نور در حرم نور

«میزان»، وسیله‏ى سنجش است و هر چیزى وسیله‏ى سنجش خاصّى دارد، مثلًا دیوار را با شاقول، گرمى و سردى هوا را با دماسنج، میوه را با کیلو و پارچه را با متر مى‏سنجند، همان گونه که وسیله‏ى سنجش انسان‏هاى عادّى، انسان‏هاى کامل مى‏باشند.

میزانِ روز قیامت حقّ و حقیقت است. در آن روز هم حاکمیّت با حقّ است، «هُنالِکَ الْوَلایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ» هم روز حقّ است، «ذلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ» و هم میزانِ سنجش، حقّ است. «وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ»

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه‏ى‏ «وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ»[1] فرمود: «میزان، انبیا و اوصیا مى‏باشند». چنانکه در زیارت مطلقه‏ى حضرت امیر علیه السلام مى‏خوانیم: «السّلام على میزان الاعمال» اینان، معیار و میزان سنجش اعمال دیگرانند.

حضرت على علیه السلام فرمودند: «حسنات، موجب سنگینى میزان و سیّئات و گناهان، موجب سبکى آن است».

بنا بر این، آنچه مسلم است این است که در روز رستاخیز اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده مى‏شود نه با ترازوهایى همانند ترازوهاى دنیا، و چه بسا آن وسیله همان وجود انبیاء و امامان و افراد صالح بوده باشد، و در روایاتى که از طرق اهل بیت ع به ما رسیده این مطلب به خوبى دیده مى‏شود.

در بحار الانوار از امام صادق ع در پاسخ سؤال از تفسیر آیه و نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ چنین میخوانیم:

و الموازین الانبیاء و الاوصیاء و من الخلق من یدخل الجنة بغیر حساب!

:" میزان سنجش در آن روز پیامبران و اوصیاى آنها هستند و از مردم کسانى مى‏باشند که بدون حساب وارد بهشت مى‏شوند"! (یعنى کسانى که در پرونده اعمال آنها نقطه تاریکى وجود ندارد).

و در روایت دیگرى چنین نقل شده است:

ان امیر المؤمنین و الأئمة من ذریته هم الموازین‏

:" یعنى امیر مؤمنان و امامان از فرزندان او ترازوهاى سنجش‏اند".

و در یکى از زیارات مطلقه امیر مؤمنان على ع مى‏خوانیم:

السلام على میزان الاعمال‏

:" سلام بر میزان سنجش اعمال"! در واقع مردان و زنان نمونه جهان، مقیاسهاى سنجش اعمال انسانها هستند و هر کس به آن اندازه که به آنها شباهت دارد، وزن دارد، و آنها که از ایشان بیگانه‏اند، کم وزن یا بى‏وزنند.

حتى در این جهان نیز دوستان خدا مقیاس سنجشند، ولى از آنجا که بسیارى از حقایق در این عالم در پرده ابهام مى‏ماند و در روز قیامت که به مقتضاى‏ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ (ابراهیم- 48) روز بروز و ظهور است این واقعیت‏ها آشکار مى‏گردد.

و از اینجا روشن مى‏شود که چرا" موازین" جمع بسته شده است، زیرا اولیاى حق که ترازوهاى سنجشند، متعددند.

این احتمال نیز وجود دارد که هر کدام از آنها در صفتى ممتاز بوده‏اند، بنا بر این هر یک میزان سنجش یکى از صفات و اعمال آدمى هستند و چون اعمال و صفات انسانها مختلف است، الگوها و ترازوهاى سنجش نیز باید مختلف باشد.

و نیز از اینجا روشن مى‏شود که آنچه در بعضى از روایات مانند روایتى از امام صادق ع وارد شده که پرسیدند

ما معنى المیزان قال العدل‏

و بالجملة الوزن إنما هو للعمل دون عامله فالآیة تثبت للعمل وزنا سواء کان خیرا أو شرا غیر أن قوله تعالى: «أُولئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً»: الکهف: 105، یدل على أن الأعمال فی صور الحبط- و قد تقدم الکلام فیه فی الجزء الثانی من هذا الکتاب- لا وزن لها أصلا، و یبقى للوزن أعمال من لم تحبط أعماله.

فما لم یحبط من الأعمال الحسنة و السیئة، له وزن یوزن به لکن الآیات فی عین أنها تعتبر للحسنات و السیئات ثقلا إنما تعتبر فیها الثقل الإضافی و ترتب القضاء الفصل علیه بمعنى أن ظاهرها أن الحسنات توجب ثقل المیزان و السیئات خفة المیزان لا أن توزن الحسنات فیؤخذ ما لها من الثقل ثم السیئات و یؤخذ ما لها من الثقل ثم یقایس الثقلان فأیهما کان أکثر کان القضاء له فإن کان الثقل للحسنة کان القضاء بالجنة و إن کان للسیئة کان القضاء بالنار، و لازم ذلک صحة فرض أن یتعادل الثقلان کما فی الموازین الدائرة بیننا من ذی الکفتین و القبان و غیرهما.

لا بل ظاهر الآیات أن الحسنة تظهر ثقلا فی المیزان و السیئة خفة فیه کما هو ظاهر قوله: «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ‏» و نظیره قوله تعالى: «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِی جَهَنَّمَ خالِدُونَ»: المؤمنون: 103، و قوله تعالى: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ نارٌ حامِیَةٌ»: القارعة: 11، فالآیات- کما ترى- تثبت الثقل فی جانب الحسنات دائما و الخفة فی جانب السیئات دائما.

و من هناک یتأید فی النظر أن هناک أمرا آخر تقایس به الأعمال و الثقل له فما کان منها حسنة انطبق علیه و وزن به و هو ثقل المیزان، و ما کان منها سیئة لم ینطبق علیه و لم یوزن به و هو خفة المیزان کما نشاهده فیما عندنا من الموازین فإن فیها مقیاسا و هو الواحد من الثقل کالمثقال یوضع فی إحدى الکفتین ثم یوضع المتاع فی الکفة الأخرى فإن عادل المثقال وزنا بوجه على ما یدل علیه المیزان أخذ به و إلا فهو الترک لا محالة، و المثقال فی الحقیقة هو المیزان الذی یوزن به، و أما القبان و ذو الکفتین و نظائرهما فهی مقدمة لما یبینه المثقال من حال المتاع الموزون به ثقلا و خفة کما أن واحد الطول و هو الذراع أو المتر مثلا میزان یوزن به الأطوال فإن انطبق الطول على الواحد المقیاس فهو و إلا ترک.

ففی الأعمال واحد مقیاس توزن به فللصلاة مثلا میزان توزن به و هی الصلاة التامة التی هی حق الصلاة، و للزکاة و الإنفاق نظیر ذلک، و للکلام و القول حق القول الذی لا یشتمل على باطل، و هکذا کما یشیر إلیه قوله تعالى: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ»: آل عمران: 102.

فالأقرب إلى هذا البیان أن یکون المراد بقوله: «وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُ‏» أن الوزن الذی یوزن به الأعمال یومئذ إنما هو الحق فبقدر اشتمال العمل على الحق یکون اعتباره و قیمته و الحسنات مشتملة على الحق فلها ثقل کما أن السیئات لیست إلا باطلة فلا ثقل لها، فالله سبحانه یزن الأعمال یومئذ بالحق فما اشتمل علیه العمل من الحق فهو وزنه و ثقله.

و على هذا فالوزن فی الآیة بمعنى الثقل دون المعنى المصدری، و إنما عبر بالموازین- بصیغة الجمع- فی قوله:، «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ‏» «وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ‏» الدال على أن لکل أحد موازین کثیرة من جهة اختلاف الحق الذی یوزن به باختلاف الأعمال فالحق فی الصلاة و هو حق الصلاة غیر الحق فی الزکاة و الصیام و الحج و غیرها، و هو ظاهر، فهذا ما ینتجه البیان السابق.