نور در حرم نور

ر آغـاز جـمـله (اذهـبـتـم طـیـبـاتـکـم فـى حـیـاتـکـم الدنـیـا و اسـتـمـتـعـتـم بـهـا) کـلمه (یقال ) در تقدیر است، و معنایش این است که : به ایشان گفته مى شود طیبات خود را در زندگى دنیا از بین بردید. و کلمه (طیبات )به معناى امورى است که ملایم با نفس و موافق با طبع آدمى است، و انسان از آنها لذت مى برد. و (اذهاب طیبات ) به معناى از بـیـن بـردن و مـصـرف کـردن آنـهـا اسـت. و مـراد از (اسـتـمـتـاع از طـیـبـات ) استعمال و بهره مند شدن از آنها است، به طورى که این بهره مندى در نظر، هدف باشد، نه وسیله براى زندگى آخرت و آمادگى براى آن.

و معناى آیه این است که : وقتى عرضه بر آتش مى شوند به ایشان گفته مى شود: شما همه آن طیباتى که باید امروز از آن لذت ببرید در زندگى دنیا از بین بردید، و همانجا از آنـهـا بـهـره مـنـد شدید، و دیگر چیزى برایتان نمانده که امروز در این عالم از آن لذت ببرید.

(فـالیـوم تـجـزون عـذاب الهون بما کنتم تستکبرون فى الارض بغیر الحق و بما کنتم تـفـسـقـون ) - ایـن آیـه تـفـریـع و نـتـیـجـه گـیـرى از آیـه قبل است که مى فرمود: طیبات خود را در دنیا از بین بردید. و منظور از(عذاب هون ) آن عذابى است که تواءم با خوارى و ذلت است.

و معناى آیه این است که : پس امروز شما سزایتان عذابى است که در آن خوارى و ذلت است، و خوارى آن در مقابل آن استکبارى است که در دنیا مى کردید، و زیر بار حق نمى رفتید، و عـذابـش در مـقـابـل فـسـق و اعراض از طاعات شما است. و این هر دو گناهى است که یکى مـربـوط بـه اعـتـقـاد اسـت کـه هـمـان اسـتـکـبـار از حـق بـاشـد، و یـکـى مـربـوط بـه عمل است که همان فسق باشد.

 البته مزرعه دانستن دنیا به معنای دنیاستیزی نیست. اسلام عزیز هرگز زندگی دنیوی را یک زندگی پلید و پست تلقی نمی‌کند. دنیا را مقدمة آخرت و پلی برای وصول به آن می‌داند. امام علی(علیه‌السلام)، علیرغم زندگی فوق العاده زاهدانه خود، وقتی که سخن فردی را شنید که از دنیا بدگویی می‌کرد، به تندی با او برخورد کرد و فرمود چگونه در حالی که واقعاً دنیا طلبکار تو است، تو خود را طلبکار دنیا می‌دانی! دنیا فریبکار و فریبنده نیست؛ دنیا خیلی صادقانه حقایق خود را به انسان نشان می‌دهد. دنیا با مرگ عزیزان، سرنوشت نهایی هر یک از ما را پیش چشممان می‌گذارد. و سپس در ادامه فرمود:

إِنَّ الدُّنْیَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِیَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلَائِکَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْیِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ‏ اکْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِیهَا الْجَنَّةَ؛[45]

دنیا خانه راستی است برای کسی که آن را راستگو انگاشت، و خانة تندرستی است آن را که از آن توشه اندوخت، و خانة پند است برای آن که از آن پند آموخت. مسجد محبان خداست، و نمازگاه فرشتگان او،‌ و فرود آمدنگاه وحی خدا و تجارت‌جای دوستان او. در آن آمرزش خدا را به دست آوردند و در آنجا بهشت را سود بردند.

دعوت به کناره‌گیری مطلق از دنیا و نادیده‌ گرفتن اقتضائات آن از ویژگی‌های معنویت‌های دروغین است. اولیای دین نیز به شدت با این اندیشه به مبارزه پرداخته‌اند. داستان مناظرة سفیان ثوری و یارانش با امام صادق(علیه‌السلام)، در این زمینه مشهور است. در این گفتگو امام به شدت با تفکر جدایی دین و دنیا مخالفت می‌کند و انحرافات فکری مدافعان این اندیشه را برملا می‌سازد.[46]

آموزه‌های اسلامی بینشی صحیح و درست از رابطة دنیا و آخرت به انسان می‌دهد. به همین دلیل، هرگز در کلمات اولیای دین سخنی از نادیده گرفتن دنیا و رها کردن نعمت‌های دنیوی دیده نمی‌شود. بلکه بر عکس، دنیا به عنوان‌ وسیله‌ای خوب و ارزشمند برای بهره‌مندی از نعمت‌های اخروی معرفی شده است. امام صادق(علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید:

نِعمَ العونُ الدنیا علی الاخرةِ؛[47] دنیا خوب کمکی برای آخرت است.

نگرش‌های ادهم‌وار به دنیا از نظر اسلام نگرش‌هایی مردود و نادرست‌اند. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم) زمانی که داستان کناره‌گیری افراطی برخی از اصحاب خود را از نعمت‌های دنیوی شنید، برآشفت و بلافاصله به مسجد آمد و آنان را مذمت نمود و استفادة درست از نعمت‌های دنیوی را سنت و سیرة خود دانست و سرپیچی از این سنت را به عنوان خروج از اسلام به شمار آورد.[48] بر این اساس،کسانی که به انگیزة عبادت خدا، به زعم خود از دنیا کناره‌گیری می‌کند و دست از کار و فعالیت‌ می‌شویند، مورد نکوهش اولیای دین قرار گرفته‌اند.

در مقابل، انسان‌های بیکار و کسانی که به انگیزة معنویت و تحصیل آخرت بار زندگی خود را بر دوش دیگران می‌اندازند و از زیر کار و فعالیت شانه خالی می‌کنند، مورد لعن و نفرین اسلام و اولیای اسلام واقع شده‌اند. پیامبر اکرم می‌فرماید:

ملعونٌ مَن ألقی کَلَّه علی النّاسِ؛[49] کسی که بار زندگی خود را بر دوش مردم بیاندازد مورد لعن است.

یکی از یاران امام صادق(علیه‌السلام) می‌گوید از آن حضرت دربارة شخصی پرسیدم که می‌خواهد در خانة خود بنشیند و به نماز و روزه و عبادت خداوند بپردازد و از تلاش برای کسب درآمد خودداری کند و معتقد است خداوند روزی او را به گونه‌ای، تأمین خواهد کرد. امام صادق(علیه‌السلام) در پاسخ فرمودند: این شخص از کسانی است که دعای آنان به اجابت نمی‌رسد.[50] یعنی مورد توجه خداوند قرار نمی‌گیرند. آن حضرت در روایت دیگری، انسان‌هایی را که در جهت حفظ آبرو و ادای دَین خود و کمک به اقوام و بستگانشان کار نمی‌کنند، افرادی بی‌فایده و بی‌ارزش معرفی کرده و می‌فرماید:

لاخیر فی من لایحبُّ جمع المالِ من حلالٍ یَکُفُّ به وجهَهُ و یَقضی به دَینَه و یَصلُ به رَحِمَه؛[51]

کسی که نمی‌خواهد از راه حلال مالی را فراهم کند که با آن آبروی خود را حفظ نماید و دینش را ادا کند و صلة رحم را به جا آورد، خیری در او نیست.

در عین حال، در جهان‌بینی اسلام، دنیا مرحلة بسیار کوتاه و زودگذری از زندگی انسان به شمار می‌رود. به همین دلیل، دل بستن به دنیا و غایت دانستن چنین حیاتی را موجب غفلت از زندگی واقعی می‌داند و چنین وضعیتی را نکوهش و سرزنش می‌کند. دنیادوستی را سرچشمة همة رفتارهای نادرست در زندگی می‌داند. امام صادق(علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید:

رَأْسُ‏ کُلِ‏ خَطِیئَةٍ حُبُّ الدُّنْیَا؛[52] منشأ هر کار نادرستی دنیادوستی است.

امام علی(علیه‌السلام) در ضمن یکی از خطبه‌های نهج البلاغه که اعجاب برخی از شارحان آن را نیز برانگیخته است، در جمله‌ای کوتاه حقیقت دنیا از نگاه اسلام را چنین بیان می‌کند:

مَنْ‏ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ‏ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْه‏؛[53]

آنکه بدان نگریست، حقیقت را به وی نمود؛ و آن که در آن نگریست، دیده‌اش را بر هم دوخت.

بر این اساس، هر کس دنیا را وسیله‌ای برای دیدن حقایق و عبرت‌آموزی از سرگذشت بدان قرار دهد، این دنیا به او بصیرت می‌دهد. دنیا برای چنین کسی وسیلة تعالی و تکامل است. اما کسی که دنیا را هدف نهایی خود قرار بدهد و همة تلاشش دستیابی به متاع‌های دنیوی باشد، دنیا او را از دیدنِ حقایق عالم عاجز می‌کند و موجب گمراهی و ضلالتش می‌شود.