#آیات_مرتبط

ذیل آیه 84:

وَ کَذلِکَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْها حَیْثُ یَشاءُ نُصیبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ وَ لا نُضیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنینَ (56یوسف)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 86:

آیات 22 تا 24 سوره مبارکه نمل

فَمَکَثَ غَیْرَ بَعیدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما لَمْ تُحِطْ بِهِ وَ جِئْتُکَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقینٍ (22)إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَ أُوتِیَتْ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظیمٌ (23)وَجَدْتُها وَ قَوْمَها یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ (24)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 86:

وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُونی‏ بِأَخٍ لَکُمْ مِنْ أَبیکُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکَیْلَ وَ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلینَ (59یوسف)

#آیات_مرتبط

 ذیل آیه 87:

لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبینٍ (21نمل)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 87و88:

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُم‏ (29فتح)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 88:  

 فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى‏ (7لیل)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 93:

اذْهَبْ بِکِتابی‏ هذا فَأَلْقِهْ إِلَیْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانْظُرْ ما ذا یَرْجِعُونَ (28نمل)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 94:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمیعاً (71نساء)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 94:

أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ (39 حج)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 94:

... وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُم‏... (102 نساء)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 94:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (200آل عمران)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 95:

أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَراجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقینَ (72مومنون)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 95:

أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَراجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقینَ (72مومنون)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 95:

فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلیکُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَلیلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرینَ (249بقره)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه95:

لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیزٌ (25حدید)

#آیات_مرتبط

ذیل آیه 96:

وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شاکِرُونَ (80انبیا)

#روایات

ذیل آیه 83:

الرّسول (صلی الله علیه و آله)-  سُمِّیَ ذَا الْقَرْنَیْنِ لِأَنَّهُ طَافَ قَرْنَیِ الدُّنْیَا یَعْنِی شَرْقَهَا وَ غَرْبَهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- او ذوالقرنین نامیده شد، چون دو شاخ دنیا یعنی شرق و غرب آن را دور زد.[1]

#روایات

ذیل آیه 83:

الصّادقین (علیهما السلام)- عَنْ بُرَیْدِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ عَنْ أبِی‌جَعْفَر  وَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ جَمِیعاً قَالَ لَهُمَا مَا مَنْزِلَتُکُمْ وَ مَنْ تُشْبِهُونَ مِمَّنْ مَضَی قَالَا صَاحِبُ مُوسَی وَ ذُو الْقَرْنَیْنِ کَانَا عَالِمَیْنِ وَ لَمْ یَکُونَا نَبِیَّیْنِ.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- بریدبن‌معاویه گوید: از امام باقر یا امام صادق (علیها السلام) پرسیدم: «از بین گذشتگان، شما به کدام‌یک شباهت بیشتری دارید»؟ فرمود: «به خضر (علیه السلام) و ذوالقرنین که عالم بودند امّا پیامبر نبودند.»[1]

#روایات

ذیل آیه 83:

الکاظم (علیه السلام) مَلَکَ ذُوالْقَرْنَیْنِ وَ هُوَ ابْنُ‌اثْنَیْ عَشَرَ وَ مَکَثَ فِی مُلْکِهِ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ.

امام کاظم (علیه السلام)- ذوالقرنین در دوازده سالگی به پادشاهی رسید و به مدّت سی‌سال حکومت کرد.[1]

#روایات

ذیل آیه 83:

الرّسول ( إِنَّ ذَاالْقَرْنَیْنِ کَانَ عَبْداً صَالِحاً جَعَلَهُ اللَّهُ حُجَّهًًْ عَلَی عِبَادِهِ فَدَعَا قَوْمَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ أَمَرَهُمْ بِتَقْوَاهُ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ فَغَابَ عَنْهُمْ زَمَاناً حَتَّی قِیلَ مَاتَ أَوْ هَلَکَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَکَ ثُمَّ ظَهَرَ وَ رَجَعَ إِلَی قَوْمِهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ أَلَا وَ فِیکُمْ مَنْ هُوَ عَلَی سُنَّتِهِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مَکَّنَ لَهُ فِی الْأَرْضِ وَ آتَاهُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ سَبَباً وَ بَلَغَ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیُجْرِی سُنَّتَهُ فِی القائم (مِنْ وُلْدِی وَ یُبَلِّغُهُ شَرْقَ الْأَرْضِ وَ غَرْبَهَا حَتَّی لَا یَبْقَی سَهْلٌ وَ لَا مَوْضِعٌ مِنْ سَهْلٍ وَ لَا جَبَلٍ {جَبَلٌ} وَطِئَهُ ذُوالْقَرْنَیْنِ إِلَّا وَطِئَهُ وَ یُظْهِرُ اللَّهُ لَهُ کُنُوزَ الْأَرْضِ وَ مَعَادِنَهَا وَ یَنْصُرُهُ بِالرُّعْبِ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ذوالقرنین بنده‌ای از بندگان صالح خدا بود که خداوند او را حجّت و نشانه­ای برای مردم قرار داده بود. او قوم خود را به تقوای الهی دعوت کرد، امّا آن‌ها به گوشه‌ی پیشانی او ضربه زدند و او مدّتی در بیهوشی بود تا جایی‌که گمان می­رفت مرده باشد و کسی نمی­دانست چه بر سر او آمده. سپس دوباره به هوش آمد و این‌بار به گوشه‌ی دیگرش ضربه زدند. در میان شما مانند او وجود دارد و خداوند عزّوجلّ در زمین از هر چیزی به او داد و بدین‌وسیله او توانست مشرق تا مغرب زمین را بپیماید و خداوند این سنّت را در مورد قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هم اجرا خواهد کرد و او را به مشارق و مغارب زمین می­رساند، تا جایی که به هر دشت و تپه‌ای که ذوالقرنین پا گذاشته است، او نیز وارد خواهد شد و خداوند گنج­ها و معادن زمین را بر او می­گشاید و با القای ترس در دل­های مردم او را یاری می­کند زمین همان‌طوری که از ظلم و ستم پر شده بود از عدل پر خواهد شد.[1]

#روایات

 ذیل آیه 86:

الصّادق (علیه السلام)-  فَمَلَّکَهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا مِنْ حَیْثُ تَطْلُعُ الشَّمْسُ إِلَی حَیْثُ تَغْرُبُ فَهُوَ قَوْلُهُ حَتَّی إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَة.

امام صادق (علیه السلام)- مغرب و مشرق زمین را تحت تصرّف او در آورد؛ از آنجا که خورشید طلوع می­کند تا آنجا که غروب می­کند. این است معنای این سخن خداوند که فرمود: حَتَّی إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ.[1]

#روایات

ذیل آیه 86:

حضرت علی (علیه السلام) خطاب به مالک اشتر:

وَأَمَّا بَعْدُ فَلاَ تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَک عَنْ رَعِیتِک، فَإِنَّ احْتِجَابَ الْوُلاَةِ عَنِ الرَّعِیةِ شُعْبَةٌ مِنَ الضِّیقِ، وَقِلَّةُ عِلْم بِالْاُمُورِ; وَالاِحْتِجَابُ مِنْهُمْ یقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دُونَهُ فَیصْغُرُ عِنْدَهُمُ الْکبِیرُ، وَیعْظُمُ الصَّغِیرُ، وَیقْبُحُ الْحَسَنُ، وَیحْسُنُ الْقَبِیحُ وَیشَابُ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ. وَإِنَّمَا الْوَالِی بَشَرٌ لایعْرِفُ مَا تَوَارَی عَنْهُ النَّاسُ بِهِ مِنَ الْاُمُورِ، وَلَیسَتْ عَلَی الْحَقِّ سِمَاتٌ تُعْرَفُ بِهَا ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْکذِبِ، وَإِنَّمَا أَنْتَ أَحَدُ رَجُلَینِ: إِمَّا امْرُؤٌ سَخَتْ نَفْسُک بِالْبَذْلِ فِی الْحَقِّ، فَفِیمَ احْتِجَابُک مِنْ وَاجِبِ حَقّ تُعْطِیهِ، أَوْ فِعْل کرِیم تُسْدِیهِ! أَوْ مُبْتَلًی بِالْمَنْعِ، فَمَا أَسْرَعَ کفَّ النَّاسِ عَنْ مَسْأَلَتِک إِذَا أَیسُوا مِنْ بَذْلِک! مَعَ أَنَّ أَکْثَرَ حَاجَاتِ النَّاسِ إِلَیک مِمَّا لامَئُونَةَ فِیهِ عَلَیک، مِنْ شَکاةِ مَظْلِمَة، أَوْ طَلَبِ إِنْصَاف فِی مُعَامَلَة.

و اما بعد (از این دستور) هیچ گاه خود را در زمانی طولانی از رعایا پنهان مدار، زیرا پنهان ماندن زمامداران از چشم رعایا موجب نوعی کم اطلاعی نسبت به امور (مردم و کشور) می‌شود و آنها را از آنچه نسبت به آن پنهان مانده‌اند بی‌خبر می‌سازد در نتیجه مسائل بزرگ نزد آنان کوچک و امور کوچک در نظر آنها بزرگ می‌شود، کار خوب، زشت جلوه می‌کند و کار زشت، خوب; و حقّ و باطل با یکدیگر آمیخته می‌شود. (و به یقین تدبیر لازم برای امور کشور در چنین شرایطی امکان پذیر نیست) زیرا والی فقط یک انسان است، اموری را که مردم از او پنهان می‌دارند نمی‌داند و حق، همیشه علامتِ مشخصی ندارد و نمی‌توان همیشه «صدق» را در چهره‌های مختلف از «کذب» شناخت (وانگهی) تو از دو حال خارج نیستی: یا مردی هستی که آمادگی برای سخاوت و بذل و بخشش در راه حق داری، بنابراین دلیلی ندارد که خود را پنهان داری و از عطا کردن حقِ واجب خودداری کنی، و فعل کریمانه‌ای را که باید انجام دهی ترک نمایی، یا مردی بخیل و تنگ نظر هستی در این صورت (هنگامی که مردم تو را ببینند و این صفت را در تو بشناسند) از بذل و بخشش تو مأیوس می‌شوند و دست از تو برمی‌دارند. افزون بر اینها، بسیاری از حوایج مردم نزد تو، هزینه‌ای برای تو ندارد; مانند شکایت از ستمی یا درخواست انصاف در داد و ستدی.[1]

#روایات

ذیل آیه 88:

امیرالمؤمنین(علیه السلام) به مالک اشتر می فرماید:

«وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ، وَ اللُّطْفَ بِهِمْ، وَ لاتَکونَنَّ عَلَیهِمْ سَبُعاً ضارِیاً تَغْتَنِمُ اَکلَهُمْ، فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمَّا اَخٌ لَک فِی الدِّینِ، وَ اِمّا نَظیرٌ لَک فِی الْخَلْقِ، یفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ، وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ، وَ یؤْتی عَلی اَیدیهِمْ فِی الْعَمْدِ وَ الْخَطَأِ، فَاَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِک وَ صَفْحِک مِثْلَ الَّذی تُحِبُّ اَنْ یعْطِیک اللّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ، فَاِنَّک فَوْقَهُمْ، وَ والِی الاَْمْرِ عَلَیک فَوْقَک، وَ اللّهُ فَوْقَ مَنْ وَلاّک، وَ قَدِ اسْتَکفاک اَمْرَهُمْ، وَ ابْتَلاک بِهِمْ.»

«مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی; زیرا مردم دو دسته اند: دسته ای برادر دینی تو، و دسته ای دیگر همانند تو در آفرینش می باشند. اگر گناهی از آنان سر می زند یا علت هایی بر آنان عارض می شود، یا خواسته و ناخواسته اشتباهی مرتکب می گردند، آنان را ببخشای و بر آنان آسان گیر، آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد. همانا تو از آنان برتر، و امام تو از تو برتر، و خدا بر آن کس که تو را فرمانداری مصر داد، والاتر است، که انجام امور مردم مصر را به تو واگذارده و آنان را وسیله آزمودن تو قرار داده است.»[1]

#روایات

ذیل آیه 93:

الصّادق ((علیه السلام)-  إِنَّ ذَاالْقَرْنَیْنِ لَمَّا انْتَهَی إِلَی السَّدِّ جَاوَزَهُ فَدَخَلَ فِی الظُّلُمَاتِ فَإِذَا هُوَ بِمَلَکٍ قَائِمٍ عَلَی جَبَلٍ طُولُهُ خَمْسُمِائَهًِْ ذِرَاعٍ فَقَالَ لَهُ الْمَلَکُ یَا ذَاالْقَرْنَیْنِ أَ مَا کَانَ خَلْفَکَ مَسْلَکٌ فَقَالَ لَهُ ذُوالْقَرْنَیْنِ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا مَلَکٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَنِ مُوَکَّلٌ بِهَذَا الْجَبَلِ فَلَیْسَ مِنْ جَبَلٍ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِلَّا وَ لَهُ عِرْقٌ إِلَی هَذَا الْجَبَلِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَنْ یُزَلْزِلَ مَدِینَهًًْ أَوْحَی إِلَیَّ فَزَلْزَلْتُهَا.

امام صادق (علیه السلام)- چون ذو القرنین از سد گذشت داخل ظلمات شد و به فرشته‌ای رسید که بر کوهی به طول پانصد ذراع ایستاده بود و به ذو القرنین گفت: «مگر پشت سرت راه نبود»؟ ذوالقرنین به او گفت: «تو کیستی»؟ گفت: «یکی از فرشتگان رحمانم و موکّل بر این کوهم که از هر کوهی رگی به این کوه متّصل است و هنگامی‌که خدا بخواهد شهری را بلرزاند به من وحی می‌کند تا آن را بلرزانم.»[1]

#روایات

ذیل آیه94:

امیرالمؤمنین ((علیه السلام)-  حَتَّی إِذا بَلَغَ بَیْنَ السَّدَّیْنِ وَجَدَ مِنْ دُونِهِما قَوْماً لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلًا. قالُوا یا ذَاالْقَرْنَیْنِ إِنَّ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ خَلْفَ هَذَیْنِ الْجَبَلَیْنِ وَ هُمْ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ إِذَا کَانَ إِبَّانُ زُرُوعِنَا وَ ثِمَارِنَا خَرَجُوا عَلَیْنَا مِنْ هَذَیْنِ السَّدَّیْنِ فَرَعَوْا فِی ثِمَارِنَا وَ زُرُوعِنَا حَتَّی لَا یُبْقُوْنَ مِنْهَا شَیْئاً فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجاً نُؤَدِّیهِ إِلَیْکَ فِی کُلِّ عَامٍ عَلی أَنْ تَجْعَلَ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ سَدًّا.

امام علی (علیه السلام)- [و همچنان به راه خود ادامه داد] تا هنگامی‌که به میان دو کوه رسید؛ و در کنار آن دو [کوه] قومی را یافت که هیچ سخنی را نمی‌فهمیدند [و زبانشان مخصوص خودشان بود]. ای ذوالقرنین! [قوم] یأجوج و مأجوج در پشت این دو کوه هستند و چون زمان برداشت محصول ما فرارسد، آنان از پشت این دو سد بیرون آمده و تمام کشت و محصولات ما را می‌خورند و چیزی از آن را باقی نمی­گذارند. آیا ممکن است ما هزینه‌ای برای تو قرار دهیم و در هر سال آن خراج را به تو پرداخت کنیم که میان ما و آن‌ها سدّی ایجاد کنی»؟![1]

#روایات

ذیل آیه 94:

ابن عبّاس (رحمة الله علیه)- سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْخَلْقِ فَقَالَ خَلَقَ اللَّهُ أَلْفاً وَ مِائَتَیْنِ فِی الْبَرِّ وَ أَلْفاً وَ مِائَتَیْنِ فِی الْبَحْرِ وَ أَجْنَاسُ بَنِی آدَمَ سَبْعُونَ جِنْساً وَ النَّاسُ وُلْدُ آدَمَ مَا خَلَا یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- از امیر المؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی آفرینش پرسیده شد، فرمود: «خدا هزارودویست در خشکی آفریده و هزارودویست در دریا و هفتاد جنس از بنی‌آدم، و همه‌ی مردم به جز یأجوج و مأجوج فرزندان آدم (علیه السلام) هستند.«[1]

#روایات

ذیل آیه 95:

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ (عَنْ قَوْلِهِ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ رَدْماً قَالَ التَّقِیَّهًْ.

امام صادق (علیه السلام)- مفضّل گوید: از امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ رَدْماً پرسیدم. فرمود: «مقصود، تقیّه است.»[1]

#روایات

ذیل آیه 96:

امیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَأَمَرَهُمْ أَنْ یَأْتُوهُ بِالْحَدِیدِ فَأَتَوْا بِهِ فَوَضَعَهُ بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ یَعْنِی بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ حَتَّی سَوَّی بَیْنَهُمَا ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ یَأْتُوا بِالنَّارِ فَأَتَوْا بِهَا فَنَفَخُوا تَحْتَ الْحَدِیدِ حَتَّی صَارَ مِثْلَ النَّارِ ثُمَّ صَبَّ عَلَیْهِ الْقِطْرَ وَ هُوَ الصُّفْرُ حَتَّی سَدَّهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ حَتَّی إِذا ساوی بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قالَ انْفُخُوا حَتَّی إِذا جَعَلَهُ ناراً إِلَی قَوْلِهِ نَقْبا.

امام علی (علیه السلام)- [ذوالقرنین] به آن‌ها دستور داد که قطعات بزرگ آهن را برایش بیاورند [و روی هم بچینند] تا وقتی که کاملاً میان آن دو کوه را پوشاند. سپس دستور داد تا آتش بیاورند. وقتی آتش آوردند، آهن را با آن گداخته کردند و بر رویش مس ریختند و شکاف را به کلّی مسدود کردند و این است معنای این سخن خداوند متعال: حَتَّی إِذا ساوی بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قالَ انْفُخُوا حَتَّی إِذا جَعَلَهُ ناراً ... نَقْبا.[1]

#نکات_تفسیری

ذو القرنین که بود؟

در اینکه ذو القرنین که در قرآن مجید آمده از نظر تاریخى چه کسى بوده است، و بر کدام یک از مردان معروف تاریخ منطبق مى‏شود؟ در میان مفسران گفتگو بسیار است، نظرات مختلفى در این زمینه ابراز شده که مهمترین آنها سه نظریه زیر است.

اول: بعضى معتقدند او کسى جز" اسکندر مقدونى" نیست، لذا بعضى او را به نام اسکندر ذو القرنین مى‏خوانند، و معتقدند که او بعد از مرگ پدرش بر کشورهاى روم و مغرب و مصر تسلط یافت، و شهر اسکندریه را بنا نمود، سپس شام و بیت المقدس را در زیر سیطره خود گرفت، و از آنجا به ارمنستان رفت، عراق و ایران را فتح کرد، سپس قصد" هند" و" چین" نمود و از آنجا به خراسان بازگشت شهرهاى فراوانى بنا نهاد، و به عراق آمد و بعد از آن در شهر" زور" بیمار شد و از دنیا رفت، و به گفته بعضى بیش از 36 سال عمر نکرد، جسد او را به اسکندریه بردند در آنجا دفن نمودند^.

دوم: جمعى از مورخین معتقدند ذو القرنین یکى از پادشاهان" یمن" بوده (پادشاهان یمن بنام" تبع" خوانده مى‏شدند که جمع آن" تبابعه" است).

از جمله" اصمعى" در تاریخ عرب قبل از اسلام، و" ابن هشام" در تاریخ معروف خود بنام" سیره" و" ابو ریحان بیرونى" در" الآثار الباقیه" را مى‏توان نام برد که از این نظریه دفاع کرده‏اند.

حتى در اشعار" حمیرى‏ها" (که از اقوام یمن بودند) و بعضى از شعراى جاهلیت اشعارى دیده مى‏شود که در آنها افتخار به وجود" ذو القرنین" کرده‏اند.

طبق این فرضیه، سدى را که ذو القرنین ساخته همان سد معروف" مارب" است.

سومین نظریه که ضمنا جدیدترین آنها محسوب مى‏شود همانست که دانشمند معروف اسلامى" ابو الکلام آزاد" که روزى وزیر فرهنگ کشور هند بود، در کتاب محققانه‏اى که در این زمینه نگاشته است آمده‏^.

طبق این نظریه ذو القرنین همان" کورش کبیر" پادشاه هخامنشى است.

از آنجا که نظریه اول و دوم تقریبا هیچ مدرک قابل ملاحظه تاریخى ندارد و از آن گذشته، نه اسکندر مقدونى داراى صفاتى است که قرآن براى ذو القرنین شمرده و نه هیچیک از پادشاهان یمن.

به علاوه" اسکندر مقدونى" سد معروفى نساخته، اما" سد مارب" در" یمن" سدى است که با هیچیک از صفاتى که قرآن براى سد ذو القرنین ذکر کرده است تطبیق نمى‏کند، زیرا سد ذو القرنین طبق گفته قرآن از آهن و مس ساخته شده بود، و براى جلوگیرى از هجوم اقوام وحشى بوده، در حالى که سد مارب از مصالح معمولى، و به منظور جمع‏آورى آب و جلوگیرى از طغیان سیلابها ساخته شده بود، که شرح آن را قرآن در سوره" سبا" بیان کرده است.

به همین دلیل بحث را بیشتر روى نظریه سوم متمرکز مى‏کنیم[1]

#نکات_تفسیری

" ذو القرنین" (صاحب دو قرن) چرا به این نام نامیده شده است؟

• بعضى معتقدند این نامگذارى به خاطر آن است که او به شرق و غرب عالم رسید که عرب از آن تعبیر به قرنى الشمس (دو شاخ آفتاب) مى‏کند.
• بعضى دیگر معتقدند که این نام به خاطر این بود که دو قرن زندگى یا حکومت کرد، و در اینکه مقدار قرن چه اندازه است نیز نظرات متفاوتى دارند.
• بعضى مى‏گویند در دو طرف سر او برآمدگى مخصوصى بود و به خاطر آن به ذو القرنین معروف شد.
• و بالآخره بعضى بر این عقیده‏اند که تاج مخصوص او داراى دو شاخک بود.
• و عقائد دیگرى که نقل همه آنها به طول مى‏انجامد، و چنان که خواهیم دید مبتکر نظریه سوم یعنى" ابو الکلام آزاد" از این لقب، استفاده فراوانى براى اثبات نظریه خود کرده است.[1]

#نکات_تفسیری

  از قرآن مجید به خوبى استفاده مى‏شود که ذو القرنین داراى صفات ممتازى بود:

• خداوند اسباب پیروزی ها را در اختیار او قرار داد.

• او سه لشگرکشى مهم داشت: نخست به غرب، سپس به شرق و سرانجام به منطقه‏اى که در آنجا یک تنگه کوهستانى وجود داشته، و در هر یک از این سفرها با اقوامى برخورد کرد که شرح صفات آنها در تفسیر آیات گذشت.

• او مرد مؤمن و موحد و مهربانى بود، و از طریق عدل و داد منحرف نمى‏شد، و به همین جهت مشمول لطف خاص پروردگار بود. او یار نیکوکاران و دشمن ظالمان و ستمگران بود، و به مال و ثروت دنیا علاقه‏اى نداشت.
• او هم به خدا ایمان داشت و هم به روز رستاخیز.
• او سازنده یکى از مهمترین و نیرومندترین سدها است، سدى که در آن بجاى آجر و سنگ از آهن و مس استفاده شد (و اگر مصالح دیگر در ساختمان آن نیز به کار رفته باشد تحت الشعاع این فلزات بود) و هدف او از ساختن این سد کمک به گروهى مستضعف در مقابل ظلم و ستم قوم یاجوج و ماجوج بوده است.

• او کسى بوده که قبل از نزول قرآن نامش در میان جمعى از مردم شهرت داشت، و لذا قریش یا یهود از پیغمبر ص در باره آن سؤال کردند، چنان که قرآن مى‏گوید یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ‏:" از تو در باره ذو القرنین سؤال مى‏کنند".[1]

#نکات_تفسیری

اساس قول سوم (ذو القرنین کورش کبیر بوده است) به طور بسیار فشرده بر دو اصل استوار است:

نخست اینکه: سؤال کنندگان در باره این مطلب از پیامبر اسلام ص طبق روایاتى که در شان نزول آیات نازل شده است یهود بوده‏اند، و یا قریش به تحریک یهود، بنا بر این باید ریشه این مطلب را در کتب یهود پیدا کرد.

از میان کتب معروف یهود به کتاب دانیال فصل هشتم بازمى‏گردیم، در آنجا چنین مى‏خوانیم:

" در سال سلطنت" بل شصر" به من که دانیالم رؤیایى مرئى شد بعد از رؤیایى که اولا به من مرئى شده بود، و در رؤیا دیدم، و هنگام دیدنم چنین‏ شد که من در قصر" شوشان" که در کشور" عیلام" است بودم و در خواب دیدم که در نزد نهر" اولاى" هستم و چشمان خود را برداشته نگریستم و اینکه قوچى در برابر نهر بایستاد و صاحب دو شاخ بود، و شاخهایش بلند ... و آن قوچ را به سمت" مغربى" و" شمالى" و" جنوبى" شاخ زنان دیدم، و هیچ حیوانى در مقابلش مقاومت نتوانست کرد، و از اینکه احدى نبود که از دستش رهایى بدهد لهذا موافق رأى خود عمل مى‏نمود و بزرگ مى‏شد ..." پس از آن در همین کتاب از" دانیال" چنین نقل شده:" جبرئیل بر او آشکار گشت و خوابش را چنین تعبیر نمود:

قوچ صاحب دو شاخ که دیدى ملوک مدائن و فارس است (یا ملوک ماد و فارس است).

یهود از بشارت رؤیاى دانیال چنین دریافتند که دوران اسارت آنها با قیام یکى از پادشاهان ماد و فارس، و پیروز شدنش بر شاهان بابل، پایان مى‏گیرد، و از چنگال بابلیان آزاد خواهند شد.

چیزى نگذشت که" کورش" در صحنه حکومت ایران ظاهر شد و کشور ماد و فارس را یکى ساخت، و سلطنتى بزرگ از آن دو پدید آورد، و همانگونه که رؤیاى دانیال گفته بود که آن قوچ شاخهایش را به غرب و شرق و جنوب مى‏زند کورش نیز در هر سه جهت فتوحات بزرگى انجام داد.

یهود را آزاد ساخت و اجازه بازگشت به فلسطین به آنها داد.

جالب اینکه در تورات در کتاب" اشعیا" فصل 44 شماره/ 28 چنین مى‏خوانیم:" آن گاه در خصوص کورش مى‏فرماید که شبان من اوست، و تمامى مشیتم را به اتمام رسانده به" اورشلیم خواهد گفت که بنا کرده خواهى شد".

این جمله نیز قابل توجه است که در بعضى از تعبیرات تورات، از کورش‏ تعبیر به عقاب مشرق، و مرد تدبیر که از مکان دور خوانده خواهد شد آمده است (کتاب اشعیا فصل 46 شماره/ 11).

دوم: اینکه در قرن نوزدهم میلادى در نزدیکى استخر در کنار نهر" مرغاب" مجسمه‏اى از کورش کشف شد که تقریبا به قامت یک انسان است، و کورش را در صورتى نشان مى‏دهد که دو بال همانند بال عقاب از دو جانبش گشوده شد، و تاجى به سر دارد که دو شاخ همانند شاخ‏هاى قوچ در آن دیده مى‏شود.

این مجسمه که نمونه بسیار پر ارزشى از فن حجارى قدیم است آن چنان جلب توجه دانشمندان را نمود که گروهى از دانشمندان آلمانى فقط براى تماشاى آن به ایران سفر کردند.

از تطبیق مندرجات تورات با مشخصات این مجسمه این احتمال در نظر این دانشمند کاملا قوت گرفت که نامیدن" کورش" به" ذو القرنین" (صاحب دو شاخ) از چه ریشه‏اى مایه مى‏گرفت، و همچنین چرا مجسمه سنگى کورش داراى بالهایى همچون بال عقاب است، و به این ترتیب بر گروهى از دانشمندان مسلم شد که شخصیت تاریخى ذو القرنین از این طریق کاملا آشکار شده است.

آنچه این نظریه را تایید مى‏کند اوصاف اخلاقى است که در تاریخ براى کورش نوشته‏اند.

هردوت مورخ یونانى مى‏نویسد:" کورش" فرمان داد تا سپاهیانش جز به روى جنگجویان شمشیر نکشند، و هر سرباز دشمن که نیزه خود را خم کند او را نکشند، و لشگر کورش فرمان او را اطاعت کردند بطورى که توده ملت، مصائب جنگ را احساس نکردند.

و نیز" هردوت" در باره او مى‏نویسد: کورش پادشاهى کریم و سخى و بسیار ملایم و مهربان بود، مانند دیگر پادشاهان به اندوختن مال حرص نداشت.

بلکه نسبت به کرم و عطا حریص بود، ستم‏زدگان را از عدل و داد برخوردار مى‏ساخت و هر چه را متضمن خیر بیشتر بود دوست مى‏داشت.

و نیز مورخ دیگر" ذى‏نوفن" مى‏نویسد: کورش پادشاه عاقل و مهربان بود و بزرگى ملوک با فضائل حکماء در او جمع بود، همتى فائق، وجودى غالب داشت، شعارش خدمت انسانیت و خوى او بذل عدالت بود، و تواضع و سماحت در وجود او جاى کبر و عجب را گرفته بود.

جالب اینکه این مورخان که کورش را این چنین توصیف کرده‏اند از تاریخ‏نویسان بیگانه بودند نه از قوم یا ابناء وطن او، بلکه اهل یونان بودند و مى‏دانیم مردم یونان به نظر دوستى به کورش نگاه نمى‏کردند، زیرا با فتح" لیدیا" به دست کورش شکست بزرگى براى ملت یونان فراهم گشت.

طرفداران این عقیده مى‏گویند اوصاف مذکور در قرآن مجید در باره ذو القرنین با اوصاف کورش تطبیق مى‏کند.

از همه گذشته کورش سفرهایى به شرق غرب و شمال انجام داد که در تاریخ زندگانیش به طور مشروح آمده است، و با سفرهاى سه‏گانه‏اى که در قرآن ذکر شده قابل انطباق مى‏باشد:

نخستین لشگر کشى کورش به کشور" لیدیا" که در قسمت شمال آسیاى صغیر قرار داشت صورت گرفت، و این کشور نسبت به مرکز حکومت کورش جنبه غربى داشت.

هر گاه نقشه ساحل غربى آسیاى صغیر را جلو روى خود بگذاریم خواهیم دید که قسمت اعظم ساحل در خلیجک‏هاى کوچک غرق مى‏شود، مخصوصا در نزدیکى" ازمیر" که خلیج صورت چشمه‏اى به خود مى‏گیرد.

قرآن مى‏گوید ذو القرنین در سفر غربیش احساس کرد خورشید در چشمه گلالودى فرو مى‏رود.

این صحنه همان صحنه‏اى بود که کورش به هنگام فرو رفتن قرص آفتاب‏ (در نظر بیننده) در خلیجک‏هاى ساحلى مشاهده کرد.

لشگرکشى دوم کورش به جانب شرق بود، چنان که" هردوت" مى‏گوید:

این هجوم شرقى کوروشى بعد از فتح" لیدیا" صورت گرفت، مخصوصا طغیان بعضى از قبائل وحشى بیابانى کورش را به این حمله واداشت.

تعبیر قرآن" حَتَّى إِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَطْلُعُ عَلى‏ قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً" اشاره به سفر کورش به منتهاى شرق است کزه مشاهده کرد خورشید بر قومى طلوع مى‏کند که در برابر تابش آن سایبانى ندارند اشاره به اینکه آن قوم بیابان‏گرد و صحرانورد بودند.

کورش لشگر کشى سومى داشت که به سوى شمال، به طرف کوه‏هاى قفقاز بود، تا به تنگه میان دو کوه رسید، و براى جلوگیرى از هجوم اقوام وحشى با درخواست مردمى که در آنجا بودند در برابر تنگه سد محکمى بنا کرد.

این تنگه در عصر حاضر تنگه" داریال" نامیده مى‏شود که در نقشه‏هاى موجود میان" ولادى کیوکز" و" تفلیس" نشان داده مى‏شود، در همانجا که تا کنون دیوار آهنى موجود است، این دیوار همان سدى است که کورش بنا نموده زیرا اوصافى که قرآن در باره سد ذو القرنین بیان کرده کاملا بر آن تطبیق میکند.

این بود خلاصه آنچه در تقویت نظریه سوم بیان شده است. درست است که در این نظریه نیز نقطه‏هاى ابهامى وجود دارد، ولى فعلا مى‏توان از آن به عنوان بهترین نظریه در باره تطبیق ذو القرنین بر رجال معروف تاریخى نام برد.[1]

#نکات_تفسیری

 نکات آموزنده این داستان تاریخى‏

1.نخستین درسى را که به ما مى‏آموزد این است که در جهان هیچ کارى بدون توسل به اسباب امکان ندارد، لذا خدا براى پیشرفت کار ذو القرنین" اسباب" پیشرفت و پیروزى را به او داد (وَ آتَیْناهُ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً) و او هم بخوبى از این اسباب بهره گرفت (فاتبع سببا) بنا بر این، آنها که انتظار دارند بدون تهیه اسباب لازم به پیروزى برسند بجایى نخواهند رسید حتى اگر ذو القرنین باشند!

2. هر چند غروب خورشید در چشمه‏اى گل‏آلود قطعا جنبه خطاى باصره داشت، ولى با این حال نشان مى‏دهد که ممکن است خورشید با آن عظمت بوسیله چشمه گل‏آلودى پوشانده گردد همانگونه که یک انسان با عظمت و یک شخصیت والا مقام گاه بر اثر یک لغزش بکلى سقوط مى‏کند، و شخصیتش در دیده‏ها غروب خواهد کرد.

3. هیچ حکومتى نمى‏تواند بدون تشویق خادمان و مجازات و کیفر خطاکاران به پیروزى برسد، این همان اصلى است که ذو القرنین از آن بخوبى استفاده کرد و گفت:" آنها را که ظلم و ستم کرده‏اند مجازات خواهیم کرد، و آنها را که ایمان و عمل صالح دارند به نحوى شایسته و نیکویى پاداش خواهیم داد".

على ع در فرمان معروفش به" مالک اشتر" که یک دستور العمل جامع کشوردارى است مى‏فرماید:

«و لا یکون المحسن و المسی‏ء عندک بمنزلة سواء، فان فى ذلک تزهیدا لاهل الاحسان فى الاحسان، و تدریبا لاهل الاسائة على الاسائة»

هیچگاه نباید نیکوکار و بدکار در نظر تو یکسان باشند، زیرا این امر سبب مى‏شود که نیکوکاران به کار خود بى رغبت شوند و بدکاران جسور و بى‏پروا"^.

4. تکلیف شاق هرگز مناسب یک حکومت عدل الهى نیست، و به همین دلیل ذو القرنین بعد از آنکه تصریح کرد من ظالمان را مجازات خواهم کرد و صالحان را پاداش نیکو خواهم داد، اضافه نمود" من برنامه سهل و آسانى به آنها پیشنهاد خواهم کرد" (تا توانایى انجام آن را از روى میل و رغبت و شوق داشته باشند).

5. یک حکومت فراگیر نمى‏تواند نسبت به تفاوت و تنوع زندگى مردم و شرائط مختلف آنها بى اعتنا باشد، به همین دلیل ذو القرنین که صاحب یک حکومت الهى بود به هنگام برخورد با اقوام گوناگون که هر کدام زندگى مخصوص به خود داشتند متناسب با آن رفتار کرد، و همه را زیر بال پر خود گرفت.

6. ذو القرنین حتى جمعیتى را که به گفته قرآن سخنى نمى‏فهمیدند (لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلًا). از نظر دور نداشت، و با هر وسیله ممکن بود به درد دل آنها گوش فرا داد و نیازشان را بر طرف ساخت، و میان آنها و دشمنان سرسختشان سد محکمى ساخت و با اینکه به نظر نمى‏رسد یک چنین جمعیت عقب افتاده‏اى‏

هیچگونه نفعى براى حکومت داشته باشند، بدون هر گونه چشم داشت به اصلاح کارشان پرداخت.

در حدیثى از امام صادق ع مى‏خوانیم:

«اسماع الاصم من غیر تضجر صدقة هنیئة»

"بلند سخن گفتن آن چنان که شخص ناشنوا بشنود مشروط بر اینکه توأم با اظهار ناراحتى نباشد همچون صدقه گوارایى است."

7. امنیت، نخستین و مهمترین شرط یک زندگى سالم اجتماعى است، به همین جهت" ذو القرنین" براى فراهم کردن آن نسبت به قومى که مورد تهدید قرار گرفته بودند پرزحمتترین کارها را بر عهده گرفت، و براى جلوگیرى از مفسدان از نیرومندترین سدها استفاده کرد، سدى که در تاریخ ضرب المثل شده و سنبل استحکام و دوام و بقاء است، مى‏گویند" همچون سد اسکندر"! (هر چند ذو القرنین اسکندر نبود).

اصولا تا جلو مفسدان را با قاطعیت و بوسیله نیرومندترین سدها نگیرند جامعه روى سعادت نخواهد دید.

و به همین دلیل ابراهیم ع هنگام بناى کعبه نخستین چیزى را که از خدا براى آن سرزمین تقاضا کرد نعمت امنیت بود، (رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً) (35ابراهیم) و نیز به همین دلیل سختترین مجازاتها در فقه اسلامى براى کسانى در نظر گرفته شده است که امنیت جامعه را بخطر مى‏افکنند. (به تفسیر سوره مائده آیه 33 مراجعه شود).

8. درس دیگرى که از این ماجراى تاریخى مى‏توان آموخت این است که صاحبان اصلى درد، باید در انجام کار خود شریک باشند که" آه صاحب درد را باشد اثر"، لذا ذو القرنین به گروهى که از هجوم اقوام وحشى شکایت داشتند نخست دستور داد قطعات آهن بیاورند، بعد از آن دستور آتش افروختن در اطراف سد آهنین براى جوش خوردن، و بعد از آن دستور تهیه مس مذاب براى پوشاندن آهن با لایه‏اى از مس داد، اصولا کارى که با شرکت صاحبان اصلى درد پیش میرود هم به بروز استعدادهاى آنها کمک مى‏کند و هم نتیجه حاصل شده را ارج مى‏نهند و در حفظ آن مى‏کوشند چرا که در ساختن آن تحمل رنج فراوان کرده‏اند.

ضمنا بخوبى روشن مى‏شود که حتى یک ملت عقب افتاده هنگامى که از طرح و مدیریت صحیح برخوردار شود مى‏تواند دست به چنان کار مهم و محیر- العقولى بزند.

 9. یک رهبر الهى باید بى اعتنا به مال و مادیات باشد، و به آنچه خدا در اختیارش گذارده قناعت کند، لذا مى‏بینیم ذو القرنین بر خلاف روش سلاطین که حرص و ولع عجیب به اندوختن اموال از هر جا و هر کس دارند هنگامى که پیشنهاد اموالى به او شد نپذیرفت و گفت" ما مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیْرٌ":" آنچه پروردگارم در اختیار من نهاده بهتر است".

در قرآن مجید کرارا در داستان انبیاء مى‏خوانیم: که آنها یکى از اساسى‏ترین سخنهایشان این بود که ما در برابر دعوت خود هرگز اجر و پاداش و مالى از شما مطالبه نمى‏کنیم.

در یازده مورد از قرآن مجید این مطلب در باره پیامبر اسلام و یا انبیاء پیشین بچشم مى‏خورد، گاهى با این جمله ضمیمه است که" پاداش ما تنها بر خدا است" و گاهى بدون آن، و گاه دوستى اهل بیت خود را که خود پایه‏اى براى رهبرى آینده بوده است بعنوان پاداش ذکر کرده‏اند" قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏".

10.محکم کارى از هر نظر درس دیگر این داستان است، ذو القرنین در بناى سد از قطعات بزرگ آهن استفاده کرد، و براى اینکه این قطعات کاملا بهم جوش بخورند، آنها را در آتش گداخت و براى اینکه عمر سد طولانى باشد و در برابر تصرف هوا و رطوبت و باران مقاومت کند آن را با لایه‏اى از مس پوشاند تا از پوسیدگى آهن جلوگیرى کند.[1]

#نکات_تفسیری

" ما براى آنان وسیله پوششى از آن قرار ندادیم" اشاره است به اینکه مردم مذکور هنوز به این حد از تمدن نرسیده بودند که بفهمند خانه و لباسى هم لازم است و هنوز علم ساختمان کردن و خیمه زدن و لباس بافتن و دوختن را نداشتند.[1]

#نکات_تفسیری

" تمکین" به معناى قدرت دادن است. وقتى گفته مى‏شود" مکنته" و یا" مکنت له" معنایش این است که من او را توانا کردم. پس" تمکن در زمین" به معناى قدرت تصرف در زمین است، تصرفى مالکانه و دلخواه، و چه بسا گفته شود که مصدرى است ریخته و قالب گرفته شده از ماده" کون" نه از" مکن" به توهم اصالت میم. پس تمکین به معناى استقرار و ثبات دادن است ثباتى که باعث شود دیگر از مکانش کنده نشود و هیچ مانعى مزاحمتش نتواند کند.[1]

#نکات_تفسیری

کلمه" سبب" به معناى وصله و وسیله است. پس معناى ایتاء سبب از هر چیز این مى‏شود که از هر چیزى که معمولا مردم به وسیله آن متوسل به مقاصد مهم زندگى خود مى‏شوند، از قبیل عقل و علم و دین و نیروى جسم و کثرت مال و لشگر و وسعت ملک و حسن تدبیر و غیر آن. جمله مورد بحث منتى است از خداى تعالى که بر ذو القرنین مى‏گذارد و با بلیغ‏ترین بیان امر او را بزرگ مى‏شمارد. نمونه‏هایى که خداوند تعالى از سیره و عمل و گفتار او نقل مى‏کند که مملو از حکمت و قدرت است شاهد بر همین است که غرض بزرگ شمردن امر او است.[1]

#نکات_تفسیری

" فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجاً"- کلمه" خرج" به معناى آن چیزى است که براى مصرف شدن در حاجتى از حوائج، از مال انسان خارج مى‏گردد. قوم مذکور پیشنهاد کردند که مالى را از ایشان بگیرد و میان آنان و یاجوج و ماجوج سدى ببندد که مانع از تجاوز آنان بشود.[1]

#نکات_تفسیری

جمله‏" لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلًا" کنایه از سادگى و بساطت فهم آنان است. و چه بسا گفته‏اند: کنایه از عجیب و غریب بودن لغت و زبان آنان باشد، که گویا از لغت ذو القرنین و مردمش بیگانه بوده‏اند ولى این قول بعید است.[1]

#نکات_تفسیری

قدرتى را که خداوند به اولیاى خویش مى‏دهد، (همچون حضرت سلیمان و یوسف و برخى مؤمنان) براى استفاده در راه خداست. قرآن درباره بندگان خوب خدا مى‏فرماید: الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ ...  (41حج) آنان کسانى هستند که اگر تمکّن و قدرت به آنان دهیم به اقامه‏ى نماز و پرداخت زکات و احیاى امربه‏معروف و نهى‏از منکر مى‏پردازند. واز کسانى که از قدرت خود در مسیر ناحق استفاده کنند، انتقاد کرده و مى‏فرماید: «کَمْ أَهْلَکْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ»(6انعام)چه بسیار کسانى را که پیش از شما هلاک کردیم، زیرا از قدرت وحکومت خود سوءاستفاده مى‏کردند.[1]

#نکات_تفسیری

نظام طبیعى، نظام سبب و مسبّب است و هر چیزى سببى دارد که باید آن را شناخت ودر پى آن رفت. «مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً فَأَتْبَعَ سَبَباً» بندگان خاص خدا نیز باید به وسیله‏ى اسباب و امکانات طبیعى، اهداف حقّ را دنبال کنند.[1]

#نکات_تفسیری

پیامبران و اولیاى الهى براى حل مشکلات و نجات مردم، شخصاً قیام و اقدام مى‏کردند و تنها به دعا اکتفا نمى‏کردند. «بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ» [1]

#نکات_تفسیری

حکومت اسلامى حقّ دارد با مشرکان برخوردى تند داشته باشد. «مَنْ ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ»[1]

#نکات_تفسیری

ذوالقرنین به امید توبه‏ى ستمگران بود و لذا در کیفر آنان شتابى نکرد. «مَنْ ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ»[1]

#نکات_تفسیری

«عَذاباً نُکْراً ... أَمْرِنا یُسْرا»:

• *رهبران الهى باید با قوانین آسان بر مردم، حکومت کنند. «سَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنا یُسْراً»
• برخورد شدید با ستمگران و نرمش با مؤمنان، شیوه‏ى رهبران الهى است.
• وظیفه رهبر و حاکم الهى، اجراى عدالت ومبارزه با ظلم و آسان کردن مقرّرات اجتماعى است. [1]

#نکات_تفسیری

«فَأَعِینُونِی»:

• امکانات مردمى را در راه مصالح آنان باید به کار گرفت.
• براى رسیدن به هدف، علاوه بر طرح وتقاضا و بودجه، همّت و مشارکت مردمى نیز لازم است.
• گاهى به‏ جاى کمک ‏هاى مالى باید نیروى انسانى را به کمک طلبید. [1]

#نکات_تفسیری

«فَأَعِینُونِی‏ ... فَمَا اسْطاعُوا ...»:

• در حلّ مشکلات اجتماعى، همیارى مردمى که صاحبان درد هستند، لازم است. (زیرا نشاط کارى بیشتر مى‏شود، ارزش زحمات را مى‏دانند و کم ‏کارى نمى‏کنند.)
• رهبران لایق، به کمک علم، هنر، سوز و تعاون، از ساده ‏ترین افراد و ابزار، بهترین کارها را تولید مى‏کنند، بنابراین اگر مدیر لایق باشد، کارگران ساده مهم‏ترین پروژه ‏ها را انجام دهند. [1]

#امام_و_آقا

ذیل آیه 83:

 من یاد شهید سلیمانی عزیزمان را هرگز فراموش نمی کنم.

#امام_و_آقا

ذیل آیه84:

وقتی نیروهای مسلّح ما در عملیات بیت‌المقدّس با تدبیر، روشن‌بینی، اراده برخاسته از ایمان، توکّل به خدا، استفاده‌ی از همه امکانات -یعنی نگذاشتند جزئی از امکانات هدر برود- و با تکیه به نیروی خود و اعتماد به خدای متعال حرکتشان را شروع کردند، هیچ کس در دنیا باور نمی کرد اینها بتوانند خرمشهر را آزاد کنند؛ اما توانستند.

(بیانات در دیدار جمعی از ایثارگران و خانواده‌های شهدا ، ۱۳۸۱/۰۳/۰۱)

#امام_و_آقا

(بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران، ۱۳۹۰/۰۴/۱۳)

#امام_و_آقا

ذیل آیه 86:

روحیّه‌ی مردمی بودن و انس با مردم، تماس با مردم، از نزدیک پای صحبت مردم نشستن؛ راه‌هایی باز کردن -خب ماها به حکم مسئولیّت یک محصوربودن‌هایی داریم، یک محدودیّتهایی داریم- که گذرگاهی باشد برای تماس با متن زندگی مردم. من به آقای رئیس‌جمهور هم چندبار تا حالا گفته‌ام که این سفرهای استانی خیلی چیز خوبی است، این یکی از آن کارهای بسیار مثبت است، به دولتهای قبل هم همین سفارش را من همیشه میکردم؛ یکی از راه‌ها این است؛ رفتن به خانه‌ی مردم، رفتن منزل شهدا -که حالا الحمدلله این کار تا حدودی باب شده و کار خوبی است- راهی برای تماسهای گوناگون مردم؛ اینها خیلی مهم است. این کارها روحیّه‌ی مردمی بودن و شناخت مردم را در انسان حفظ میکند و نگه میدارد. وقتی این نباشد، انسان از حال جامعه غافل میشود و همیشه نگاهش به کلّیّات [است‌]؛ مثل کسی که با هواپیما دارد از روی یک شهری عبور میکند؛ بله، کلّیّت شهر را انسان بهتر از کسی که پایین است میبیند، امّا [اینکه‌] داخل این کوچه‌ها، داخل این خیابانها چه خبر است، داخل خانه‌ها چه خبر است، در مغازه‌ها چه [خبر] است، مراجعه‌کنندگان چه کسانی هستند، اینها را آن کسی میفهمد که برود در این کوچه‌ها راه برود؛ حالا همان مقدار محدودی که ممکن هست؛ مردمی بودن خیلی مهم است.

)بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضاى هیأت دولت ‌ ،۱۳۹۴/۰۶/۰۴)

#امام_و_آقا

ذیل آیات 87 ، 93، 94:

شما با تکیه‌ی بر هویّت انقلابی -این نکته‌ی بسیار مهمّی است- با کار جهادی، با حمایت مردمی، با انبوه سرمایه‌های مادّی و معنوی که امروز در اختیار شما است، میتوانید کشور را پیش ببرید و من سه جهت‌گیری عمده را توصیه میکنم:
...
 جهت‌گیری دوّم، تعامل گسترده‌ی با دنیا است؛ این توصیه‌ی همیشگی ما است که این درست نقطه‌ی مقابل آن چیزی است که دشمنان ما و سلطه‌گران عالم دنبالش هستند. ما میتوانیم با دنیا ارتباطات وسیع و گسترده‌ای داشته باشیم، هم به ملّتها و دولتهای دیگر کمک کنیم، هم از کمک آنها بهره‌مند بشویم؛ حیات اجتماعی بشریّت این‌جور پیش میرود: همکاری، همدلی، همراهی، تعامل با دنیا؛ اقلیم ما، جغرافیای ما، امکانات فراوان ما، این را برای ما آسان میکند.

 و جهت‌گیری سوّم؛ در برابر هر سلطه‌طلبی، با صلابت و قدرت ظاهر بشوید؛ آن سلطه‌طلب هر که میخواهد باشد؛ امروز از همه متجاوزتر و وقیح‌تر، رژیم ایالات متّحده‌ی آمریکا است؛ در مقابل اینها با صلابت ظاهر بشوید، با قدرت ظاهر بشوید؛ با پشتوانه‌ی اقتدار ملّی و کمک این مردم میتوانید از ترفندهای آنها جلوگیری کنید و آن را دفع کنید. چهار دهه، تجربه‌ی فعّالیّت بین‌المللی به ما نشان میدهد که هزینه‌ی تسلیم در برابر قدرتهای زورگو بمراتب بیشتر از هزینه‌ی ایستادگی در مقابل آنها است؛ تسلیم شدن در مقابل زورگویی‌های قدرتهای زورگو، ملّتها و کشورها را بیچاره میکند؛ راه‌های پیشرفت آنها را به معنای واقعی کلمه مسدود می کند؛ آنها را از ارزشهای انسانی دور میکند؛ هزینه‌های سنگینی دارد.

(بیانات در مراسم تنفیذ حکم دوازدهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران‌،۱۳۹۶/۰۵/۱۲)

#امام_و_آقا

ذیل آیه 94:

آنچه که معلوم است و شما همه می‌دانید ما امروز در حال دفاع هستیم، گو که تبلیغات خارجی بر ضد ما هرچه باشد. لکن شما می‌دانید که الآن بعضی از شهرهای ما و بعضی از زمینه‌ای ما در دست دشمن است، و شهرهای مرزی ما هر روز در زیر توپهای دوربرد و موشک های دشمن است و بر همۀ ما واجب است که دفاع کنیم از کشور خودمان؛ و دفاع این است که ما دشمن را تا آنجا برسانیم و برانیم که نتواند با موشکهای خودش شهرهای ما را بکوبد. رفتن در خاک عراق نه هجمه به عراق است، دفاع از اسلام و کشور اسلامی است. نظیر اینکه اگر یک کسی در خارج منزل شما بایستد از داخل خانه خودش سنگ‌پرانی کند و موجب خسارت جانی و مالی بشود، اگر شما وارد بشوید در منزل او، شما هجمه نکردید به او، شما می‌خواهید دفاع کنید از خودتان. ما هیچ وقت بنای هجوم به یک کشوری نداریم. ما بنای دفاع داریم از یک متعدی و از یک هجمه‌گر و از یک خدانشناس که در خارج، وقتی نتواند در داخل وارد بشود و کاری بکند، با توپ‌های دوربردشان و موشک‌ها از خارج، از جاهای دور می‌اندازد و کشور ما را ویران می‌کند و عزیزان ما را می‌کشد. ما در حال دفاع هستیم گو که این تبلیغات خارجی می‌گویند که نه شما وارد شدید در کشور دیگری.

(بیانات امام خمینی (ره) پیرامون موضوع : ضرورت دفاع از کشور در مقابل دشمن، در تاریخ : ۱۳۶۲/۰۱/۲۱

در جمع مسئولان و پرسنل کمیته‌های مرکزی انقلاب اسلامی سراسر کشور و برخی دیگر از مسئولین.)

#امام_و_آقا

ذیل آیه 95:

1-این کارِ اردوهای هجرت و حرکت عظیم بسیج سازندگی یکی از برکاتش خدمت‌رسانی است که میلیونها نفر از این خدمت شما به صورت مستقیم بهره‌مند میشوند. از لحاظ مادی، از لحاظ امور روزمره‌ی زندگی، از لحاظ معنوی و هدایت، بهره‌مند میشوند. شما اگر درس قرآن هم آنجا ندهید، خودِ حضور یک جوان مؤمن و متدین و متشرع در یک مجموعه‌ی روستائی، در بین جوانان، در بین مردم، مظهر مجسم آیه‌ی قرآن است؛ آنها را به دین، به انقلاب، به معنویت، سوق میدهد. «کونوا دعاة النّاس بغیر السنتکم»؛ شما با عمل خودتان مردم را به ایمان، به اسلام، به دین دعوت میکنید. این خدمت‌رسانی است؛ خدمت‌رسانی مادی و خدمت‌رسانی معنوی. ۱۳۸۹/۰۶/۳۱

2- جنگ به وسیله‌ی مردم اداره شد. هم ارتش و هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و هم نیروهای گوناگون، متکی به مردم بودند؛ به ایمان مردم، به عشق مردم، به صفای مردم. ۱۳۹۰/۰۷/۲۰

#امام_و_آقا

ذیل آیه 96:

وسیع شدن فعالیت و تحرک جمهوری اسلامی در زمینه سیاست خارجی

ما امروز در زمینه‌های سیاست خارجی تحرک و نشاطمان خوب است و انسان این تحرک و نشاط و فعالیت وسیع را می‌بیند که هست. ابتکار عمل هم در بسیاری از مسائل جهانی در دست نظام جمهوری اسلامی است؛ بخصوص در مسائل منطقه‌ای. این یک پدیده‌ی کم‌سابقه و کم‌نظیری است که ابتکار عمل در دست مسئولان نظام جمهوری اسلامی است. این‌طور نیست که منتظر نشسته باشند تا دیگران یک حرفی بزنند و اینها هم به مخالفت یا موافقت یک چیزی بگویند؛ نه، اینها اقدام و ابتکار میکنند. خوشبختانه حوادثی هم که پیش آمده - که حقیقتاً امدادهای الهی است - اینها هم کمک کرده است. همین حادثه‌ی شگفت‌آور لبنان یکی از این حوادث است. حقیقتاً مصداق: «و ما رمیت اذ رمیت و لکن اللَّه رمی» (17 انفال) همین حادثه‌ی لبنان بود. خدا دست قدرتمند الهی این جوانها را مثل «زُبر الحدید« آن‌چنان در این میدان دشوار نفوذناپذیر کرد که [نقص نوار] عظیم و مهمی بود این حادثه. ارتشی که کشورهای قوی همسایه‌ی آن تصور نمیکردند که بتوانند در مقابل آن مقاومت کنند، چه برسد به اینکه به آن این‌طور ضربه وارد کنند. دشمن صهیونیستی در لبنان، آن هم در مقابل بخشی از امکانات لبنان، نه فقط متوقف شد، بلکه ضربه هم خورد، بر او خسارت وارد آمد، بی‌آبرو شد و نتوانست بیاید اهدافی را که ترسیم کرده بود؛ حتّی عُشری از آنها را هم تصرف کند و به آن اهداف دست پیدا کند. این خیلی حادثه‌ی عجیبی است. مخالفان و معاندین اسلام و مسلمین حاضر نیستند این را به زبان اعتراف کنند؛ اما در لابه‌لای حرفهای آنها کاملاً می شود فهمید. اینها مبهوتند! مانده‌اند! یک حادثه‌ی عظیمی است که اصلاً قابل فهم و تحلیل نیست. حالا میخواهند بنشینند درباره‌اش بحث و تحلیل کنند و ببینند چه شد که این‌طور شد؛ اما شد. این امداد و لطف الهی بود که با مجاهدت و تلاش به دست آمد.

)بیانات‌ در دیدار اعضای مجلس خبرگان تاریخ1385/06/09 )

#امام_و_آقا

ذیل آیه 97:

خطوط مقدّم باید درست باشد. سنگرهاى مقدّم بایست نفوذناپذیر باشد. الان دشمنِ روبه‌روى ما همین‌جور است. شما به ذهنتان هم خطور نمیدهید که بتوانید نیرویتان را بردارید و پنجاه کیلومتر، چهل کیلومتر، سى کیلومتر بروید در عمق [خطوط] او؛ چون میدانید محکم است. شما چرا نتوانید؟ او مشکلاتش بیشتر از شما است، خیلى بیشتر از شما است ‌-ما از داخل [آنها] خبر داریم- درعین‌حال این [استحکام] را دارد. خطوطى که دست شما است و به شما سپرده شده بایستى محکم باشد؛ آنجایى را که دست شما نیست، من کارى ندارم. البتّه در آینده ‌-آینده‌اى که وقت آن بعدها مشخّص خواهد شد و خود من معیّن خواهم کرد- خطوط دفاعى کلّاً دست ارتش خواهد بوداما الان این‌جور نیست. الان چند صد کیلومترى دست شما است؛ همان‌قدر، یک خُرده کمتر دست سپاه است؛ ژاندارمرى هم یک مقدارى دارد. آن مقدارى که دست شما است، نیروى زمینى ارتش جمهورى اسلامى ایران بایستى مثل سدّ فولادین، غیر قابل نفوذ باشد. این‌جور هستید یا نه؟ اگر نباشید، این قابل قبول نیست. اگر قادر نیستید بر حفاظت، بروید ببینید اشکالتان چیست. همه در سطوح مختلف ‌-فرمانده نیرو در سطح نیرو، فرماندهان یگانهاى عمده و لشکرها در سطح خودشان، و بقیّه- بروند ببینند اشکالشان چیست. چرا این‌جور نیست؟ چرا نمیتوانید؟ البتّه بحمدا‌لله‌ قدرت ارتش خوب است، نیروى زمینى قوى و توانا است، شماها توانا هستید. بروید از این خطوط مقدّم خاطرجمع بشوید.

(بیانات در دیدار فرماندهان نیروى زمینى ارتش جمهورى اسلامى ایران ۱۳۶۸/۱۲/۰۵)

#داستان_و_شعر

83و در باب [آن شاه نیکومنش‏]

نمایند چون [مردم‏] از تو سؤال‏

بگو: ذکرى از وى براى شما

هم‏اکنون بیاریم [اندر مقال‏]

84تمکّن بدادیمش اندر زمین‏

و سررشته کارها [همچنین‏]

85و بگرفت سررشته کار خویش‏

[به نیروى تدبیر و اندیشه پیش‏]

86چو بر غرب خورشید [رخشان‏] رسید

گِل‏آلوده سرچشمه‏اى [گرم‏] دید

و هَم دید [خورشید، وقت افول‏]

در آن [آبِ تیره‏] شود ناپدید

و در نزد آن چشمه قومى بیافت‏

و گفتیمش: اى [صاحب سرورى‏]

[تو مختارى‏] آن قوم را بر عذاب‏

و یا اینکه اعمال احسانگرى‏

87بگفتا هر آن کس که شرک آورد

به زودى به کیفر [دهیمش جواب‏]

پس آنگاه نزد خداوند خود

[شود آن‏چنان بنده‏اى‏] راهیاب‏

خدایش [به پاداش اعمال وى‏]

نماید به سختى دچار عذاب‏

88ولى هرکه ایمان بیاورد و شد

روان جانب کارهاى نکو

از اویست پاداش [اعمال‏] نیک‏

بگیریم کار خود آسان بر او

89پس آنگاه سررشته کار خویش‏

گرفت [و ورا همچنان بُرد پیش‏]

90سوى مشرق هور تا اینکه رفت‏

و دریافت آن را که مى‏تافت نور،

به قومى که ما بهر آنان قرار

ندادیم سترى [و بودند عور]

91بدین‏سان ازو داشتیم آگهى‏

[ز کیفیّت کار او هرگهى‏]

92پس آنگاه سررشته کار خویش‏

گرفت [و ورا همچنان بُرد پیش‏]

93رسید آنگهى بر میان دو کوه‏

[که بودند چونان دو سدّ استوار]

و در پیش آندو یکى قوم دید

[که بودند نابهره‏مند از حِوار]

94بگفتند: کاى صاحب [فرّ و جاه‏]

فساد و تباهى در این سرزمین،

نمایند یأجوج و مأجوج‏ها

[تو مى‏خواهى‏] آیا خراجى [وزین‏]،

دهیمت که مابین آنان و ما

[در این دره سدّى بسازى [رزین؟]

95بگفت: آن تمکّن که دادم خداى‏

[بسى‏] بهتر است از خراج شماى‏

ولیکن به نیرو [ى جسمى‏] خویش‏

[بمن دست یارى بیارید پیش‏]

که بین شما و چنان مردمان‏

نهم حائلى [بهر امن‏وامان‏]

96بگفتا: [چو شالوده را ریختند]

مرا پاره‏آهن بیارید [حال‏]

[بریزید برهم‏]، چو بین دو کوه‏

[ز انبوه آهن بشد مال‏مال‏]

و هم سطح بنمود با هردو کوه‏

بگفتا: کنون کوره‏ها [بردمید]

[دمیدند] و آن آهن [خُرد و ریز]

سراسر به گرماى آتش رسید

سپس گفت: از بهر من [حالیا]

بیارید [بسیار] روى مُذاب‏

که ریزم من آن روى بگداخته‏

[بران سدّ آهن بمانند آب‏]

]97و سدّ سکندر چو برپاى شد

ز یأجوج و مأجوج رفت آن توان‏]

که یارند بر آن گشایند دست‏

بیابند یا رخنه‏اى اندران‏

ترجمه منظوم قرآن کریم ، امینیان ، ص :302 و 303

#داستان_و_شعر

ذیل آیه 83:

 دولت جاوید یافت،هرکه نکو نام زیست             کزعقبش ذکر خیر زنده کند نام را

        سعدی

#داستان_و_شعر

تا توانی به جهان حاجت محتاجان ده                      به دمی یا درمی یا قلمی یا قدمی

(زیبا ترین تک بیتها-امیرملک محمودی)

#داستان_و_شعر

گرسایه ای به سوخته جانی فکنده ای                   در آفتاب روز جزا سایبان توست

                           صائب تبریزی

#داستان_و_شعر

ذیل آیه 88:

غم زیردستان بخور زینهار                       بترس از زبردستی روزگار

لب خشک مظلوم را گو بخند                  که دندان ظالم بخواهند کَند

(بوستان سعدی)

#نظرشخصی_و_بیان_مصادیق

از جمله مصادیقی که می توان ذیل این آیات درنظر گرفت، گروه های مردمی هستند که برای سازندگی و رفع محرومیت ها به مناطق محروم و روستا ها هجرت می کنند ؛ این گروه ها نیروهای خودجوش مردمی هستند که لازم است حاکمیت از آن ها بیش از پیش بهره ببرد و با تقویت این نیروها، بازوی مستحکمی از نیروهای مردمی در جهت عمران و آبادانی در زمینه های مختلف ، را برای خود حفظ کند . همچنین ، خود مسئولان نیز در این جمع ها و در مناطق محروم حضور فعال تر یابند.

#نظرشخصی_و_بیان_مصادیق

چنانچه از آیات برمی آید ، کسی که برای رفع نیاز مردمی تلاش و خدمت کند و البته که در راه خدا و برای رضایت او باشد، به خواست الهی در دنیا از زمامداران قدرت و حکومت می شود و نیز ، نام او بعد از خودش باقی خواهد ماند و فراموش نخواهد شد؛ نمونه ی بارز و نزدیک این مصداق در عصر حاضر ، شهید سپهبد قاسم سلیمانی است . فارغ از مقام والای شهادت -که خود برکاتی دارد و فراتر از موضوع مورد بحث است که ورود نمی کنیم- خدمات خالصانه ی این شهید بزرگوار چه در صحنه ی دفاعی و چه در صحنه ی سازندگی ، نام این شهید گرانقدر و دوست و برادر همراه او، ابومهدی المهندس را در جان ها ماندگار کرد.

#متفرقه

کتاب صعود چهل ساله که به دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی در 4 دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می پردازد، پیشرفت های نظامی ، منطقه ای و امنیتی کشور و نیز آنگونه که قبل از انقلاب بوده را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه به برخی از آن ها می پردازیم:

قدرت نظامی در زمان پهلوی

نقـش نیـروی نظامـی ایـران در زمـان پهلـوی و هـدف از توانمندسـازی آن، حمایـت از منافـع دولت هـای غربـی در منطقـه بـود؛ به طـور مثـال، شـاه صرفـا در گفت وگــو بــا خبرنــگار نیوزویــک (Newsweek) در 2۴ژانویــۀ1977م (13۵۶ ) عنـوان کـرد: اگـر شـما ایرانـی نیرومنـد نداشـته باشـید کـه شایسـته ی  امنیـت شـما و سراسـر منطقـه باشـد و در مواقـع ضـروری از امنیـت خلیـج فـارس و اقیانــوس هنــد حفاظــت کنــد، در آینــده چــه خواهیــد کــرد؟ آیــا یک میلیــون ســرباز آمریکایــی را در منطقــه نگــه خواهیــد داشــت؟ ویتنــام دیگــری به وجــود خواهیــد آورد؟

محمدرضاشــاه در دیــدار بــا کنــت الکســاندر دمارانــش، رئیــس ســازمان جاسوسـی فرانسـه در 1978م نیـز ادعـا کـرده بـود: «مـن بهتریـن وسـیله ی دفـاع از غــرب در ایــن قســمت دنیــا هســتم«

موضوعـی کـه در خریـد تجهیـزات نظامـی توسـط پهلـوی دوم درخورِ اســت، ولخرجــی شــاه در خریــد اســت و اینکــه هزینه هــای پرداختــی، گاهــی خیلـی بیشـتر از قیمـت تجهیـزات در آن زمـان بـوده اسـت و آمریکایی هـا کـه متوجـه ولـع شـاه بـه خریـد اسـلحه شـده بودنـد، سـعی می کردنـد قیمت هـای  اســلحه ها را افزایــش دهنــد؛ چــون از خریــد آن توســط شــاه مطمئــن بودنــد. دراین بــاره ژنــرال ویلیامســون، رئیــس هیئــت مستشــاران نظامــی آمریــکا در ایـران، در پایـان مأموریـت دوسـالۀ خـود گفتـه اسـت: ایـن دو سـال، 1971 تـا 1973م، به نظـرم دویسـت سـال طـول کشـید کـه در ایـن مـدت، دربـارۀ 700 قـرارداد بـه ارزش تقریبی ۴میلیـارد دلار مذاکـره کـردم. ...ایـران مرکـز معامله ی خوبـی بـود. ایـن کشـور، بوفه ی بازرگانـان نـام گرفتـه بـود. ایـن بوفـه، بسـیار بسـیار خـوب بـود و منافـع تجـاری در آن فوق العـاده بـود. حضور و نقش بیگانگان در ارتش سولیوان، سفیر آمریکا، در کتاب خاطرات دو سفیر گفته است:

تفــاوت میســیون نظامــی آمریــکا در ایــران بــا هیئت هــای نظامــی در ســایر کشــورهای جهــان ایــن بــود کــه پرســنل نظامــی آمریــکا در ایــران عمــ ًا ِ جــزو نیروهــای مســلح ایــران به شــمار می آمدنــد... مستشـاران و کارکنـان آمریکایـی نیروهـای مسـلح ایـران، حقوقبگیـر دولـت ایـران بودنـد: حقـوق و مزایـا، هزینـۀ ایاب و ذهـاب و مخـارج تحصیــل فرزنــدان آن هــا ازطــرف دولــت ایــران تأمیــن می شــد و علایمــی کــه روی یونیفــورم آنهــا دوختــه می شــد، آنهــا را عضــو خانــوادۀ نیروهــای مســلح ایــران به شــمار مــی آورد. تــا اواســط ســال 13۵۴ ،حــدود 3۵هــزار خارجــی، فقــط در تهــران زندگــی می کردنـد کـه بیشـتر آنهـا تکنسـین، مدیـر، مشـاور یـا نمایندگان شـرکت های خارجـی و از ایـن جمـع، عـدۀ زیـادی مربـوط بـه ارتـش بودنـد. ...تکنسـین های آمریکایــی تــا 12۵00دلار در مــاه می گرفتنــد. در ســال 13۵۴ ،حــدود 20هــزار ِ مستشـار نظامـی آمریکایـی در ایـران بودنـد.

اقـــتدار نـظامی در جمهوری اســلامی

بـرای مقایسـۀ اقتدار قبـل و بعد از انقـاب، تـوان نظامـی جمهـوری ِ نیروی انسـانی اسـامی از دو منظـر و تسـلیحات ارزیابـی میشـود.

1. نیروی انسانی

نیــروی انســـــانی مهــــمترین مؤلفـــــۀ قــدرت نظامــی اســــت. نیـروی انسـانی کارآمد دو شـاخصه دارد: آمــوزش و ورزیدگــی بــالاِ و انگیــزۀ زیــاد. نیــروی انســانی باانگیـزه، حتـی در کمبـود امکانـات مقاومـت خواهـد کـرد و بـا تـلاش خــود، دســتیابی بــه پیروزی هــا را رقــم خواهــد زد. ایــن امــر به دفعــات بســیار زیــاد در دفــاع مقــدس و دفــاع از کشــورهای محــور مقاومــت، شــامل حــال مــا شــده اســت.

2. تجــهیزات نــظامی

 تجربـۀ گرانقـدر دفـاع مقـدس، دیـد مناسـبی از نقـش تجهیـزات مختلـف نظامــی درصحنــۀ نبــرد واقعــی ایجــاد کــرد. ایــن دیــد مناســب، به همــراه امکانــات و محدودیت هــای علمــی و فنــاوری موجــود در کشــور و نیــز تــوان اقتصــادی، نقــش مؤثــری در تدویــن نقشــۀ راه تســلیحاتی کشــور داشــت.

هوشـمندی طراحـان ایـن نقشه ی راه، در سـالهای اخیـر و بـا گسـترش انـواع تهدیدهـای نظامـی و مقابلـۀ قاطعانه ی جمهـوری اسـامی بـا آنهـا نمایان شـد. خودکفایـی و دسـتیابی بـه تجهیزاتـی کـه تـوان مقابله ی نظامـی بـا دشـمن را داشـته باشـد، مانـع از حمله ی مسـتقیم دشـمن بـه کشـور می شـود. در ادامـه، بــه بررســی تجهیــزات نظامــی بســیار مهــم کشــور پرداختــه می شــود.

الف- موشک بالستیک

جمهــوری اســامی اکنــون بــه تنــوع بســیاری از موشــکهای بالســتیک نظیــر ســجیل، عمــاد، قــدر، خرمشــهر، قیــام، ذوالفقــار، فاتــح، خلیــج فــارس و هرمــز، بــا بردهــا و قــدرت تخریبهــای متفــاوت دســت یافتــه اســت کــه بیشــتر آنهــا  دقــت نقطه زنــی داشــته یــا امــکان تعقیــب امــواج راداری را دارنــد. نقطه زنــی و هدف گیــری رادارهــا امــکان تخریــب نقــاط حیاتــی دشــمنان، ماننــد انبــار مهمــات، فرودگاه هــا، ســاختمان ِ های حیاتــی دولتــی، پل هــا، جاده هــای اصلــی، راه آهن هــا، نیروگاه هــا و... را فراهــم می کنــد.

ب- موشک کروز

موشــک کــروز به دلیــل حرکــت در نزدیکــی ســطح زمیــن یــا دریــا از دیــد رادارهـا بـه دور مانـده و بـا اطمینـان بسـیار بالایـی خـود را بـه نزدیکـی هـدف می رســاند. ایــن موشــک ها دو نــوع دریایــی و زمینــی دارنــد. موشــک های کـروز به دلیـل شـکل و سـاختاری کـه دارنـد، قابلیـت پرتـاب از زمیـن، دریـا و هـوا را دارنـد و همیـن موضـوع قابلیـت عملیاتـی بالایـی را بـرای کاربـران آنهـا ایجـاد می کنـد. ایـران از تنـوع گسـتردۀ موشـک های کـروز دریایـی بـه ِ بصیـر و موشـک کـروز نام هـای قـادر، ظفـر، کوثـر، نـور، قدیـر، نصـر و نصـر زمینـی سـومار برخـوردار اسـت.

ج- پهپاد (پرندۀ هدایت پذیر از دور(

در ســال های انتهایــی دفــاع مقــدس، از پهپادهــای نســبتا ابتدایــی بــا قابلیت هایــی محــدود اســتفاده می شــد و قابلیت هــای شــگفت انگیز آنهــا توجـه کاربـران و فرماندهـان نظامـی را جلـب می کـرد؛ به طوریکـه از انتهـای جنـگ تحمیلـی تاکنـون، جـزو تجهیـزات دفاعـی مـا قـرار گرفتنـد.

عملیــات پهپادهــای ایرانــی در تصویربــرداری از پایگاههــای نیروهــای فرامنطقــه ِ ای اطــراف کشــور و نیــز علیــه نیروهــای تکفیــری در خــاک ســوریه، همچنیــن عملیــات پهپــادی نیروهــای مقاومــت در حــزب الله لبنــان، نشــان دهندۀ رشــد بســیار زیــاد ایــن توانمنــدی در جمهــوری اســامی اســت. جمهـوری اسـامی تنـوع گسـترده ای از پهپادهـای تولیـد خـود را داراسـت کـه جــزو پیشــرفته ترین پهپادهــای دنیــا هســتند: پهپادهایــی نظیــر شــاهد 129 ، خانــوادۀ ابابیــل، مهاجــر و... .

د- پدافند هوایی

هـ- قایقهای تندرو و زیردریاییهای کوچک

قایـق تنـدرو از تجهیـزات نظامـی تأثیرگـذار بـر جنگ نامتقـارن در دریاسـت. قایـق تنـدرو بهعلـت ابعـاد کوچکشـان در رادارها دیـده نمیشـود و میتواند خود را بـه هـدف نزدیـک کنـد. در اسـتفاده از قایقهـای تنـدرو در جنـگ نفتکشهـا و مینریـزی خلیجفـارس و برخـورد بـا ناوهـای آمریکایـی تجربیـات گرانبهایـی بهدسـت آمـد کـه نشـاندهندۀ کارایـی بـاالی قایقهـای تندروسـت. جمهـوری اسلامی تنـوع گسـتردهای از قایقهـای تنـدرو ماننـد آذرخـش در اختیـار دارد.

زیردریاییهـای کوچـک به علـت حرکـت در نزدیکـی سـطح آب در رادارهـا و سـونارهای دریایـی شناسـایی نمی شـوند و امـکان نزدیکـی بـه اهـداف و انجـام عملیات هـای خـاص نظامـی، ماننـد مین ریـزی و کماندویـی و نیـز حمـل اژدر را دارنـد. چنـد نـوع زیردریایی کوچک در ایران تولید و اسـتفاده می شـود؛ همچنین زیردریایی هـای بزرگتـر، ماننـد غدیـر کـه مناسـب شـرایط اقلیمـی خلیج فـارس طراحـی شـده اسـت، توانایـی حمـل اژدر و نیروهـای بیشـتر را دارنـد.

و- سایر تجهیزات

 در سـالهای اخیـر، بـا رشـد توانمندی ِ هـای علمـی و فنـاوری و صنعتـی کشـور، حرکـت به ِ سـمت سـاخت تجهیـزات نظامـی دیگـر نظیـر هواپیمـا، نـاو، چرخ بـال و تانـک آغـاز شـده اسـت. طراحـی هواپیماهایی نظیر قاهـر و صاعقه و کوثـر، ناوشـکن های کالس مـوج ماننـد جمـاران و الونـد و سـهند، ناوشـکنها و ِ در حـال سـاخت ماننـد خلیج فـارس و فاتـح، تانک هایـی زیردریایی هـای بزرگتـر ماننـد کـرار و ذوالفقـار و نیـز خودروهـای نظامـی حفاظت شـده ماننـد طوفـان، نمونه هایـی از آخریـن دسـتاوردهای نظامـی جمهـوری اسلامی ایـران اسـت.

اقــتدار منــطقه ای

در قبــل از انقــاب، ایــران به عنــوان ژانــدارم آمریــکا در منطقــه شــناخته می شـد. در بسـیاری از اتفاقـات منطقـه، تنهـا نقـش مـزدور آمریـکا را بـازی می کــرد.

پـس از پیـروزی انقـلاب اسـلامی بـا آرمـان کمـک بـه مظلومیـن، جمهـوری اســامی کمــک بــه ملت هــای تحت ظلــم منطقــه و جنبش هــای آزادی خــواه مسـتقل را در دسـتور کار خـود قـرار داد. بـا پیـروزی انقـلاب اسـلامی ایـران، آرمان و شـعارهای آن در معـرض توجـه بسـیاری از ملت هـا قـرار گرفـت و باعـث بیداری بســیاری از آنهــا و قیامشــان بــر ضــد نظــام ســلطه و اشــغالگری و اســتعمار شـد. کمـک بـه حـزب الله لبنـان، کمـک بـه جنبش هـای آزادی بخـش فلسـطینی، حمایــت از مســلمانان بوســنی در مقابــل صربهــا، حمایــت از ائتــلاف شــمال افغانسـتان در جنـگ بـا طالبـان، حمایـت از مـردم مظلـوم بحریـن و حمایـت از انصـار الله یمـن، نمونه هایـی از حرکـت در مسـیر ایـن آرمـان مقـدس اسـت.

در ســال های اخیــر، بــا ایجــاد گروه هــای تکفیــری توســط غــرب، ظلــم و جنایـات گسـترده ای علیـه مـردم مظلـوم منطقـه صـورت پذیرفـت. داعـش و جبهـۀ النصـره دو گـروه تکفیـری شـاخص بودنـد کـه بـا اشـغال مناطـق بزرگـی از ســوریه و عــراق، صدها هــزار انســان بی گنــاه را کشــته و میلیون هــا نفــر را آواره کردنــد. جمهــوری اســلامی بــا کمــک بــه دولت هــای ایــن کشــورها، شـر گروه هـای تکفیـری را از بیـن بـرد و در یمـن نیـز بـا حمایـت از انقـلاب  مردمـی ایـن کشـور، مقابـل حملـۀ کشـورهای دیکتاتـور منطقـه بـه رهبـری آمریـکا، در کنـار ملـت یمـن ایسـتاد. حمایت هــای ایــران اســلامی از ملت هــای منطقــه و نهضت هــای آزادی بخـش، باعـث افزایـش علاقـۀ ملت هـای منطقـه بـه جمهـوری اسـلامی و شـکل گیری گروه  هـای مقاومـت دوسـتدار ایـران شـده اسـت. ایـن موضـوع، دشـمنان را وادار کـرده اسـت کـه هـزاران کیلومتـر دورتـر از مرزهـای ایـران بـا جمهـوری اسـلامی نـزاع داشـته باشـند و هیـچ موضـوع منطقـه ای نیسـت کـه بـدون درنظرگرفتـن رأی ایـران بـه سـرانجام برسـد.

#متفرقه

همچنین در کتاب مذکور به پیشرفت های صنعتی ایران بعد از انقلاب اسلامی پرداخته است که به آن ها اشاره می کنیم:

اول : افزایش درخورِتوجه ارزش افزوده در بخش صنعت

دوم : صنعت فولاد؛ ارتقا از رتبه ی 30 به رتبه ی 13 در دنیا

سوم : صنعت سیمان؛ رشد درخورِتوجه تولید و ارتقای ایران به رتبه ی 4 در دنیا

چهارم : افزایش درخورِ توجه صادرات ایران در صنایع پیشرفته

پنجم : رشد 4برابری شاخص تولید مواد غذایی

ششم : رشد درخورِتوجه و ارتقا به رتبۀ 1۶ در دنیا در صنعت تولید وسایل نقلیه ی موتوری و از تولید صفر تا رتبه ی 19 دنیا در تولید وسایل نقلیه ی باری و مسافربری