#آیات_مرتبط

1- وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا (کهف - 28)

نکات: الف) همنشینی با فقرا منوط به این است که آن‌ها نیز اهل ایمان باشند و خداوند را بخوانند. در غیراینصورت میان فقیری که دنیادوست است با ثروتمندی که این ویژگی رفتاری دارد، تفاوتی وجود ندارد. مگر اینکه از باب هدایت با این نوع از فقرا همنشینی صورت بگیرد.

ب) آمدن واژه صبر در آیه فوق می‌تواند بیانگر این باشد که پیامبر(ص) از سوی ثروتمندان تحت فشار بودند تا نگذارند ایشان به سمت فقرای مومن بروند. زیرا صبر در شرایطی معنا می‌دهد که فرد تحت فشارهای روحی و جسمی قرار بگیرد و بخواهد آرامش خود را حفظ بکند.

#آیات_مرتبط

2- وَیَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّهُم مُّلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَکِنِّی أَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ (هود - 29)  وَیَا قَوْمِ مَن یَنصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِن طَرَدتُّهُمْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ (هود - 30)

نکات: الف) کنارزدن فقرا مومن چیزی جز جهالت نیست (وَلَکِنِّی أَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ) 

ب) کنارزدن فقرای مومن منجر به خشم خداوند می‌شود (مَن یَنصُرُنِی مِنَ اللَّهِ إِن طَرَدتُّهُمْ) و در صورت بروز خشم خداوند، سرانجام جامعه چیزی جز نابودی نیست.

ج) رهبر یک جامعه اسلامی همچون پیامبران می‌بایست از طردکردن فقرای مومن برحذر باشد هرچند که ثروتمندان و صاحبان قدرت مانع این امر شوند.

#آیات_مرتبط

3- وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ (بقره - 43)

نکات: در آیه فوق خطاب (وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ) اشاره به برپاداشتن نماز جماعت است. طبیعی است که اقامه نماز جماعت در پنج نوبت شبانه‌روز در مساجد و حضور در آن‌ها که مومنان با صرف‌نظر از فقیربودن یا غنی‌بودن در آن شرکت می‌کنند، می‌تواند فرصت مناسبی در تعامل با فقرا محسوب بشود.

#روایات

1- رُوِیَ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ[1]: أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَیْلَةَ اَلْمِعْرَاجِ فَقَالَ یَا رَبِّ أَیُّ اَلْأَعْمَالِ أَفْضَلُ فَقَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَ شَیْءٌ عِنْدِی أَفْضَلَ مِنَ اَلتَّوَکُّلِ عَلَیَّ وَ اَلرِّضَا بِمَا قَسَمْتُ  ... یَا أَحْمَدُ إِنَّ اَلْمَحَبَّةَ لِلَّهِ هِیَ اَلْمَحَبَّةُ لِلْفُقَرَاءِ وَ اَلتَّقَرُّبُ إِلَیْهِمْ قَالَ یَا رَبِّ وَ مَنِ اَلْفُقَرَاءُ قَالَ اَلَّذِینَ رَضُوا بِالْقَلِیلِ وَ صَبَرُوا عَلَى اَلْجُوعِ وَ شَکَرُوا عَلَى اَلرَّخَاءِ وَ لَمْ یَشْکُوا جُوعَهُمْ وَ لاَ ظَمَأَهُمْ وَ لَمْ یَکْذِبُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَمْ یَغْضَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ وَ لَمْ یَغْتَمُّوا عَلَى مَا فَاتَهُمْ وَ لَمْ یَفْرَحُوا بِمَا آتَاهُمْ ...

نکته: در روایت فوق نیز یکی از شرایط مهم همنشینی با فقرا را داشتن خصیصه‌های اخلاقی خوب نزد آنان (نظیر قناعت، صبر، شکرگزار، صداقت و غیره) بیان می‌کند.

#روایات

2- نَقْلاً مِنْ کِتَابِ اَلْعُیُونِ وَ اَلْمَحَاسِنِ لِلشَّیْخِ اَلْمُفِیدِ قَالَ[1]: قَالَ سَلْمَانُ اَلْفَارِسِیُّ: أَوْصَانِی خَلِیلِی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِسَبْعٍ لاَ أَدَعُهُنَّ عَلَى کُلِّ حَالٍ أَنْ أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ دُونِی وَ لاَ أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقِی وَ أَنْ أُحِبَّ اَلْفُقَرَاءَ وَ أَدْنُوَ مِنْهُمْ ...

نکته: همنشینی با فقرا منجر به این می‌شود که روحیه‌ی قناعت در انسان تقویت گردد. چنانکه یکی از عوامل پیشرفت معنویت به این نحو بیان شده است که در مسائل مادی به پایین‌تر از خود و از لحاظ معنوی به افراد بالاتر از خود نگاه کنید. طبیعی است که همنشینی با فقیری که از معنویت برخوردار است نیز مصداقی از نکته مذکور است.

#نکات_تفسیری

1- تعبیر به «صبح و شام» اشاره به این است که: در همه حال، و تمام عمر به یاد خدا هستند[1].

#نکات_تفسیری

2- تعبیر به: یُرِیْدُونَ وَجْهَهُ: «ذات او را مى‌طلبند»، دلیل بر اخلاص آنها است، و اشاره به این که: آنها از خداوند خود او را مى‌خواهند، حتى به خاطر بهشت (هر چند نعمت‌هایش بزرگ و پرارزش است) و به خاطر ترس از دوزخ و مجازات‌هایش، (هر چند عذاب‌هایش دردناک است) بندگى خدا نمى‌کنند، بلکه فقط، به خاطر ذات پاک او، او را مى‌پرستند که: «ما از تو، به غیر از تو، نداریم تمنا»! و این بالاترین درجه اطاعت، بندگى، عشق و ایمان به خدا است[1].

#آقا

1- فقر را باید ریشه‌کن کرد.

از جمله‌ى چیزهایى که مردم را به بهشت نزدیک میکند، بهبود معیشت مردم است. (کاد الفقر ان یکون کفرا). جامعه‌اى که در آن فقر باشد، بیکارى باشد، مشکلات معیشتى غیر قابل حل وجود داشته باشد، اختلاف طبقاتى باشد، تبعیض باشد، شکاف طبقاتى باشد، حالت آرامش ایمانى پیدا نمیکند. فقر، انسانها را به فساد میکشاند، به کفر میکشاند؛ فقر را باید ریشه‌کن کرد[1].

#آقا

2- تقویت فرهنگ انفاق

تقویت روحیه‌ی «انفاق» یکی از کلیدی‌ترین راهکارها در مبارزه با فقر است. در جامعه‌ی اسلامی این روحیه باید به گونه‌ای رشد یابد که هرکس در اموال خود «حقی برای محرومان» قائل باشد: «باید کاری بشود که هرکس خودش را موظف بداند که انفاق کند. آن کسانی که بیشتر درآمد دارند، نسبت انفاق را بیشتر کنند. آن کسانی که کمتر درآمد دارند، باب را نبندند؛ به همان نسبت انفاق کنند... روح انفاق و نیکوکاری بایستی در جامعه توسعه پیدا کند و جزو ایمان مردم بشود و هرکس بنا را بر این بگذارد که در اموالش - «و فی اموالهم حقّ للسّائل و المحروم» - واقعاً برای محرومان حق قائل باشد... در جامعه‌ی اسلامی باید این را به عنوان یک فرهنگ دربیاوریم[1]. 

#آقا

3- توجه به مواسات و تشکیل اجتماعات خانوادگی

موظف دانستن خود به «مواسات» و تشکیل «اجتماعات خانوادگی توسط جوانان برای رسیدگی به مشکلات فقرا» یکی از این موارد است: «همه باید خود را موظّف به مواسات بدانند. مواسات یعنی هیچ خانواده‌ای از خانواده‌های مسلمان و هم‌میهن و محروم را با دردها و محرومیتها و مشکلات خود تنها نگذاشتن؛ به سراغ آنها رفتن و دست کمکرسانی به سوی آنها دراز کردن. امروز این یک وظیفه جهانی برای همه انسانهایی است که دارای وجدان و اخلاق و عاطفه انسانی هستند؛ اما برای مسلمانان، علاوه بر این‌که یک وظیفه اخلاقی و عاطفی است، یک وظیفه دینی است. به همسایه‌ها و فقرا رسیدگی کنید... جوانان اجتماعات خانوادگی تشکیل دهند و کمکهای افراد خانواده را جمع کنند و در درجه اوّل به مصرف فقرا و نادارهای همان خانواده و فامیل برسانند و اگر نیازی نبود، به فقرای دیگر رسیدگی کنند[1].

#امام

4- ارزیابی کارها در خدمت به مردم

فکر این زاغه نشین‌ها، فکر این مردمی که همه چیزشان را دادند و شما را به مسند نشاندند، فکر آنها را بکنید. شب وقتی خلوت می‌کنید، فکر بکنید که من امروز که کار کردم برای خودم کردم یا برای مردم. امروز که صحبت می‌کنم برای خودم صحبت می‌کنم یا برای مصالح کشور[1].

#امام

5- رسیدگی به طبقات محروم سعادت دنیا و آخرت

و به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت می‌کنم که خیر دنیا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است که در طول تاریخ ستمشاهی و خان خانی در رنج و زحمت بوده‌اند. و چه نیکو است که طبقات تمکندار به‌طور داوطلب برای زاغه و چپرنشینان مسکن و رفاه تهیه کنند. و مطمئن باشند که خیر دنیا و آخرت در آن است. و از انصاف به دور است که یکی بی‌خانمان و یکی دارای آپارتمانها باشد[1].

#داستان

1- در شأن نزول آیات فوق روایات متعددى نقل شده که با هم شباهت زیاد دارند از جمله این که: در تفسیر «درّ المنثور» چنین نقل شده: جمعى از قریش از کنار مجلس پیامبر صلى الله علیه و آله گذشتند در حالى که «صهیب»، «عمار»، «بلال»، «خباب» و امثال آنها از مسلمانان کم بضاعت و کارگر، در خدمت پیامبر بودند.آنها از مشاهده این صحنه تعجب کردند (و از آنجا که شخصیت را در مال و ثروت و مقام مى‌دانستند، نتوانستند عظمت مقام روحى این مردان بزرگ، و نقش سازنده آنها را در ایجاد مجتمع بزرگ اسلامى و انسانى آینده درک کنند) گفتند: اى محمّد صلى الله علیه و آله آیا به همین افراد از میان جمعیت قناعت کرده‌اى؟! اینها هستند که خداوند از میان ما انتخاب کرده؟! ما پیرو اینها بوده باشیم؟! هر چه زودتر آنها را از طرف خود دور کن! شاید ما به تو نزدیک شویم و از تو پیروى کنیم. آیات فوق نازل شد و این پیشنهاد را به شدت ردّ کرد.[1]

#شعر

همه روز روزه رفتن، همه شب نماز کردن                همه ساله حج نمودن سفر حجاز کردن

ز مدینه تا به مکه، به برهنه پای رفتن                       دو لب از برای لبیک، به وظیفه باز کردن

به معابد و مساجد، همه اعتکاف جستن                    ز مناهی و ملاهی، همه احتراز کردن

شب جمعه‌ها نخفتن، به خدای راز گفتن                  ز وجود بی‌نیازش، طلب نیاز کردن

به خدا قسم که آن‌را، ثمر آن قدر نباشد                   که به روی ناامیدی در بسته باز کردن

منسوب به شیخ بهایی

#نکات_تفسیری

3- حفظ نیروهاى مخلص و فقیر و مجاهد، مهم‌تر از جذب سرمایه‌داران کافر است «لا تَطْرُدِ» [1].

#نکات_تفسیری

4- هیچ امتیازى با «ایمان» برابرى نمى‌کند «یُرِیدُونَ وَجْهَهُ» [1].

#نکات_تفسیری

5- طرد پابرهنگان و محرومان مخلص، ظلم است «فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ» [1].