#آیات مرتبط:

لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى‏ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ السَّائِلینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حینَ الْبَأْسِ أُولئِکَ الَّذینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ

بقره (177)

اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ

عنکبوت(45)

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا

مریم(59)

الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ ۗ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ
حج(41)

#روایات:

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:اوصیکم بالصلاة و حفظها، فانها خیر العمل و هی عمود دینکم.

وَ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ‏ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ‏ أَ هِیَ وَسْوَسَةُ الشَّیْطَانِ قَالَ لَا کُلُّ أَحَدٍ یُصِیبُهُ هَذَا وَ لَکِنْ أَنْ یَغْفُلَهَا وَ یَدَعَ أَنْ یُصَلِّیَ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا[1].

تَفْسِیرُ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ، اتْلُ‏ ما أُوحِیَ‏ إِلَیْکَ‏ مِنَ‏ الْکِتابِ‏ وَ أَقِمِ‏ الصَّلاةَ إِنَ‏ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ‏ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ قَالَ مَنْ لَمْ تَنْهَهُ الصَّلَاةُ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ لَمْ یَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً.

الإیمان الذی هو التصدیق بالقلب- فقوله «الَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ- لَهُمُ الْبُشْرى‏ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ^[2]» یعنی صدقوا- و قوله «و قالوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً» أی لا نصدقک- و قوله «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا» أی یا أیها الذین أقروا صدقوا- فالإیمان الحق هو التصدیق و للتصدیق شروط لا یتم التصدیق إلا بها- و قوله «لَیْسَ‏ الْبِرَّ أَنْ‏ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ‏ قِبَلَ‏ الْمَشْرِقِ‏ وَ الْمَغْرِبِ‏- وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ- وَ آتَى الْمالَ عَلى‏ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینَ- وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ- وَ آتَى الزَّکاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا- وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ- أُولئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ‏^[3]» فمن أقام بهذه الشروط فهو مؤمن مصدق.

از امام صادق علیه السلام درباره «حَقٌّ مَعْلُومٌ» سؤال شد، فرمود: این حق غیر از زکات واجب است و مراد آن است که خداوند به انسان ثروتى داده و او بخشى از آن را جدا کرده و با آن صله‏رحم مى‏کند و مشقّت را از خویشان خود بر مى‏دارد.

از امام باقر علیه السلام نیز درباره این آیه پرسیدند، فرمود: «حَقٌّ مَعْلُومٌ» غیر از زکات است.

در نهج البلاغه: «انّ اللّه سبحانه فرض فى اموال الاغنیاء اقوات الفقراء فما جاع‏فقیر الّا بما متّع به غنىّ و اللّه تعالى سائلهم عن ذلک»

همانا خداوند قوت فقرا را در اموال اغنیا قرار داده است و هیچ گرسنه‏اى نیست مگر آن که ثروتمندى از حقّ او بهره‏بردارى مى‏کند و خداوند از آنان بازخواست خواهد کرد.

در تفسیر قمى در ذیل آیه‏" إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً"، فرموده: شر عبارت است از فقر و فاقه، و خیر در جمله‏" وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً" عبارت است از غنا و وسعت‏^[4].

و در روایت ابى الجارود از ابو جعفر (ع) آمده که فرمود: سپس با جمله‏" إِلَّا الْمُصَلِّینَ" نمازگزاران را استثنا کرد و آنان را به بهترین اعمالشان که همان مداومت در نماز است ستود و فرمود:" الَّذِینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ"، مى‏فرماید: وقتى نمازى مستحبى را بر خود واجب مى‏کنند، بر آن مداومت دارند^[5].

و در مجمع البیان در ذیل آیه‏" وَ الَّذِینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ" مى‏گوید: محمد بن فضیل از حضرت ابى الحسن (ع) روایت کرده که فرمود: اینان آن افراد از شیعیان ما هستند که داراى پنجاه رکعت نمازند.

رَوَی سَمَاعَهْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ الْحَقُّ الْمَعْلُومُ لَیْسَ مِنَ الزَّکَاهْ هُوَ الشَّیْءُ تُخْرِجُهُ مِنْ مَالِکَ إِنْ شِئْتَ کُلَّ جُمْعَهْ وَ إِنْ شِئْتَ کُلَّ شَهْرٍ وَ لِکُلِّ ذِی فَضْلٍ فَضْلُه ... وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ فَالْحَقُّ الْمَعْلُومُ غَیْرُ الزَّکَاهْ وَ هُوَ شَیْءٌ یَفْرِضُهُ الرَّجُلُ عَلَی نَفْسِهِ أَنَّهُ فِی مَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ یَجِبُ لَهُ أَنْ یَفْرِضَهُ عَلَی قَدْرِ طَاقَتِهِ وَ سَعَتِهِ.

امام صادق (علیه السلام)- سماعه از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: حَقٌّ مَّعْلُومٌ از زکات نیست، و آن چیزی است که از مال خود اگر خواسته باشی در روز جمعه یا در هر ماه جدا می‌کنی. و هر دستِ دهنده‌ای را فضیلتی است. ... وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ، و آن مال یا کمکی است که خود شخص بر خود لازم می‌دارد که برای فرد یا جامعه انجام دهد؛ و واجب است که اندازه‌ی آن را در خور توانایی و گشایش زندگی خویش تعیین کند.

عن الرضا علیه السلام قال:انما جعلت الجماعة لئلا یکون الاخلاص و التوحید و الاسلام و العبادة لله الا ظاهرا مشکوفا مشهورا.

امام رضا علیه السلام فرمود:علت تشریع نماز جماعت آن است که اسلام و توحید و بندگی و اخلاص به خداوند متعال در معرض دید عموم و ظاهر و مشهور در میان مردم باشد

#نکات تفسیری:

تفسیرنور:

یادآورى برخى حوادث جزئى و فردى، براى عبرت دیگران لازم است و باید حفظ شود. (سائل یک نفر بود که قهر خدا او را نابود کرد، ولى این ماجرا در متن قرآن مطرح مى‏شود تا تمام انسان‏ها در طول تاریخ بخوانند.) «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ»

مجرم براى فدیه دادن و نجات یافتن، فرد یا گروهى را انتخاب نمى‏کند، بلکه مى‏گوید:همه را بگیرید و مرا آزاد کنید؛ فرزند، همسر، برادر، فامیل و همه مردم زمین. (کلمات با حرف واو عطف شده نه با حرف «اوْ»)در آن روز، عاطفه فرزندى، غیرت همسرى، محبّت برادرى و حمایت فامیلى و آشنایى مردمى همه فدا مى‏شود، ولى چه سود؟!

نشانه حریص بودن دو چیز است: جَزَع به هنگام سختى و بُخل به هنگام کامیابى. «هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً»ریشه بسیارى از ناهنجارى‏ها، حرص و بخل است. جَزُوعاً ... مَنُوعاً

راه نجات از اخلاق ناپسند، مداومت به نماز است. خُلِقَ هَلُوعاً ... إِلَّا الْمُصَلِّینَ‏

نشانه ایمان، تنها نماز و انفاق نیست، رعایت عهد و پیمان‏هاى اجتماعى نیز شرط ایمان است. «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»

در آیات 22 تا 35 سوره معارج، سیماى امّت اسلامى وجامعه ایده‏آل ترسیم شده است:

رابطه دائمى و کامل با خداوند از طریق نماز دارند.

به مشکلات محرومان توجّه دارند و بخشى از مال خود را حق آنان مى‏دانند.

به خاطر ایمان به معاد و ترس از حساب، بر افکار و گفتار و رفتارشان تقوا حاکم است.

به امانات و تعهّداتشان پایبندند.

نسبت به حقوق مردم قیام مى‏کنند و اگر براى شهادت و گواهى دعوت شوند ردّ نمى‏کنند.

در ارضاى غریزه جنسى، به دنبال راه حلال و تشکیل خانواده و نسلِ پاک هستند.

امانت شامل امانت معنوى نیز مى‏شود، همچون مسئولیّت‏ها، اسرار مردم و آبروى آنان.

هر عهد و پیمانى لازم الاجرا مى‏باشد: با مردم، با خدا، با رهبران دینى، با همسر و ....

شاید مراد از عبارتِ «عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ» ترک نکردن و مراد از «عَلى‏ صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ» جدّى گرفتن نماز باشد. همچون انتظار نماز، وضو گرفتن قبل از رسیدن وقت، با جماعت و در مسجد خواندن نماز و مراعات شرایط صحّت و قبولى و کمال نماز.

#نکات تفسیری:

تفسیر المیزان:

" إِلَّا الْمُصَلِّینَ" این استثناء از انسان هلوع است، و اگر از میان همه امتیازات مؤمنینى که در آیات بعد ذکر مى‏شود نماز را اختصاص به ذکر داد، براى این بود که شرافت نماز را رسانیده، و بفهماند نماز بهترین اعمال است.

علاوه بر این، نماز اثر روشنى در دفع رذیله هلع مذموم دارد، چون در آیه‏" إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ"^[1] نماز را بازدارنده از هر فحشاء و منکر دانسته.

" الَّذِینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ" اینکه کلمه" صلاة" را به ضمیر" هم" اضافه کرده دلالت دارد بر اینکه بر خواندن نمازشان مداومت داشته‏اند، نه اینکه دائما در نماز بوده‏اند، و ستودن آنان به مداومت در نماز اشاره است به اینکه اثر هر عملى با مداومت در آن کامل مى‏شود.

" وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ" بعضى‏^[2] از مفسرین حق معلوم را به زکات واجب تفسیر کرده‏اند. و در حدیثى از امام‏صادق (ع) آمده که حق معلوم زکات نیست، بلکه مقدار معلومى است که به فقرا انفاق مى‏کنند، و" سائل" به معناى فقیرى است که از گدایى و سؤال عفت دارد، و سیاق آیه خالى از تایید این حدیث نیست، براى اینکه زکات مواردى معین دارد، و منحصر در سائل و محروم نیست، که در قرآن مواردش چنین بیان شده:" إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ"^[3] و ظاهر آیه مورد بحث انحصار موارد حق معلوم در دو مورد سائل و محروم است." وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ" آنچه از سیاق شمردن اعمال صالحه بر مى‏آید این است که مراد از" تصدیق یوم الدین" این است که مصلین علاوه بر تصدیق قلبى روز جزا عملا هم آن را تصدیق مى‏کنند، به این معنا که سیره زندگیشان سیره کسى است که معتقد است هر عملى که انجام دهد به زودى در مورد آن بازخواست، و بر طبق آن جزا داده مى‏شود، حال چه اینکه عملى خیر باشد و چه شر، اگر خیر باشد جزاى خیرش مى‏دهند، و اگر شر باشد جزاى شرش مى‏دهند.

#شأن نزول:

در آیات (1 ـ 3) سوره «معارج» می خوانیم: «سَأَلَ سائلُ بِعَذَاب وَاقِع * لِّلْکفِرِینَ لَیْس لَهُ دَافِعٌ * مِّنَ اللَّهِ ذِى الْمَعَارِجِ»؛ (تقاضا کننده اى تقاضاى عذابى کرد که واقع شد! * این عذاب کافران است، و هیچ کس نمى تواند آن را دفع کند. * از سوى خداوند صاحب فضائل و مواهب).
بسیارى از مفسران و ارباب حدیث، شأنِ نزولى براى این آیات نقل کرده اند که حاصل آن چنین است:
«هنگامى که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) على(علیه السلام) را در روزِ «غدیر خم» به خلافت منصوب فرمود و درباره او گفت: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ»؛ (هر کس من مولى و ولى او هستم، على مولى و ولى او است)، چیزى نگذشت که این مسأله در بلاد و شهرها منتشر شد. «نعمان بن حارث فهرى» خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده، عرض کرد:«تو به ما دستور دادى: شهادت به یگانگى خدا و این که تو فرستاده او هستى دهیم، ما هم شهادت دادیم، آن گاه دستور به جهاد، حج، روزه، نماز و زکات دادى، ما همه اینها را نیز پذیرفتیم، اما به اینها راضى نشدى تا این که این جوان (اشاره به على(علیه السلام) است) را به جانشینى خود منصوب کردى، و گفتى: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُفَعَلِیٌّ مَوْلاهُ».

آیا این سخنى است از ناحیه خودت یا از سوى خدا؟!پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «قسم به خدائى که معبودى جز او نیست، این از ناحیه خدا است».نعمان» روى بر گرداند، در حالى که مى گفت:«اللّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماء»؛ (خداوندا! اگر این سخن حق است و از ناحیه تو، سنگى از آسمان بر ما بباران)!.اینجا بود که: سنگى از آسمان بر سرش فرود آمد و او را کشت، همین جا بود که آیه «سَأَلَ سائلُ بِعَذَاب وَاقِع * لِّلْکفِرِینَ لَیْس لَهُ دَافِعٌ» نازل گشت. آنچه گفتیم، مضمونِ عبارتى است که در «مجمع البیان» از «ابوالقاسم حَسَکانى»، با سلسله سندش از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است.
همین مضمون را بسیارى از مفسران «اهل سنت» و رواتِ حدیث، با مختصرى تفاوت نقل کرد
در بسیارى از این کتب، تصریح شده که آیات فوق در همین رابطه نازل شده است، اما درباره این که این شخص «حارث بن نعمان» بوده یا «جابر بن نذر» یا «نعمان بن حارث فهرى»؟ اختلاف است و مى دانیم: این امر تأثیرى دراصل مطلب ندارد.البته، بعضى از مفسران یا محدثانى که فضائل على(علیه السلام) را با ناخشنودى مى پذیرند، ایرادهاى مختلفى بر این شأن نزول گرفته اند، که در بحث تفسیر به آن اشاره شده است

#کلام امام و رهبری:

مقام معظم رهبری:

افزایش اعتماد به نفس در ملت‌ها بواسطه گسترش فرهنگ نماز:

همان طور که قبلاً نیز اشاره شد در طی سنوات قبل، بواسطه برنامه ریزی‌های استکبار و استبداد داخلی (با بهره گیری از شیوه‌های نفوذ فرهنگی و نیز با توسل به سرکوب وحشیانه مردم در طول تاریخ) روح اعتماد به نفس و خودباوری عمومی که از اساسی ترین و مهمترین ابزار و عناصر هویت ساز فرهنگی جوامع اسلامی است در بین ملل مسلمان و آزاده جهان تضعیف گردید بطوریکه عملاخود را در مقابل این تهاجم استعمارگران، از قبل شکست خورده دانسته و انگیزه هرگونه دفاع مشخص و تاثیرگذاری از آنان سلب شده بود.

حضرت امام(ره) با شناخت عمیق از روند و شیوه‌ها و ترفندهای مزدوران داخلی و خارجی از یک سو و آشنایی وسیع و پیامبر گونه از آموزه‌های دینی و علمی، عنصر هویت و اعتماد بنفس را در ملت ایران و ملت‌های آزاده و مسلمان جهان زنده نموده و با طرح مجدد و همواره نماز به عنوان (بالاترین ذکر خدا) آنان را از ابعاد کلی جهت کسب استقلال واقعی، مسلح نمودند و اذعان داشتند که:

اساس همه شکست‌ها و پیروزی‌ها از خود آدم شروع می‌شود. انسان اساس پیروزی‌ها و اساس شکست است. باور انسان، اساس تمام امور است.

ایشان با رعایت عملی و دقیق و همه جانبه احکام نماز، نشان دادند که اجرای فرامین دین خدا، نه تنها در پیروزی‌های معنوی و مادی جهان اسلام تاثیر جدی گذارده، بلکه می‌توان به پشتوانه نماز و وحدت و همدلی هرچه بیشتر، بزرگ ترین و قوی ترین دشمنان خوشبختی انسانها را از پای درآورده و جهان سرشار از نیکی و عدالت و حق و حقیقت را پی ریزی نمود

نماز، زکات، امر به معروف و نهی از منکر؛ چهار شرط نصرت الهی

خداوند متعال برای آن کسانی که وعده‌ی نصرت داده است، شرطی مقرّر فرموده است: وَ اِنَّ اللهَ عَلی نَصرِهِم لَقَدیر؛(۱) اَلَّذینَ اِن مَکَّنّاهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا الصَلوةَ وَ ءاتَوُا الزَّکوة وَ اَمَروا بِالمَعروفِ وَ نَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَ لِلّهِ عاقِبةُ الاُمور.(۲) خداوند متعال چهار شاخص را در این آیه‌ی شریفه برای آن مؤمنانی که قدرت در اختیار آنها قرار میگیرد و از زیر سلطه‌ی قدرتمندان جائر خارج میشوند، معیّن کرده و وعده کرده است که «اِنَّ اللهَ عَلی نَصرِهِم لَقَدیر»؛ خدای متعال قادر است که یک چنین ملّتی را نصرت کند و یقیناً هم نصرت خواهد کرد. از این چهار شرط، یکی نماز است، یکی زکات است، یکی امر به معروف است و دیگری نهی از منکر. هر کدام این چهار خصوصیّت و چهار شاخص، یک جنبه‌ی فردی و شخصی دارند، لکن در کنار آن، یک جنبه‌ی اجتماعی و تأثیر در نظام‌سازی اجتماعی [هم] دارند. نماز با آن همه راز و رمزی که در حقیقت نماز نهفته است که معراج هر مؤمن است، «قُربانُ کُلِّ تَقی»(۳) است، وسیله‌ی فوز و سعادت است، از همه‌ی اعمال برتر و بالاتر است، حتّی نماز دارای جنبه‌ی اجتماعی هم هست. جنبه‌ی اجتماعی نماز این است که یکایک مسلمانان به‌وسیله‌ی نماز با یک مرکز واحدی در تماس میشوند. در آنِ واحد در وقت نماز، همه‌ی مسلمانان در همه‌ی نقاطی که دنیای اسلام گسترده است، دل را به یک مرکز واحدی متّصل میکنند؛ این اتّصال همه‌ی دلها به یک مرکز واحد، یک مسئله‌ی اجتماعی است، یک مسئله‌ی نظام‌ساز است، معیّن‌کننده و شکل‌دهنده‌ی هندسه‌ی نظام اسلامی است.
زکات که دارای جنبه‌های فردی است و گذشت و اعطای «ما یحب» را به انسان می‌آموزد که خود این یک تجربه و آزمون بسیار مهم است، امّا یک ترجمان اجتماعی دارد؛ زکات در استعمالات قرآنی، به معنی مطلق انفاقات است اعم از زکات مصطلحی است که در آیه‌ی شریفه‌ی «خُذ مِن اَموالِهِم صَدَقَةً»(۴) به آن اشاره شده است؛ زکات یعنی مطلق انفاقات مالی، [امّا] جنبه‌ی اجتماعی و ترجمان اجتماعی نظام‌ساز زکات این است که انسانی که در محیط اسلامی و جامعه‌ی اسلامی، برخوردار از مال دنیوی است، خود را متعهّد میداند، مدیون میداند، طلبکار نمیداند، خود را بدهکار جامعه‌ی اسلامی میداند؛ هم در مقابل فقرا و ضعفا، هم در مقابل سبیل‌الله؛ بنابراین زکات با این نگاه، یک حکم و شاخص نظام‌ساز است.
و امّا امر به معروف و نهی از منکر که در واقع به نوعی زیربنای همه‌ی حرکات اجتماعی اسلام است که «بِها تُقامُ الفَرائِض»؛(۵) امربه‌معروف یعنی همه‌ی مؤمنان در هر نقطه‌ای از عالم که هستند، موظّفند جامعه را به‌سمت نیکی، به‌سمت معروف، به‌سمت همه‌ی کارهای نیکو حرکت دهند؛ و نهی از منکر یعنی همه را از بدی‌ها، از پستی‌ها، از پلشتی‌ها دور بدارند. هرکدام از این چهار شاخص به‌نحوی ترجمان ساخت و هندسه‌ی نظام اسلامی است.

#کلام امام و رهبری:

امام ره:

شما انقلاب اسلامی کردید که اسلام را ترویج کنید، که اسلام و احکام اسلام را پیاده کنید. در اسلام، از نماز هیچ فریضه‌ای بالاتر نیست. چطور نماز را این قدر سستی می‌کنید در آن؟ از نماز همه این مسائل پیدا می‌شود. شما پرونده‌هایی که در دادگستری‌ها، در جاهای دیگر، دادگاهها هست، بروید ببینید. از نمازخوانها ببینید پرونده هست آنجا؟ از بی‌نمازها پرونده هست، هر چه پرونده پیدا کنید پرونده بی‌نمازهاست. نماز پشتوانه ملت است. سید الشهدا در همان ظهر عاشورا که جنگ بود و آن جنگ بزرگ بود، و همه در معرض خطر بودند، وقتی یکی از اصحاب گفت: ظهر شده است، فرمود که یاد من آوردید یاد آوردید نماز را و خدا تو را از نمازگزاران حساب کند، و ایستاد همان جا نماز خواند. نگفت که ما می‌خواهیم جنگ بکنیم. خیر، جنگ را برای نماز کردند. امیرالمومنین وقتی که یک مسئله‌ای، یک چیزی از او پرسیدند، در همان بحبوحه جنگ، ایستاد و جواب داد. یکی گفت: حالا [...] من شمشیر برای این می‌زنم. [....] جنگ در اسلام یک چیزی نیست که خودش یک مطلبی باشد و یک چیزی باشد که طرحی باشد، جنگ برای این است که آن زباله‌هایی که هستند، آنهایی که مانع از پیاده شدن اسلام هستند، آنهایی که مانع از ترقّی مسلمین هستند، آنها را از بین راه بردارند.مقصد این است که اسلام را پیاده کنند و با اسلام، انسان درست کنند. نماز یک کارخانه انسان‌سازی است.فحشا و منکر را نماز، نماز خوب، فحشا و منکر را از یک امّتی بیرون می‌کند. اینهایی که در این مراکز فساد کشیده شده‌اند، اینها آن بی‌نمازها هستند. نمازخوان‌ها در مساجدند و مهیّایند برای خدمت. مسجدها را خالی نکنید. تکلیف است امروز. امروز یک روزی است استثنایی. ما در یک مقطع از عصر واقع شده‌ایم که استثنایی است.

#داستان:

نماز شب دائم امام خمینی(ره)  

نماز شبِ امام خمینی پنجاه سال ترک نشد. امام در بیماری، در صحت، در زندان، در خلاصی، در تبعید، حتی در روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می‌خواند. امام در قم بیمار شدند و به دستور اطباء می‌بایست به تهران منتقل شوند. هوا بسیار سرد بود و برف می‌بارید، یخبندان عجیبی در جاده‌ها وجود داشت امام چندین ساعت در آمبولانس بودند و پس از انتقال به بیمارستان قلب باز نماز شب خواندند. شبی که امام از پاریس به سوی تهران می‌آمدند تمام افراد در هواپیما خوابیده بودند و تنها امام در طبقه بالای هواپیما نماز شب می‌خواندند و شما اگر از نزدیک دیده باشید، آثار اشک بر گونه‌های مبارک امام حکایت از شب زنده‌داری و گریه‌های نیمه شب وی دارد. جالب این است که امام همیشه موقع نماز عطر و بوی خوش مصرف می‌کردند و شاید بدون بوی خوش سر نماز نایستاده باشند، حتی در نجف هم که نماز شب را پشت بام می‌خواندند در همان پشت بام نیز یک شیشه عطر داشتند.

#نظر شخصی:

این واقعیت که آدمی، موجودی آسیب‌پذیر بوده و خطر آسیب‌های اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی او را همچنان تهدید می‌کند، مطلبی انکار‌ناپذیر است. به ویژه در عصر حاضر که تقابل فرهنگ‌ها و‌ اندیشه‌ها در مواردی به نوعی تهاجم فرهنگی غرب علیه اسلام مبدل گردیده است، این مساله از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. ماهیت تهاجم فرهنگی، تقریباً بر همگان روشن است اما شاید مکانیزم‌های اصلی و راهکارهای مقابله با آن، به این مقدار روشن نباشد.

نماز، یکی از مؤثرترین و مطمئن‌ترین شیوه‌های مقابله با آسیب‌های اخلاقی است. نماز از جهات شناختی و نیز عاطفی، همچون سپر دفاعی نیرومندی عمل می‌نماید.
از یک سوی، نمازگزار با درک رابطه خویش با خدا از نسبت و رابطه موجودی بی‌نهایت کوچک با بی‌نهایت بزرگ آگاه شده و در محضر چنان بزرگی، به خود اجازه‌ تخطی و جسارت به ساحت قدس او را نمی‌دهد و به عبارت دیگر گناه نمی‌کند، زیرا گناه به معنای شکستن حدود و حریم الهی است و از جهت دیگر، چون خود را از همه ابعاد نیازمند به خداوند می‌بیند و او را «فعال ما یشاء» می‌داند، سعی دارد تا رابطه خویش با خدا را با ارتکاب گناه، از بین نبرد.

زیرا براساس فطرت الهی‌اش درک می‌کند، هر عمل خطاگونه‌ای که بر این رابطه اثر منفی بگذارد و آن را تهدید نماید، در حقیقت، مانند آن است که منشا خیرات و برکات زندگیش را مواجه با خطر جدی نموده باشد.
در همین زمینه، بیان حدیث ذیل از حضرت امام حسین (علیه‌السّلام) مناسب به نظر می‌رسد: «مردی به حضور سید شهیدان آمد و گفت: «من مردی گنهکار هستم و نیروی مقاومت در برابر گناه ندارم (نمی‌توانم گناهانم را ترک کنم مرا موعظه کن.)» امام حسین (علیه‌السّلام) فرمود: پنج کار را انجام بده و هر چه می‌خواهی گناه کن:
۱ـ روزی خدا را نخور و هر چه خواهی گناه کن.
۲ـ از قلمرو حکومت خدا بیرون برو و آنچه خواهی گناه کن.
۳ـ به جایی برو که خدا تو را نبیند و آنچه خواهی گناه کن.
۴ـ هرگاه فرشته مرگ نزد تو آمد تا روحت را قبض کند، او را از خود بران و آنچه خواهی گناه کن.
۵ـ هنگامی که مالک دوزخ، تو را روانه دوزخ کرد، از رفتن به دوزخ سرپیچی کن و آنچه خواهی گناه کن

در حقیقت نماز، همچون سپری است که نه تنها نمازگزار را از لغرش‌ها و گناهان در دنیا حفظ می‌کند بلکه علاوه بر آن، او را از عذاب‌های اخروی، مصون می‌دارد.
در باب چگونگی حفاظت وی از لغزش‌های دنیوی، حدیث زیر ارائه می‌شود: «از امام باقر (علیه‌السّلام) روایت شده است که فرمودند: وقتی نمازگزار به نماز ایستاد، فرشتگان از آنجا تا دورنمای آسمان او را در برمی گیرند و او در میان صفوف فرشتگان می‌باشد.» این چه نمازی است که همه فرشتگان مامور حفظ انسان‌اند؟ از چه چیز؟ ه‌ها، تا شیطان و وهم از هیچ راهی حواس نمازگزار را به خود متوجه نکند، چون شیطان در کمین است.

نتیجه اینکه نماز، شخصیت انسان را تعالی می بخشد و او را به ابزار کنترل درونی مجهز کردهو جهت گیری مناسبی در رفتار آنها ایجاد مینماید،و سبب می شود که انسان و جامعه بتواند با آن قدرتی که خدواند متعال از او انتظار دارد برسد تا بتواند موجب اقتدار جامعه در مشکلات و تهدید های خارجی باشد