نور در حرم نور

" وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" در قرآن کریم آیه‏اى که صلاحیت تفسیر سابقون اول را داشته باشد آیه شریفه" فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ" «2» و آیه شریفه  "و لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ" و آیه شریفه" أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ" «2» است.

سرانجام گروه سوم را چنین توصیف مى‏کند:" و پیشگامان پیشگام" (وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ) «1».

" آنها مقربانند"! (أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ).

" سابقون" کسانى هستند که نه تنها در ایمان پیشگامند، که در اعمال خیر و صفات و اخلاق انسانى نیز پیشقدمند، آنها" اسوه" و" قدوه" مردمند، و امام و پیشواى خلقند، و به همین دلیل مقربان درگاه خداوند بزرگند.

بنا بر این اگر بعضى از مفسران پیشگام بودن آنها را تنها به سبقت در طاعة اللَّه (اطاعت خدا) یا نمازهاى پنجگانه، یا جهاد، یا هجرت، یا توبه، و امثال آن تفسیر کرده‏اند، هر کدام گوشه‏اى از این مفهوم وسیع را مورد توجه قرار داده‏اند، و گرنه این کلمه اینها و غیر اینها از خیرات و برکات را شامل مى‏شود، و نیز اگر در روایات اسلامى گاه" سابقون" به چهار نفر" هابیل" و" مؤمن آل فرعون" و" حبیب نجار" که هر کدام در امت خود پیشگام بودند، و همچنین امیر مؤمنان على بن ابى طالب ع که نخستین مسلمان از مردان بود تفسیر شده، در حقیقت بیان مصداقهاى روشن آن است، و به معنى محدود ساختن مفهوم آیه نیست «1».

در حدیث دیگرى آمده است که رسول خدا فرمود:

" آیا مى‏دانید چه کسانى پیشگامان به سوى سایه لطف پروردگار در قیامتند"؟! اصحاب عرض کردند: خدا و رسولش آگاهتر است، فرمود:

" آنها کسانى هستند که وقتى حق به آنها داده شود پذیرا مى‏گردند، و هنگامى که از حق سؤال شوند آن را در اختیار مى‏گذارند، و در باره مردم آن گونه حکم مى‏کنند که در باره خودشان"! «2».

در بعضى از روایات نیز به پیامبران مرسل و غیر مرسل تفسیر شده است «3».

در حدیثى نیز مى‏خوانیم که ابن عباس مى‏گوید: از رسول خدا ص در باره این آیه سؤال کردم، فرمود: جبرئیل به من چنین گفته است:

" آنها على ع و پیروان او هستند که پیشگامان به سوى بهشت و مقربان درگاه خدایند به خاطر احترامى که خدا براى آنها قائل شده است" «4».

ولى اینها نیز در حقیقت بیان مصداقهاى روشنى از مفهوم گسترده فوق است، مفهومى که همه پیشگامان را در هر امت و ملتى شامل مى‏شود.

برگزاری مسابقات برای انجام کارهای خیر دو نتیجه مهم و سازنده در پی خواهد داشت: 

نخست آن که کارها با شتاب بیش تری انجام می شود و هر کسی می کوشد تا به گونه ای با پیشی گرفتن از دیگری نخستین کسی باشد که کار خیر و نیک را انجام داده نتیجه دیگر مسابقه، آن است که جامعه به انجام کارهای خیر تشویق می شود و هر کسی می کوشد تا کار خیر را نخست انجام دهد و نگذارد تا دیگری همان کار خیر را به سرانجام رساند و در حقیقت جامعه با حالت عاطفی خاصی رو به رو می شود که هر کسی در جست و جوی نخستین عامل خیر می باشد. 

بدیهی است «مسارعه» در خیرات با مسابقه در خیرات، هر دو اشاره به یک حقیقت دارد و در واقع لازم و ملزوم یکدیگرند، زیرا، سبقت جستن بدون سرعت در عمل، امکان پذیر نیست و هر کسی سریعتر راه را سوی مقصود بپیماید، بی شک زودتر به مقصود می رسد.

در روایت اسلامی اشارات بسیار پرمعنی و جالبی نسبت به این موضوع دیده می شودکه گلچینی از آنها را در ذیل می آوریم:

1- رسول خدا صلی الله علیه و اله می فرمایند: «عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُعَجَّلُ.، خداوند کار نیکی رادوست دارد که با سرعت انجام شود. » (35)

2- در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علی علیه السلام آمده است: «وَ قَالَ ع بَادِرُوا بِعَمَلِ الْخَیْرِ قَبْلَ أَنْ تُشْغَلُوا عَنْهُ بِغَیْرِهِ.در انجام کارهای نیک سرعت کنید، پیش از آن که چیزی شما را به خودمشغول سازد و از آن باز دارد» (36)

3- در احادیث متعددی از امام صادق علیه السلام این مضمون دیده می شود:عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ هَمَّ بِخَیْرٍ فَلْیُعَجِّلْهُ وَ لَا یُؤَخِّرْه‏ .....، کسی که تصمیم به کار نیکی می گیرد، باید در آن شتاب کند و تاخیرنیندازد. » (37)

4- در حدیث دیگری همین معنی به صورت مشروحتری از همان امام بزرگوار نقل شده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا هَمَّ أَحَدُکُمْ بِخَیْرٍ أَوْ صِلَةٍ فَإِنَّ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ شَیْطَانَیْنِ فَلْیُبَادِرْ لَا یَکُفَّاهُ عَنْ ذَلِکَ.

هنگامی که کسی از شما تصمیم بر انجام کار خیر یا بخشیدن چیزی به کسی گرفت، باید مواظب باشد که در طرف راست و چپ او دو شیطان هستند، بنابراین باید به سرعت اقدام کند، مبادا آن دو شیطان (با وسوسه های خود) او را از این کار باز دارند» .

5- امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: «6967- لَیْسَ مِنْ عَادَةِ الْکِرَامِ تَأْخِیرُ الْإِنْعَامِ.(38)، تاخیر دربخشش از عادت کریمان نیست»

6- امام باقر علیه السلام می فرمایند: «ِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ مَنْ هَمَّ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَیْرِ فَلْیُعَجِّلْهُ فَإِنَّ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فِیهِ تَأْخِیرٌ فَإِنَّ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَظْرَة، کسی که تصمیم بر کار نیکی می گیرد، باید شتاب کند، زیرا هرچیزی که در آن تاخیر باشد، شیطان در آن نظر دارد (و با وسوسه های خود، تصمیم انسان راتضعیف می کند. »

کوتاه سخن این که در برابر کارهای خیر، همیشه موانع و وسوسه های شیاطین جن وانس وجود دارد، به همین دلیل هنگامی که مقدمات آن فراهم گردد، باید شتاب کرد، مبادا افراد تنگ نظر، کوتاه فکر و شیطان صفت، سنگهایی در راه آن بیندازند. ضمنا بایدمیان سرعت در انجام کار و عجله مذموم که مربوط به قبل از فراهم شدن مقدمات لازم برای انجام کار است، تفاوت گذاشت.

این سخن را با حدیثی از امیر مؤمنان علی علیه السلام پایان می دهیم: « لَا تُؤَخِّرْ إِنَالَةَ الْمُحْتَاجِ إِلَى غَدٍ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی مَا یَعْرِضُ لَکَ وَ لَهُ فِی غَدٍ.(39)، کمک به نیازمندان را به فردا میفکن، زیرا نمی دانی فردا برای تو و برای او چه پیش می آید (ای بسا! توان تو از میان برود، یا نیاز او»