#آیات-مرتبط

1-وَ قاتِلُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ‏ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدین‏ (190 بقره)

2- وَ اقْتُلُوهُمْ‏ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ‏ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ‏ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى یُقاتِلُوکُمْ‏ فیهِ فَإِنْ قاتَلُوکُمْ‏ فَاقْتُلُوهُمْ‏ کَذلِکَ جَزاءُ الْکافِرینَ (191 بقره)

3- وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ‏ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى‏ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون‏ (107 توبه)

4- وَ قاتِلُوهُمْ‏ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمین‏ (193 بقره)

5-یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ (73 توبه)

6-الَّذینَ آمَنُوا یُقاتِلُونَ‏ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا یُقاتِلُونَ‏ فی‏ سَبیلِ الطَّاغُوتِ فَقاتِلُوا أَوْلِیاءَ الشَّیْطانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطانِ کانَ ضَعیفاً (76 نساء)

7-فَقاتِلْ‏ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ لا تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنینَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَکُفَّ بَأْسَ الَّذینَ کَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْکیلاً (84 نساء)

8-الزَّانِیَةُ وَ الزَّانی‏ فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فی‏ دینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنینَ (2 نور)

#روایات

1-عن النبی ص یؤتى بوال نقص من الحد سوطا فیقال له لم فعلت ذاک؟ فیقول: رحمة لعبادک، فیقال له انت ارحم بهم منى؟! فیؤمر به الى النار، و یؤتى بمن زاد سوطا، فیقال له لم فعلت ذلک؟ فیقول لینتهوا عن معاصیک! فیقول: انت احکم به منى؟! فیؤمر به الى النار![1]

2-َ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع‏ حَدٌّ یُقَامُ فِی الْأَرْضِ أَزْکَى فِیهَا مِنْ مَطَرِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ أَیَّامِهَا.[2]

3-مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ^[3]، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ، وَ حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ، عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ، عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ، جَمِیعاً، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: «قَدِمَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) قَوْمٌ مِنْ بَنِی ضَبَّةَ مَرْضَى، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): أَقِیمُوا عِنْدِی، فَإِذَا بَرَأْتُمْ بَعَثْتُکُمْ فِی سَرِیَّةٍ، فَقَالُوا: أَخْرِجْنَا مِنَ الْمَدِینَةِ. فَبَعَثَ بِهِمْ إِلَى إِبِلِ الصَّدَقَةِ یَشْرَبُونَ مِنْ أَبْوَالِهَا، وَ یَأْکُلُونَ مِنْ أَلْبَانِهَا، فَلَمَّا بَرَءُوا وَ اشْتَدُّوا قَتَلُوا ثَلَاثَةً مِمَّنْ کَانَ‏^[4] فِی الْإِبِلِ، فَبَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ عَلِیّاً (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، وَ إِذَا هُمْ فِی وَادٍ، قَدْ تَحَیَّرُوا لَیْسَ یَقْدِرُونَ أَنْ یَخْرُجُوا مِنْهُ، قَرِیباً مِنْ أَرْضِ الْیَمَنِ، فَأَسَرَهُمْ وَ جَاءَ بِهِمْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ عَلَیْه‏[5]

4-قال أبو جعفر و أبو عبد الله (ع) إنما جزاء المحارب على قدر استحقاقه فإن قتل فجزاؤه أن یقتل و إن قتل و أخذ المال فجزاؤه أن یقتل و یصلب و إن أخذ المال و لم یقتل فجزاؤه أن تقطع یده و رجله من خلاف و إن أخاف السبیل فقط فإنما علیه النفی لا غیر[6]

5-مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ: عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ، عَنْ عُبَیْدَةَ بْنِ بَشِیرٍ الْخَثْعَمِیِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَنْ قَاطِعِ الطَّرِیقِ، فَقُلْتُ: إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّ الْإِمَامَ فِیهِ مُخَیَّرٌ، أَیَّ شَیْ‏ءٍ شَاءَ صَنَعَ؟

قَالَ: «لَیْسَ أَیَّ شَیْ‏ءٍ شَاءَ صَنَعَ، وَ لَکِنَّهُ یَصْنَعُ بِهِمْ عَلَى قَدْرِ جِنَایَتِهِمْ، مَنْ قَطَعَ الطَّرِیقَ فَقَتَلَ وَ أَخَذَ الْمَالَ، قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ وَ صُلِبَ، وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِیقَ فَقَتَلَ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ قُتِلَ، وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِیقَ وَ أَخَذَ الْمَالَ [وَ لَمْ یَقْتُلْ‏] قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ، وَ مَنْ قَطَعَ الطَّرِیقَ وَ لَمْ یَأْخُذْ مَالًا وَ لَمْ یَقْتُلْ نُفِیَ مِنَ الْأَرْضِ»[7].

قُلْتُ: النَّفْیُ إِلَى أَیْنَ؟ قَالَ: «مِنْ مِصْرٍ إِلَى مِصْرٍ آخَرَ- وَ قَالَ- إِنَّ عَلِیّاً (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَدْ نَفَى رَجُلَیْنِ مِنَ الْکُوفَةِ إِلَى الْبَصْرَةِ».[8]

6- بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: ذُکِرَتِ الْحَرُورِیَّةُ عِنْدَ عَلِیٍّ ع فَقَالَ إِنْ خَرَجُوا عَلَى إِمَامٍ عَادِلٍ أَوْ جَمَاعَةٍ فَقَاتِلُوهُمْ وَ إِنْ خَرَجُوا عَلَى إِمَامٍ جَائِرٍ فَلَا تُقَاتِلُوهُمْ فَإِنَّ لَهُمْ فِی ذَلِکَ مَقَالًا.[9]

7-عَنْ زُرَارَةَ، عَنْ أَحَدِهِمَا (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ)، فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: إِنَّما جَزاءُ الَّذِینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‏ إِلَى قَوْلِهِ: أَوْ یُصَلَّبُوا الْآیَةَ، قَالَ: «لَا یُبَایَعُ، وَ لَا یُؤْتَى بِطَعَامٍ، وَ لَا یُتَصَدَّقُ عَلَیْهِ»[10]

8-عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: «مَنْ حَارَبَ اللَّهَ، وَ أَخَذَ الْمَالَ، وَ قَتَلَ، کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُقْتَلَ وَ یُصْلَبَ، وَ مَنْ حَارَبَ وَ قَتَلَ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ، کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُقْتَلَ وَ لَا یُصْلَبَ، وَ مَنْ حَارَبَ وَ أَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ، کَانَ عَلَیْهِ أَنْ تُقْطَعَ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلَافٍ، وَ مَنْ حَارَبَ وَ لَمْ یَأْخُذِ الْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ، کَانَ عَلَیْهِ أَنْ یُنْفَى، ثُمَّ اسْتَثْنَى عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ: إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ‏ یَعْنِی یَتُوبُونَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْخُذَهُمُ الْإِمَامُ».[11]

#نکات-تفسیری

1-این آیه در حقیقت بحثى را که در مورد قتل نفس در آیات سابق بیان شد تکمیل مى‏کند و جزاى افراد متجاوزى را که اسلحه بروى مسلمانان مى‏کشند و با تهدید به مرگ و حتى کشتن، اموالشان را به غارت مى‏برند، با شدت هر چه تمامتر بیان مى‏کند، و مى‏گوید:" کیفر کسانى که با خدا و پیامبر به جنگ بر مى‏خیزند و در روى زمین دست به فساد مى‏زنند این است که یکى از چهار مجازات در مورد آنها اجراء شود:" نخست" اینکه کشته شوند،" دیگر" اینکه به دار آویخته شوند،" سوم" این که دست و پاى آنها به طور مخالف (دست راست با پاى چپ) بریده شود" چهارم" اینکه از زمینى که در آن زندگى دارند تبعید گردند".[1]

2-کیفرهایى که در آیه آمده، «حقّ اللّه» است و از جانب حکومت یا مردم قابل عفو و تبدیل نیست[2]

3-براى اصلاح جامعه، هم موعظه و ارشاد لازم است، هم شمشیر و برخورد قاطع و انقلابى.

(آیه قبل، پیام و هشدار به قاتل بود و این آیه، عقوبت افراد محارب و مفسِد را بیان مى‏کند)[3]

#نکات-تقسیری

4-عقوبت باید همراه با عدالت باشد. چون فسادها و خصوصیّات مفسدان متفاوت است، کیفرها هم یکسان نیست؛ مثلا اگر فساد، فجیعانه بود، کیفرش قتل است؛ ولى اگر سطحى بود، کیفر آن تبعید است. این معنا از روایات فهمیده مى‏شود[1]

5-(ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ‏).از این جمله استفاده مى‏شود که حتى اجراى حدود و مجازاتهاى اسلامى مانع از کیفرهاى آخرت نخواهد گردید[2]

#امام-و-آقا

1-کسانی‌ که‌ نام‌ آزادی‌ را می‌آورند اما به‌ فرهنگ‌ و آداب‌ آن‌ پایبند نیستند به‌ آزادی‌ خیانت‌ می‌کنند و مسؤولان‌ نظام‌ اسلامی‌ از این‌ پس‌ نه‌ تصمیم‌ دارند و نه‌ حق‌ دارند با کسانی‌ که‌ با سوءاستفاده‌ از آزادی‌ بر ضد منافع‌ مردم‌ و سرنوشت‌ کشور حرکت‌ می‌کنند، مماشات‌ کنند هر حرکت‌ و تلاشی‌ که‌ با قصد براندازی‌ آغاز شود شروع‌ به‌ محاربه‌ است‌ و حکم‌ محاربه‌ هم‌ در هر حکومت‌ و هر نظامی‌ معلوم‌ است‌..[1]
 

2-حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، «دوست داشتن مردم از صمیم قلب» و «محبت و مدارا با آنان» را از دیگر فرامین آن امام همام به مالک خواندند و افزودند: به دستور امیرمؤمنان، باید از لغزش‌ها و خطاهای مردم گذشت کرد البته به جز مواردی که حدود الهی زیر پا گذاشته می‌شود و یا پای محاربه با اسلام و حکومت اسلامی در میان است. [2]

#داستان

1- روش برخورد حضرت با قاسطین :سپس در تحریک یاران علیه آنان فرمود:

«اینان بدون دریافت پرتاب نیزه‏هاى پى در پى که قلب‏ها را بدراند و ضربه‏هاى پیاپى شمشیر که فرق را بشکافد و بینى‏ها و استخوانها را ببرد و مچ‏ها را بپراند و چهره‏هاشان با عمود آهنین کوبیده شود تا که پیشانى‏هاشان بر سینه و چانه و گردن‏هاشان پخش گردد، دست از موضع باطل‏شان برندارند. کجایند دین داران و کجایند پاداش‏جویان؟» در این هنگام گروهى حدود چهار هزار نفر به حضرتش لبیک گفتند. حضرت، محمد بن حنفیّه را فراخواند و فرمود: پسرم! در پیشاپیش این گروه با نرمش و وقار لازم به پیش برو تا آنجا که نیزه‏ها سینه‏هاشان را نشانه روند و در همان نقطه بمان تا دستورم به تو برسد. ابن حنفیّه چنین کرد. على علیه السّلام همین تعداد را آماده کرد و هنگامى که محمد بن حنفیه به دشمن نزدیک شد و پرتاب نیزه‏ها را در سینه‏هاشان آغاز کرد، حضرت به کسانى که آماده کرده بود دستور داد به همراه دسته اوّل بر دشمن بتازند و سخت بر آنان تاختند. محمد بن حنفیه و همراهانش از روبرو به دشمن حمله کردند و آنان را از مواضع‏شان دور ساختند و همه‏شان را کشتند.[1]

2-در زمان معتصم عباسی، عوامل خلیفه عدّه ای دزد را - که راههای عمومی در بین شهرها را برای مسافرین و کاروانهای حج نا امن کرده بودند - دستگیر کرده و از مرکز خلافت در مورد چگونگی مجازات آنان خواستار دستور بودند. خلیفه در مورد این حادثه حساس، مجلس مشورتی تشکیل داده و از دانشمندان عصر، کیفیت اجرای حد شرعی را در مورد آنان خواستار شد. آنان گفتند: قرآن در این مورد بهترین راهکار است، آنجا که می فرماید (الآیه)

آنان به خلیفه پیشنهاد کردند طبق این آیه، یکی از کیفرهای فوق را در مورد تبهکاران انتخاب کند. معتصم عباسی در همان جلسه از امام جواد(ع) نیز نظر خواست. آن حضرت اوّل از اظهارنظر خودداری کرد، امّا وقتی که با اصرار خلیفه مواجه شد، نظر خود را چنین اعلام کرد: اینان در استدلال به آیه شریفه خطا کردند. استنباط حکم شرعی از این آیه شریفه دقت بیشتری می طلبد و باید تمام جوانب مسئله در نظر گرفته شود و نسبت به جرمهای مختلف، کیفرها فرق می کند؛ زیرا این مسئله صورتهای مختلف و احکام جداگانه دارد:

الف) اگر این راهزنان فقط راه را ناامن کرده اند؛ نه کسی را کشته و نه مال دیگری را به غارت برده اند، مجازات آنان فقط حبس است و این همان معنای نفی از ارض است.

ب) اگر راه را ناامن کرده و افراد بی گناهی را کشته اند، امّا به مال دیگران تجاوز نکرده اند، مجازات آنان اعدام است.

ج) اگر امنیت را از راههای عمومی سلب کرده، انسانهای بیگناه را کشته و مال مردم را نیز به غارت برده اند، کیفر آنان باید سخت تر باشد؛ یعنی اوّل دست و پایشان را به عکس یکدیگر قطع می کنند، پس به دار مجازات آویخته می گردند.

معتصم این نظریه را پسندیده و به عامل خود دستور داد، طبق نظر امام جواد (ع) عمل کند[2].

#نظرات-شخصی

دشمنان اسلام تحت هر شرایطی دست از طعن و تمسخر دین و احکام دینی بر نمیدارند؛ لذا نبایست به این بهانه در اجرای احکام و حدود الهی کوتاهی نماییم. یکی از این حدودی که نباید در اجرای آن کوتاهی کرد، احکام و حدود محاربه است. چرا که انفعال و کوتاهی ما صرفا دشمنان داخلی و خارجی را جری تر میکند.

بله این درست است که بنای اولیه بر عفو و صفح است اما وقتی که احراز شد جای بخشش و گذشت نیست و این گذشت نه تنها لطف در حق خود محارب و اخلالگر نیست، بلکه ظلم  در حق افراد جامعه است. چرا که با سستی در اجرای این حدود عرصه را بر اراذل و اوبا فراخ تر میکند و آنهارا گستاخ تر.

بعنوان مثال در ماجرای فتنه 88 و اغتشاشات 96، هر چند به قدر امکان با آنانی که فریب خورده بودند و نقش مهمی در آن آشوب ها نداشتند میبایست با اغماض برخورد کرد، اما آنانکه برای جند روز و بلکه چند ماه نظم عمومی را بهم زده، اموال عمومی را تخریب کردند و به آتش کشیدند، موجبات رعب و وحشت مردم را فراهم آورند و حتی مستقیم یا غیر مستقیم موجب شهادت عده ای شدند، هیچ عقل سلیمی حکم به بخشش و عدم اجرای حدود الهی بر آنها نمیکند.

#متفرقه

در پایان خوب اسن به مواردی که در قانوان اساسی جمهوری اسلامی به عنوان محاربه و افساد فی الارض شناخته شده اشاره کنیم:

1-‌ماده 1 - هر کس با دول خارجه یا مأمورین آنها برای عداوت و جنگ با دولت جمهوری
اسلامی ایران اسباب چینی کند یا در اسباب چینی داخل‌شود که عادتاً منجر به جنگ با
دولت جمهوری اسلامی ایران می‌گردد، محارب محسوب می‌شود[1]

2- هر کس در حال جنگ به قصد کمک به دشمن جاسوسان یا سربازان دولت خصم را که
مأمور تفتیش بوده‌اند شناخته و مخفی نماید یا سبب‌اخفای آنان بشود در حکم محارب
است[2]

3- هر کس مردم را به قصد برهم زدن امنیت به جنگ و کشتار با یکدیگر اغوا و
تحریک کند که موجب قتل ولو در بعضی از نواحی گردد، یا‌باعث نهب و غارت شود، در حکم
محارب است.[3]

4-هر کس عمداً و با قصد سوء و خیانت انبار مهمات و اسلحه یا کشتی و
هواپیما و امثال آنها یا مواضع و مراکز مهم نظامی و دولتی یا مراکز‌محتوی اسناد یا
دفاتر دولتی را بسوزاند یا خراب نماید، در صورتی که به قصد براندازی حکومت و فساد
باشد در حکم محارب است[4]

5-از مصادیق محارب ماده 185 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370 است ماده نام برده از این قرار است سارق مسلح وقطاع الطریق هر گاه با اسلحه امنیت مردم یا جاده را بر هم بزند و رعب و وحشت ایجاد کند محارب است