بـعـد بـراى تـاءکـید بیشتر که توجه داشته باشند این سخنان ، سخنان عادى معمولى نیست ، بلکه این خداوند علیم و حکیم است که در مقام تبیین بر آمده و حقایق سرنوشت سازى را روشن مى سازد، مى گوید: (خداوند آیات را براى شما تبیین مى کند و خداوند آگاه و حکیم است ) (و یبین الله لکم الایات و الله علیم حکیم ).

بـه مـقـتـضاى علم و آگاهیش از تمام جزئیات اعمال شما با خبر است ، و به مقتضاى حکمتش دستورات لازم را مى دهد.

یـا بـه تـعـبـیـر دیـگـر بـه مـقـتـضـاى عـلمـش از نـیـازهـاى شـمـا و عوامل خیر و شرتان آگاه است ، و به مقتضاى حکمتش دستورات و احکامش را با آن هماهنگ مى سازد.

بـاز بـراى مـحکم کارى ، سخن را از شکل یک حادثه شخصى به صورت بیان یک قانون کـلى و جـامـع تغییر داده و مى گوید: (کسانى که دوست مى دارند زشتیها و گناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد عذاب دردناکى در دنیا و آخرت دارند (ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فى الذین آمنوا لهم عذاب الیم فى الدنیا و الاخرة ).

قـابـل تـوجـه ایـنـکـه نـمى گوید کسانى که اشاعه فحشاء دهند، بلکه مى گوید دوست دارند که چنین کارى را انجام دهند و این نهایت تاءکید در این زمینه است .

بـه تـعـبـیـر دیگر مبادا تصور شود که این همه اصرار و تاءکید به خاطر این بوده که همسر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) یا شخص ‍ دیگرى در پایه او، متهم شده است ، بـلکـه در مورد هر کس و هر فرد با ایمان چنین برنامه اى پیش آید تمام آن تاءکیدات و اصرارها در مورد او صادق است ، چرا که جنبه شخصى و خصوصى ندارد، هر چند ممکن است بر حسب موارد جنبه هاى دیگرى بر آن افزوده شود.

ضـمـنـا بـایـد توجه داشت که اشاعه فحشاء منحصر به این نیست که انسان تهمت و دروغ بـى اسـاسـى را در مـورد زن و مـرد بـا ایـمـانـى نـشـر دهـد، و آنـهـا را بـه عـمـل منافى عفت متهم سازد، این یکى از مصادیق آن است ، اما منحصر به آن نیست ، این تعبیر مفهوم وسیعى دارد که هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتیها و قبائح و کمک به توسعه آن را شامل مى شود.

البته کلمه (فاحشه ) یا (فحشاء) در قرآن مجید غالبا در موارد انحرافات جنسى و آلودگـیـهـاى نـاموسى به کار رفته ، ولى از نظر مفهوم لغوى چنانکه راغب در (مفردات ) گوید: (فحش ) و (فحشاء) و (فاحشه ) به معنى هر گونه رفتار

و گفتارى است که زشتى آن بزرگ باشد، و در قرآن مجید نیز گاهى در همین معنى وسیع اسـتـعـمـال شـده مـانند و الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش : (کسانى که از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و قبیح اجتناب مى کنند...) (سوره شورى آیه 37).

و به این ترتیب وسعت مفهوم آیه کاملا روشن مى شود.

اما اینکه مى گوید: آنها عذاب دردناکى در دنیا دارند ممکن است اشاره به حدود و تعزیرات شـرعـیه ، و عکس العملهاى اجتماعى ، و آثار شوم فردى آنها باشد که در همین دنیا دامنگیر مـرتـکـبـیـن این اعمال مى شود، علاوه بر این محرومیت آنها از حق شهادت ، و محکوم بودنشان به فسق و رسوائى نیز از آثار دنیوى آن است .

و اما عذاب دردناک آخرت دورى از رحمت خدا و خشم و غضب الهى و آتش دوزخ مى باشد.

و در پـایـان آیـه مـى فـرماید: (و خدا مى داند و شما نمى دانید) (و الله یعلم و انتم لا تعلمون ).

او از عواقب شوم و آثار مرگبار اشاعه فحشاء در دنیا و آخرت به خوبى آگاه است ، ولى شما از ابعاد مختلف این مساءله آگاه نیستید.

او مـى دانـد چه کسانى در قلبشان حب این گناه است و کسانى را که زیر نامه اى فریبنده به این عمل شوم مى پردازند مى شناسد اما شما نمى دانید و نمى شناسید.

و او مـى دانـد چـگـونـه بـراى جـلوگـیـرى از ایـن عـمـل زشـت و قـبـیـح احـکـامـش را نازل کند.

در آخـریـن آیـه مـورد بـحـث کـه در عـیـن حـال آخـریـن آیات (افک ) و مبارزه با (اشاعه فـحـشاء) و (قذف ) مؤ منان پاکدامن است ، بار دیگر این حقیقت را تکرار و تاءکید مى کند که : (اگر فضل و رحمت الهى شامل حال شما نمى شد، و اگر

در آیات مورد بحث طبق شاءن نزولهاى معروف منافقین براى لکه دار ساختن حیثیت پیامبر خـدا و مـتـزلزل سـاخـتـن وجـاهـت عـمـومـى او دسـت بـه جـعـل نـاجـوانـمـردانـه تـریـن شـایعات و پخش آن زدند و پاکى بعضى از همسران پیامبر بـزرگ اسـلام را بـا اسـتـفـاده از یـک فـرصـت مـنـاسـب زیـر سـؤ ال کشیدند، و براى مدتى نسبتا طولانى چنان افکار مسلمانان را مشوب و ناراحت کردند که مـؤ مـنـان ثـابـت قدم و راستین همچون مار گزیده به خود مى پیچیدند تا اینکه وحى الهى بـه یارى آنان آمد و چنان گوشمال شدیدى به منافقان شایعه ساز داد که درس عبرتى براى همگان شد.

گر چه در جامعه هائى که خفقان سیاسى وجود دارد نشر شایعات یکنوع مبارزه محسوب مى شـود، ولى انگیزه هاى دیگرى همچون انتقامجوئى ، تصفیه حسابهاى خصوصى ، تخریب اعـتـمـاد عـمـومـى ، لکـه دار سـاخـتـن شـخـصـیـت افـراد بـزرگ و مـنـحـرف سـاختن افکار از مسائل اساسى نیز عوامل پخش شایعات محسوب مى باشد.

این کافى نیست که ما بدانیم چه انگیزه اى سبب شایعه سازى است ، مهم آن است که جامعه را از ایـنـکـه آلت دسـت شـایـعـه سازان گردد و به نشر آن کمک کند و با دست خود وسیله نابودى خویش را فراهم سازد بر حذر داریم ، و به مردم توجه دهیم که باید هر شایعه را هـمـانـجـا کـه مـى شـنـویـم دفـن کـنـیـم و گـرنـه دشـمـن را خـوشـحال و پیروز ساخته ایم ، بعلاوه مشمول عذاب الیم دنیا و آخرت که در آیات فوق به آن اشاره شده خواهیم بود.

3 - کوچک شمردن گناه ـ

در آیـات فـوق از مـسـائلى که مورد نکوهش قرار گرفته این بود که شما گناهى همچون نـشـر بـهـتـان و تـهـمـت را مـرتـکـب مـى شـویـد و در عـیـن حال آن را کوچک مى شمرید.

بـه راسـتـى کـوچک شمردن گناه خود یکى از خطاها است ، کسى که گناهى مى کند و آن را بـزرگ مى شمرد و از کار خود ناراحت است در مقام توبه و جبران بر مى آید، اما آنکس که آن را کـوچـک مـى شـمـرد و اهـمیتى براى آن قائل نیست و حتى گاه مى گوید: (خوشا به حـال من اگر گناه من همین باشد)! چنین کسى در مسیر خطرناکى قرار گرفته ، و همچنان به گناه خود ادامه مى دهد.

بـه هـمـیـن دلیـل در حدیثى از امیر مؤ منان على (علیه السلام ) مى خوانیم : اشد الذنوب ما استهان به صاحبه : (شدیدترین گناهان گناهى است که صاحبش آن را سبک بشمارد).

#آیات مرتبط

1- لزوم اجتناب انسان از زمینه هاى ابتلا به فحشا 

وَلاَ تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِیلاً(اسراء / آیه 32)

2-رعایت نکردن عدالت در جامعه ، خوددارى از احسان و قطع رابطه با خویشاوندان ، زمینه ساز رواج فحشا ، بزهکارى ، ستم و سرکشى در جامعه است .

إِنَّ اللهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ(نحل / آیه 90)

3- اشاعه فحشا و بازى با حیثیت مؤمنان و بدنام کردن آنان ، فرمان بردارى از شیطان و گام نهادن در راه او است .

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَنْ یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللهَ یُزَکِّی مَنْ یَشَاءُ وَاللهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ(نور / آیه 21)

4-حرام بودن فحشاى ظاهرى و باطنى

قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ(اعراف / آیه 33)

5-فحشا و زشتیها، ابزار شیطان براى انحراف آدمیان

یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الأَرْضِ حَلاَلاً طَیِّبًا وَلاَ تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ(بقره / آیه 168)

إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ(بقره / آیه 169)

الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلاً وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ(بقره / آیه 268)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَنْ یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللهَ یُزَکِّی مَنْ یَشَاءُ وَاللهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ(نور / آیه 21)

6-تقواى الهى، مانع ارتکاب فحشا و آلودگى به انحرافات جنسى 

فَلَمَّا جَاءَ آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ(حجر / آیه 61)

کَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِینَ(شعراء / آیه 160)

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلاَ تَتَّقُونَ(شعراء / آیه 161)

إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ(شعراء / آیه 162)

فَاتَّقُوا اللهَ وَأَطِیعُونِ(شعراء / آیه 163)

وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ(شعراء / آیه 164)

أَتَأْتُونَ الذُّکْرَانَ مِنَ الْعَالَمِینَ(شعراء / آیه 165)

7-ارتکاب فحشا و منکرات، مانع برخوردارى از فضل و رحمت خداوند:

فَلَمَّا جَاءَ آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ(حجر / آیه 61)

کَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِینَ(شعراء / آیه 160)

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلاَ تَتَّقُونَ(شعراء / آیه 161)

إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ(شعراء / آیه 162)

فَاتَّقُوا اللهَ وَأَطِیعُونِ(شعراء / آیه 163)

وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ(شعراء / آیه 164)

أَتَأْتُونَ الذُّکْرَانَ مِنَ الْعَالَمِینَ(شعراء / آیه 165)

8-گناه بودن فحشا و کارهاى زشت

وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ(آل عمران / آیه 135)

#روایات

1-امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که آن چه را درباره ی مؤمنی ببیند یا بشنود و برای دیگران بازگو کند جزو مصادیق این آیه (سوره یوسف آیه 19) است.

2-محمّد بن فضل به حضرت امام موسی کاظم(ع) عرض کرد: «فدایت شوم از یکی از برادران دینی ام خبری به من می رسد که آن را ناخوش دارم و چون از خود او می پرسم انکار می کند و حال آنکه جمعی از افراد مورد اطمینان آن را به من خبر داده اند. امام فرمود: ای محمّد! چشم و گوش خود را درباره برادر مسلمانت تکذیب کن و اگر پنجاه نفر در نزد تو شهادت دهند قول او را تصدیق و آنها را تکذیب کن و چیزی را به ضرر وی شایع مکن که سبب خواری و ریختن آبروی او باشد و در نتیجه از کسانی باشی که خدا درباره آنها ـدر سوره نور آیه 19- می فرماید: «کسانی که دوست دارند که کار بد در میان مؤمنان شیوع یابد عذابی دردناک دارند.

3-پیامبر اکرم فرمود:کسیکه کار زشتی را نشر دهد ،همانند کسی است که آن را در آغاز انجام داده است.

1-کلینی،یعقوب؛اصول کافی،تحقیق علی اکبر غفاری،نشر دارالکتب الإسلامیة،چاپ ششم،1375ش،ج2،ص357،ح

2 -کافی ج 8 ص147

3- کافی ج2 ص356