نور در حرم نور

  در میان آیات قرآن، آیاتى به چشم مى خورد که اساس و پایه تفسیر سایر آیات قرآن به شمار مى آید. علّامه طباطبائى از این آیات کلیدى با عنوان «غررآیات» یاد کرده است.

  اما در تعریف اصطلاحى «غرر الآیات» گفته شد، آیاتى هستند که اصل و پایه براى سایر آیات قرآن و راه معرفت به مضامین آنها هستند، و هرگاه آیات دیگر را به آنها بازگردانیم و بین آنها با آیه غرر ارتباط برقرار کنیم بر اساس این آیات، منظور از آنها روشن مى گردد (جعفر و سعید، 1411ق، ص 167ـ170). نیز آیت اللّه جوادى آملى، که تنها کسى است که بحث «غرر الآیات» را همانند استاد خود علّامه طباطبائى در تفسیر قرآن به کار گرفته است، در تعریف «غرر الآیات» مى فرماید: «غرر آیات، آیات کلیدى قرآن هستند که راهگشاى بسیارى از آیات دیگر، بلکه پایه و میزان عدل و مصباح روشنى براى حل پیچیدگى هاى بسیارى از احادیث اند» (جوادى آملى، 1381، ج 13، ص 32). ایشان مهم ترین ویژگى این آیات را «توحیدى بودن» معرفى مى کنند (همان) و از جمله ملاک هاى شناخت این آیات با توجه به نمونه هایى که خود ذکر کرده اند، روایاتى از طریق معصومان علیهم السلام است که درباره اهمیت برخى از آیات قرآن آمده است. براى نمونه، درباره «بسم اللّه الرحمن الرحیم» مى فرماید: «در برخى روایات از "بسم اللّه..." به عنوان برترین آیه قرآن یاد شده است» (همان، ج 1، ص 269). درباره غرر بودن آیه الکرسى هم به سه حدیث از پیامبر صلى الله علیه و آله و حدیثى از امام صادق علیه السلام استناد کرده است (همان، ج 2، ص 3).

     با توجه به آنچه گفته شد، مى توان درباره معناى «غرر الآیات» نتیجه گرفت «غرر الآیات»:

     1. غالبا از آیات توحیدى هستند و یا رابطه اى تنگاتنگ با مسئله توحید دارند.

     2. این آیات در رفع مشکلات تفسیرى و حدیثى کارگشا هستند.

      3. از جمله مهم ترین ملاک هاى شناخت این آیات، تأکیداتى است که معصومان علیهم السلام نسبت به خاص بودن آیه دارند.

      4. کار مفسر در استفاده از آیات غرر، پیدا کردن رابطه آن با سایر آیات است.

  این نکات از آنچه علّامه طباطبائى به عنوان آیات غرر مطرح کرده نیز قابل اصطیاد است. نمونه هاى استقراشده در این زمینه، از تفسیر المیزان، به قرار ذیل است:

     1. «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیهُ بِقَدَرِهَا»(رعد:7) درباره طبیعت حق و باطل سخن مى گوید و اینکه سنت خداوند در هر دو جارى است و نیز در سنت خداوند تحویل و تغییرى وجود ندارد (طباطبایى، 1417ق، ج 11، ص 335).

     2. «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ» (حجر: 9) و «وَ إِنْ مِنْ شَى ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ» (حجر: 21)؛ مشتمل بر حقایق مهمى از معارف الهى است (طباطبائى، 1417ق، ج 2، ص 96).

     3. «وَ لِلَّهِ غَیبُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا أَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا کلََمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِنَّ اللَّهَ عَلىَ کُلِّ شىَْءٍ قَدِیر» (نحل: 77)؛ به وسیله این آیه، سه موضوع روشن مى شود؛ 1) حقیقت معاد؛ 2) قدرت الهى به طور یکسان به موجودات تعلق مى گیرد؛ 3) چون همه موجودات از قدرت الهى سرچشمه مى گیرند حقیقت وجودى آنها با هم مرتبط است(همان،ج12،ص 307).

     4. «کُلًّا نُمِدُّ هؤلاءِ وَ هَؤلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّکَ وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً» (اسراء: 20)؛ بیانگر این مسئله است که هم دنیاطلبان و هم کسانى که دنبال آخرت هستند به عطاى خدا نیازمندند (همان، ج13،ص 67).

     5. «وَ إِنْ مِنْ قَرْیةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِکُوها» (اسراء: 58)؛ به سنت الهى اشاره دارد (همان، ج 13، ص 132).

     6. «قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیا ما تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى» (اسراء: 110)؛ حقیقت مسئله توحید در ذات و توحید در عبادت را آشکار مى سازد (همان، ج 13، ص 224).

     7. «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى»(طه:8)؛ از جمله آیات بیانگرتوحیداست(همان،ج14،ص 119).

     8. «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» (نور: 35)؛ این آیه بیان مى کند که خداى تعالى داراى نورى است عمومى که با آن آسمان و زمین نورانى شده و در نتیجه، به وسیله آن نور، در عالم وجود، حقایقى که ظاهر نبود، ظهور کرده است (همان، ج 14، ص 167).

     9. «وَ یعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ» (نور: 25)؛ این آیه معرفت به خدا را تفسیر مى کند، به این صورت که حقانیت خدا از آشکارترین بدیهیات است. با آنکه از برخى بدیهیات غفلت مى شود یا در پرده جهل قرار مى گیرند، اما این درباره خداوند صادق نیست (همان، ج 14، ص 95).

     10. «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما یدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ» (لقمان: 30؛ حج: 62)؛ این آیه درباره صفات الهى است و سه موضوع را روشن مى کند: 1) تمامى موجودات در وجود یافتن، مستند به خدا هستند. 2) کمالات وجودى که در حقیقت، صفات وجودند، از قبیل علم، قدرت، حیات، و سمع صفاتى که قائم به خدا هستند. 3) قبول شریک در ذات او یا در تدبیرش، و نیز هر صفتى که معناى فقدان و نقص داشته باشد از ذات خداى تعالى دور است (همان، ج 14، ص 353).

     11. «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیئا أَنْ یقُولَ لَهُ کُنْ فَیکُونُ فَسُبْحانَ الَّذِى بِیدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَى ءٍ وَ إِلَیهِ تُرْجَعُونَ» (یس: 82و83)؛ از آیات برجسته و علمى قرآن است که کلمه «ایجاد» را توصیف مى کند (همان، ج 17، ص 62و114).

     12. «لَقَدْ کُنْتَ فِى غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیوْمَ حَدِیدٌ» (ق: 22) و «یوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ» (ق: 30) و «لَهُمْ ما یشاؤونَ فِیها وَ لَدَینا مَزِیدٌ» (ق: 35)؛ این آیات در رابطه با مسئله معاد است (همان، ج 18، ص 337).

     13. «وَماخَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّالِیعْبُدُونِ» (ذاریات: 56)؛ به هدف آفرینش اشاره دارد(همان،ج18،ص364).

     14. «وَ أَنْ لَیسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى» (نجم: 39)؛ انسان مالک حقیقى آن دسته از اعمالش است که براى آنها تلاش کرده باشد (همان، ج 19، ص 26).

     15. «وَ أَنَّ إِلى رَبِّکَ الْمُنْتَهى»(نجم:42)؛ این آیه شامل دو انتها در هر چیز مى شود: 1) انتها از حیث آغاز خلقت؛ 2)انتهاازحیث معاد(همان،ج19،ص 77).

     16. آیات القدر (قمر: 49ـ55)؛ ناظر به توحید ربوبى است (همان، ج 19، ص 55).

     17. آیات هفت گانه سوره حشر (حشر: 18ـ24)؛ هم ترغیب به لقاى پروردگار از راه مراقبت و محاسبت در آنها مطرح است و هم تعدادى از اسماى حسناى خداست که هرکدام به طور جدا، مجراى فیض الهى هستند (همان، ج 19، ص 201).

     18. «وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحَْتَسِبُ وَ مَن یتَوَکلَْ عَلىَ اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ  قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلُِّ شىَْءٍ قَدْرًا» (طلاق: 3)؛ شامل تبیین دو صفت خدا (یعنى رازقیت و قدرت) است (همان، ج 19، ص 316).

     19. سوره انفطار که درباره قیامت است (همان، ج 20، ص 223).