آیه بعد مجددا روى نظام اقتصادى آنها تاکید مى‏کند و اگر قبلا شعیب قوم خود را از کم فروشى نهى کرده بود در اینجا دعوت به پرداختن حقوق مردم کرده، مى‏گوید:" اى قوم! پیمانه و وزن را با قسط و عدل وفا کنید" (وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ)

و این اصل یعنى اقامه قسط و عدل و دادن حق هر کس به او باید بر سراسر جامعه شما حکومت کند.

سپس قدم از آن فراتر نهاده، مى‏گوید:" بر اشیاء و اجناس مردم عیب مگذارید، و چیزى از آنها را کم مکنید" (وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ)

" بخس" (بر وزن نحس) در اصل به معنى کم کردن به عنوان ظلم و ستم است.

...و اگر به وسعت مفهوم این جمله نظر بیفکنیم دعوتى است به رعایت همه حقوق فردى و اجتماعى براى همه اقوام و همه ملتها،" بخس حق" در هر محیط و هر عصر و زمان به شکلى ظهور مى‏کند، و حتى گاهى در شکل کمک بلا عوض! و تعاون و دادن وام! (همانگونه که روش استثمار گران در عصر و زمان ما است).( تفسیر نمونه، ج‏9، ص: 202)

وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمیزانَ (7)أَلاَّ تَطْغَوْا فِی الْمیزانِ (8)وَ أَقیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمیزانَ (9) الرحمن

حَدَّثَنَا أَبِی رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ ع کُلَّ بُکْرَةٍ یَطُوفُ فِی أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ سُوقاً سُوقاً وَ مَعَهُ الدِّرَّةُ عَلَى عَاتِقِهِ وَ کَانَ لَهَا طَرَفَانِ وَ کَانَتْ تُسَمَّى السَّبِیبَةَ فَیَقِفُ عَلَى سُوقٍ سُوقٍ فَیُنَادِی یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْکَذِبِ وَ الْیَمِینِ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ یَطُوفُ فِی جَمِیعِ أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ ...( الأمالی( للصدوق)، النص، ص: 497)

ترجمه: امیرالمومنین علیه السلام هر روز در بازار موعظه هایی می فرمودند که از جمله ی آن وفای به کیل و میزان و کم نکردن اشیاء مردم بود(که دقیقا آیه مورد بحث ما است)

#روایات

 وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ فِیکُمْ خَصْلَتَیْنِ هَلَکَ فِیهِمَا مِنْ قَبْلِکُمْ أُمَمٌ مِنَ الْأُمَمِ. قَالُوا: وَ مَا هُمَا یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: الْمِکْیَالُ، وَ الْمِیزَانُ» ( قرب الإسناد (ط - الحدیثة)، النص، ص: 57)‏

کم فروشی یک امر اجتماعی است که نظام اجتماع را بر هم می­زند: ... و إذا شاع ذلک (برهم خوردن زندگی فرد متضرّر بر اثر کم فروشی) فی مجتمع فقد شاع الفساد فیما بینهم و لم یلبثوا دون أن یسلبوا الوثوق و الاطمئنان و اعتماد بعضهم على بعض و یرتحل بذلک الأمن العام من بینهم و هو النکبة الشاملة التی تحیط بالصالح و الطالح و المطفف و الذی یوفی المکیال و المیزان على حد سواء، و عاد بذلک اجتماعهم اجتماعا على المکر و إفساد الحیاة لا اجتماعا على التعاون لسعادتها، قال تعالى: «وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا:» إسراء:- 35

خلاصه: کم فروشی یک امر فردی نیست بلکه اگر فراگیر شود نظام اجتماع را بر اساس مکر و حلیه می کند چراکه کم فروشی امنیت اجتماعی را هدف گرفته است در حالی که سعادت جامعه متوقف بر نظامی بر اساس تعاون است.

منبع: المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏10، ص: 364

#نکات تفسیری

لمیزان

کم فروشی یک امر اجتماعی است که نظام اجتماع را بر هم می­زند: ... و إذا شاع ذلک (برهم خوردن زندگی فرد متضرّر بر اثر کم فروشی) فی مجتمع فقد شاع الفساد فیما بینهم و لم یلبثوا دون أن یسلبوا الوثوق و الاطمئنان و اعتماد بعضهم على بعض و یرتحل بذلک الأمن العام من بینهم و هو النکبة الشاملة التی تحیط بالصالح و الطالح و المطفف و الذی یوفی المکیال و المیزان على حد سواء، و عاد بذلک اجتماعهم اجتماعا على المکر و إفساد الحیاة لا اجتماعا على التعاون لسعادتها، قال تعالى: «وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا:» إسراء:- 35

خلاصه: کم فروشی یک امر فردی نیست بلکه اگر فراگیر شود نظام اجتماع را بر اساس مکر و حلیه می کند چراکه کم فروشی امنیت اجتماعی را هدف گرفته است در حالی که سعادت جامعه متوقف بر نظامی بر اساس تعاون است.

منبع: المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏10، ص: 364

#نکات تفسیری

المیزان

دلیل قوم شعیب علیه السلام علیه ایشان آزدی هر فرد در اموالش است: ... و ثالثا: أنهم إنما قالوا: «أَنْ نَفْعَلَ فِی أَمْوالِنا» فذکروا الأموال مضافة إلى أنفسهم لیکون فی ذلک إیماء إلى الحجة فإن الشی‏ء إذا صار مالا لأحد لم یشک ذو ریب فی أن له أن یتصرف فیه و لیس لغیره ممن یعترف بمالیته له أن یعارضه فی ذلک، و للمرء أن یسیر فی مسیر الحیاة و یتدبر فی أمر المعیشة بما یستطیعه من الحذق و الاحتیال، و یهدیه إلیه الذکاء و الکیاسة

خلاصه: یکی از توجیهات قوم جناب شعیب آزادی فردی هرکس در اموالش بود.(کما اینکه امروزه نیز چنین استدلال هایی رواج دارد)

منبع: المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏10، ص: 336

اصلاحات به معنای حقیقی کلمه، شامل همه‌ی دستگاه‌های کشور می‌شود. هیچ دستگاهی نباید خود را از انتقاد و نقد مصون و از عیب خالی بداند؛ همه‌ی دستگاه‌های کشور باید مورد نقد منصفانه قرار بگیرند و همه در جهت اهداف نظام و در چهارچوب آن، رفتار خود را اصلاح کنند. دولت، مجلس، قوه‌ی قضاییه و سایر دستگاه‌هایی که در کشور هستند و مسؤولیت‌های مهمی بر دوش آنهاست، همه مشمول این قاعده‌ی کلی هستند؛ نقد، اصلاح و پاسخگویی. این، معنای حقیقی اصلاح نظام مورد نظر اسلام است، که «ان ارید الاّ الاصلاح ما استطعت»؛(۱) پیغمبران این را می‌فرمودند. همه‌ی کار پیغمبران عبارت بود از این‌که تا می‌توانند اصلاح کنند؛ یعنی فساد را در کشور از بین ببرند؛ این معنای اصلاح واقعی است.

۱۳۸۳/۰۱/۰۲ بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی

اولا: نکته مهم در داستان جناب شعیب، اصلاح­گر بودن آن جناب است. در سیاق سوره هود پس از ذکر سرنوشت اقوام مختلف به در مقام نتیجه گیری می فرماید "فَلَوْ لا کانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ أُولُوا بَقِیَّةٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسادِ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ قَلیلاً مِمَّنْ أَنْجَیْنا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَلَمُوا ما أُتْرِفُوا فیهِ وَ کانُوا مُجْرِمینَ (116) وَ ما کانَ رَبُّکَ لِیُهْلِکَ الْقُرى‏ بِظُلْمٍ وَ أَهْلُها مُصْلِحُونَ (117)" که نشان دهنده وعید دنیوی در ترک اصلاح­گری است. (مصادیق اصلاح­گری را در فرمایش حضرت آقا ببینید)

ثانیا: یکی از شاخص های عینی در اصلاح گری مقابله با افراد مفسد است. یعنی دولت اسلامی نباید در سیاست هایش پیرو افراد مفسد باشد. نباید جوری سیاست گذاری کند که افراد ناصالح سود ببرند همانطور که جناب موسی بعد از سفارش کلی به اصلاح یکی از مصادیق مهم آن را به جناب هارون توصیه کرد «...قالَ مُوسى‏ لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی‏ فی‏ قَوْمی‏ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ (142)»

ثالثا: یکی دیگر از شاخصه های مهم اصلاح­گری، مفسد نبودن خود فرد مصلح است. همانطور که جناب شعیب فرمود «وَ ما أُریدُ أَنْ أُخالِفَکُمْ إِلى‏ ما أَنْهاکُمْ عَنْهُ» و در ابتدای سوره مبارکه بقره آمده است«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنینَ (8)

یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ (9)

فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ (10)

وَ إِذا قیلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ (11)

أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ (12)»