#آیات_مرتبط

1- وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ (بقره - 170)

نکات: آیات مشابه بسیاری شبیه آیه 104 مائده در خصوص مذمت تقلید جاهلانه از نیاکان در قرآن کریم وجود دارد که آیه فوق یکی از این موارد می‌باشد. لذا این تاکیدات نشان‌دهنده‌ی نقش بسیار بالای این موضوع در هدایت و گمراهی جامعه می‌باشد.

#آیات_مرتبط

2- وَکَذَلِکَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ (زخرف - 23) قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُکُم بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدتُّمْ عَلَیْهِ آبَاءَکُمْ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ کَافِرُونَ (زخرف - 24)

نکات: عملکرد صاحبان قدرت و ثروت در پیروی جاهلانه از نیاکان تاثیرات بسیار زیادی را بر کل جامعه می‌گذارد. زیرا آنها بدلیل نفوذی که در میان عموم جامعه دارند براحتی می‌توانند بر افکار مردم نظیر تشویق آن‌ها به پیروی جاهلانه از نیاکان بگذارند.

#آیات_مرتبط

3- إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَنتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ (انبیاء - 52) قَالُوا وَجَدْنَا آبَاءَنَا لَهَا عَابِدِینَ (انبیاء - 53) قَالَ لَقَدْ کُنتُمْ أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ (انبیاء - 54)

نکات: حضرت ابراهیم (ع) یکی از مصادیق بارز در مخالفت با تقلید جاهلانه از نیاکان است.

#آیات_مرتبط

4- وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَیْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (اعراف - 28)

نکات: تقلید جاهلانه از نیاکان منجر به این می‌شود که زشتی اعمال بد در جامعه، آنطور که شایسته است، نمود پیدا نکنند.

#روایات

1- عَنْ عَبْدِ اَلسَّلاَمِ بْنِ صَالِحٍ اَلْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ مَا تَقُولُ فِی حَدِیثٍ رُوِیَ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، قَالَ إِذَا خَرَجَ اَلْقَائِمُ، قَتَلَ ذَرَارِیَّ قَتَلَةِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِفِعَالِ آبَائِهَا فَقَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ هُوَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ((وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى)) مَا مَعْنَاهُ قَالَ صَدَقَ اَللَّهُ فِی جَمِیعِ أَقْوَالِهِ وَ لَکِنْ ذَرَارِیُّ قَتَلَةِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، یَرْضَوْنَ بِفِعَالِ آبَائِهِمْ وَ یَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِیَ شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ فَرَضِیَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ بِالْمَغْرِبِ لَکَانَ اَلرَّاضِی عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرِیکَ اَلْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا یَقْتُلُهُمُ اَلْقَائِمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ اَلْحَدِیثَ [1] .

نکات: حتی رضایت به اعمال نیاکان نیز در عقوبت افراد اثرگذار است ولو اینکه شرایط به‌گونه‌ای نباشد که بتوانند عین عمل آن‌ها را انجام بدهند.

#روایات

2- رُوِیَ عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ اَلْأَطْفَالِ فَقَالَ وَیْلٌ لِأَطْفَالِ آخِرِاَلزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُشْرِکِینَ فَقَالَ لاَ مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُؤْمِنِینَ لاَ یُعَلِّمُونَهُمْ شَیْئاً مِنَ اَلْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلاَدُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یَسِیرٍ مِنَ اَلدُّنْیَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِیءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ [1] .

نکات: تقلید از نیاکان منحصر در پیروی از اعمال اجداد گذشته نیست بلکه میان پدر و فرزند نیز این قاعده برقرار است. لذا فرزند برای رسیدن به سعادت می‌بایست در تقلید از رفتارهای پدرش نیز دقت کند.  

#روایات

3- وصیت امام علی (ع) به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و تمام مومنین: ... أُوصِیکُمَا، وَجَمِیعَ وَلَدِی وَأَهْلِی وَمَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی، بِتَقْوَى اللهِ، وَنَظْمِ أَمْرِکُمْ، وَصَلاَحِ ذَاتِ بَیْنِکُمْ ...[1]

نکات: یکی از روایات‌های مشهور در زمینه نظم و برنامه‌ریزی وصیت‌نامه فوق می‌باشد. جایگاه نظم آنقدر بالاست که حضرت علی (ع) در لحظات پایانی عمر شریفشان، عموم مومنان را در کنار تقوا به نظم سفارش می‌کنند.

#روایات

4- عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَنَفِیَّةِ قَالَ: مَنِ اِسْتَقْبَلَ وُجُوهَ اَلْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ اَلْخَطَإِ وَ مَنْ تَوَرَّطَ فِی اَلْأُمُورِ غَیْرَ نَاظِرٍ فِی اَلْعَوَاقِبِ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِمُفْظِعَاتِ اَلنَّوَائِبِ وَ اَلتَّدْبِیرُ قَبْلَ اَلْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ اَلنَّدَمِ وَ اَلْعَاقِلُ مَنْ وَعَظَهُ اَلتَّجَارِبُ وَ فِی اَلتَّجَارِبِ عِلْمٌ مُسْتَأْنَفٌ وَ فِی تَقَلُّبِ اَلْأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ اَلرِّجَالِ [1].

نکات: الف) جهت نظم و برنامه‌ریزی می‌بایست از اندیشه‌های گوناگون نیز استفاده کرد تا موانع و خطاهای برنامه‌ریزی شناسایی شوند.

ب) یکی از ارکان مهم در ترسیم نقشه‌راه و برنامه‌ریزی توجه به سرانجام عملیات می‌باشد تا برنامه متناسب با مقصد طرح‌ریزی شود.

ج) استفاده از نظم در کنار بهره‌گیری از تجارب دیگران عامل مهمی در پیشرفت و جلوگیری از پشیمانی و خسران در کارهاست.

#نکات_تفسیری

1) بتى به نام نیاکان! از موضوعاتى که در زمان جاهلیت به شدت رائج بود و به همین دلیل در آیات مختلفى از قرآن منعکس است، مسأله افتخار به نیاکان و احترام بى‌قید و شرط و تا سر حدّ پرستش، در برابر آنان و افکار و عادات و رسوم آنها بود.  این موضوع اختصاصى به عصر جاهلیت نداشت، امروز هم در میان بسیارى از ملت‌ها وجود دارد، و شاید یکى از عوامل اصلى اشاعه و انتقال خرافات از نسلى به نسل دیگر محسوب مى‌شود.
گویا مرگ یک نوع مصونیت و قداست براى گذشتگان ایجاد مى‌کند و آنها را در هاله‌اى از احترام و تقوا فرو مى‌برد [1] !

#نکات_تفسیری

2) عجب این است که: بعضى از دانشمندان و حتى اساتید دانشگاه را مى‌بینیم که از این نقطه ضعف بر کنار نمانده و گاهى با کمال شگفتى به خرافات مضحکى همچون «پریدن از روى آتش» در روزهاى آخر سال تن در مى‌دهند و میل دارند آتش‌پرستى نیاکان را به نوعى زنده کنند که در حقیقت منطقى جز منطق اعراب زمان جاهلیت ندارند [1].

#نکات_تفسیری

3) اصولًا پیروى از پیشینیان اگر به این صورت باشد که انسان عقل و فکر خود را دربست در اختیار آنها بگذارد این کار نتیجه‌اى جز عقب‌گرد و ارتجاع نخواهد داشت؛ چرا که معمولًا نسل‌هاى بعد از نسل‌هاى پیشین با تجربه‌تر و آگاهترند [1].

#آقا

1- ضرورت وجود تلاش با نظم جهت رسیدن به نتیجه مطلوب

نگاه دین، نگاه اسلام، نگاه قرآنی به انسان این است که: انسان باید تلاش کند؛ تلاشِ با نظم، با برنامه‌ ریزی و بی‌وقفه، تا بتواند به نتائج برسد [1].

#آقا

2- ضرورت وجود برنامه‌ریزی در حوزه‌های علمیه

بعضی از مسائلی که آقایان[اساتید و فضلا حوزه] فرمودند، مسائل عملی بالفعل نیست؛ آرزوهاست. خوب است که ما تفکیک کنیم بین آرزوها و بین آن چیزهایی که در برنامه میتواند قرار بگیرد. امروز حوزه نیاز دارد به برنامه ریزی. البته چشم انداز بایستی حتما تنظیم شود؛ این درست است. یک سند چشم‌انداز، یا به تعبیر بعضی از آقایان، بیانیه‌ی مأموریت روحانیت یا مأموریت حوزه‌ی علمیه لازم است؛ این باید تدوین شود؛ منتها تهیه‌ی یک چنین چشم‌اندازی یا چنین بیانه‌ای، خود یک کار مهم است؛ یک پروژه اساسی است. اینکه حالا پنج نفر آدم متفکر و آدم باهوش بنشینند یک بیانیه‌ی مأموریت تنظیم کنند یا یک سند چشم انداز بنویسند، خیلی آسان نیست؛ مقدمات دارد تا بشود یک سند چشم انداز نوشت. البته اگر چنین سند چشم‌اندازی تهیه شد، آن وقت میتوان برنامه‌های زمانبندی شده را بر اساس آن تهیه کرد و تدوین کرد؛ میشود هدفهای مقطعی را مشخص کرد؛ هدف ده ساله، هدف بیست ساله، هدف پنجاه ساله [1].

#آقا

3- برنامه‌ریزی باید مبتنی بر واقعیات و قوانین الهی باشد.

منتها الان برنامه ریزی‌ای که ما نیاز داریم، باید ناظر به واقعیات و اقدامات عملی و قابل تحقق در حوزه باشد. نمیشود در خلاء برنامه زندگی کرد؛ باید برنامه ریزی انجام بگیرد. پس باید به چیزهای عملی نگاه کرد؛ یعنی آرزوهایی که حق است و یک روزی بلاشک این آرزوها تحقق پیدا خواهد کرد. بنده از این آدمهای مأیوس بن‌بست‌نگر نیستم. من یقین دارم که این آرزوها تحقق پیدا خواهد کرد، منتها بستگی دارد به اینکه شرایط و واقعیات چگونه پیش برود. عوامل مؤثر در حوادث، غالبا متنوع است؛ اغلب این حوادث هم از ذهن انسان خارج است، از محاسبات دور است. تنها چیزی که قابل محاسبه است، اینهاست: «ان تنصرالله ینصرکم»؛ «من کان لله کان الله له»، «ولینصرن الله من ینصره»؛ چون غیبی است و خدای متعال فرموده و «هو اصدق القائلین» است. غیر از این، همه این مطالعات و برنامه ریزی‌ها قابل خدشه است، به خاطر اینکه عوامل مؤثر در حوادث از محاسبه خارج است. قدرتهای جهانی هم امروز در محاسباتشان همین را میدانند و ملاحظه هم می کنند؛ لذا شما میبینید یک چیزهایی را برنامه‌ریزی می‌کنند یا اعلان میکنند، بعد تحقق پیدا نمیکند؛ نه به خاطر این است که پشیمان شده‌اند، برای این است که میبینند نمیشود. حوادثی پیش می‌آید که محاسبه نشده است. بنابراین آن چیزهایی را که عملی است، باید به طور جدی مطرح کرد و دنبال کرد [1].

#شعر

مر مرا تقلیدشان بر باد داد                       که دو صد لعنت بر آن تقلید باد

خاصه تقلید چنین بی‌حاصلان                    خشم ابراهیم با بر آفلان[1]

#نکات_تفسیری

4) پذیرفتن دعوت اسلام، سبب تعالى و رشد است (کلمه‌ «تَعالَوْا» به معناى حرکت به سمت عُلوّ و رشد است) [1].

#نکات_تفسیری

5) نه سنّت‌گرایى اصل است و نه نوگرایى، اصل، علم و هدایت است «لا یَعْلَمُونَ، لا یَهْتَدُونَ» [1].

#نکات_تفسیری

6) این عدم جواز تقلید، در اصول دین است، اما در فروع، بر هر مسلمان مکلفى لازم است پیروى و تقلید مجتهد حىّ اعلمى را نماید، چنانچه توقیع امام عصر دالّ بر این است [1].

#روایات

5- عن الصادق (ع): ... فَقَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بَیْنَ عَوَامِّنَا وَ عَوَامِّ اَلْیَهُودِ فَرْقٌ مِنْ جِهَةٍ وَ تَسْوِیَةٌ مِنْ جِهَةٍ أَمَّا مِنْ حَیْثُ اَلاِسْتِوَاءِ فَإِنَّ اَللَّهَ ذَمَّ عَوَامَّنَا بِتَقْلِیدِهِمْ عُلَمَاءَهُمْ کَمَا ذَمَّ عَوَامَّهُمْ وَ أَمَّا مِنْ حَیْثُ اِفْتَرَقُوا فَإِنَّ عَوَامَّ اَلْیَهُودِ ، کَانُوا قَدْ عَرَفُوا عُلَمَاءَهُمْ بِالْکَذِبِ اَلصِّرَاحِ وَ أَکْلِ اَلْحَرَامِ وَ اَلرِّشَا وَ تَغْیِیرِ اَلْأَحْکَامِ وَ اُضْطُرُّوا بِقُلُوبِهِمْ إِلَى أَنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَهُوَ فَاسِقٌ لاَ یَجُوزُ أَنْ یُصَدَّقَ عَلَى اَللَّهِ وَ لاَ عَلَى اَلْوَسَائِطِ بَیْنَ اَلْخَلْقِ وَ بَیْنَ اَللَّهِ فَلِذَلِکَ ذَمَّهُمْ وَ کَذَلِکَ عَوَامُّنَا إِذَا عَرَفُوا مِنْ عُلَمَائِهِمُ اَلْفِسْقَ اَلظَّاهِرَ وَ اَلْعَصَبِیَّةَ اَلشَّدِیدَةَ وَ اَلتَّکَالُبَ عَلَى اَلدُّنْیَا وَ حَرَامِهَا فَمَنْ قَلَّدَ مِثْلَ هَؤُلاَءِ فَهُوَ مِثْلُ اَلْیَهُودِ اَلَّذِینَ ذَمَّهُمُ اَللَّهُ بِالتَّقْلِیدِ لِفَسَقَةِ عُلَمَائِهِمْ فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ اَلْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلاَهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ وَ ذَلِکَ لاَ یَکُونُ إِلاَّ بَعْضَ فُقَهَاءِ اَلشِّیعَةِ لاَ کُلَّهُمْ فَإِنَّ مَنْ رَکِبَ مِنَ اَلْقَبَائِحِ وَ اَلْفَوَاحِشِ مَرَاکِبَ عُلَمَاءِ اَلْعَامَّةِ ، فَلاَ تَقْبَلُوا مِنْهُمْ عَنَّا شَیْئاً وَ لاَ کَرَامَةَ وَ إِنَّمَا کَثُرَ اَلتَّخْلِیطُ فِیمَا یُتَحَمَّلُ عَنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ لِذَلِکَ لِأَنَّ اَلْفَسَقَةَ یَتَحَمَّلُونَ عَنَّا فَیُحَرِّفُونَهُ بِأَسْرِهِ لِجَهْلِهِمْ وَ یَضَعُونَ اَلْأَشْیَاءَ عَلَى غَیْرِ وَجْهِهَا لِقِلَّةِ مَعْرِفَتِهِمْ وَ آخَرُونَ یَتَعَمَّدُونَ اَلْکَذِبَ عَلَیْنَا اَلْحَدِیثَ [1] .

نکات: تقلیدِ ممدوح و مشروع «سرسپردن» و چشم بستن نیست، چشم باز کردن و مراقب بودن است و اگر نه مسئولیت و شرکت در جرم است [2].