#آیات_مرتبط

1- وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن یَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِیَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَن یَصَّدَّقُوا فَإِن کَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّکُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَإِن کَانَ مِن قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَاقٌ فَدِیَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَةً مِّنَ اللَّهِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا ﴿ نساء - 92﴾

نکات:

الف) میان جرم‌های خطایی با عمدی تفاوت بسیاری در نوع عقوبت وجود دارد.

ب) نوع مجازات در جرم‌های خطایی می‌تواند به‌گونه‌ای باشد که علاوه بر اصلاح فرد، منفعتی نظیر آزاد کردن زندانیان را برای جامعه داشته باشد. 

------------------------------------------------------------------------------------

2- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیًا بَالِغَ الْکَعْبَةِ أَوْ کَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاکِینَ أَوْ عَدْلُ ذَلِکَ صِیَامًا لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَمَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَاللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انتِقَامٍ ﴿ مائده - 95﴾

نکات: صدقه و روزه‌داری به سبب خصوصیات ممتازی که دارند، می‌توانند نقش بسیار موثری را نسبت به زندان ایفا کنند. چنانکه تاکیدات فراوانی در آیات و روایات نسبت به آن دو در خصوص کفاره گناهان آمده است.

-------------------------------------------------------------------------------------

3- وَکَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالْأَنفَ بِالْأَنفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿ مائده - 45﴾

نکات: برای تمامی گناهان نمی‌توان کفاره صدقه و روزه‌داری را تجویز نمود بلکه در برخی از جرم‌ها لازم است که مقابله به مثل صورت بگیرد.

-------------------------------------------------------------------------------------

4- إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ﴿ حجرات - 10﴾

نکات: نوع مجازات برای مجرمان باید به‌گونه‌ای باشد که منجر به اصلاح او بشود. زیرا اصلاح چنین فردی منجر به اصلاح جامعه می‌شود.

-------------------------------------------------------------------------------------

5- وَالَّذِینَ یُظَاهِرُونَ مِن نِّسَائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِّن قَبْلِ أَن یَتَمَاسَّا ذَلِکُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ﴿ مجادله - 3﴾ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِن قَبْلِ أَن یَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِینًا ذَلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿ مجادله - 4﴾

نکات: در برخی از جرم‌ها لازم است که فرد جهت کیفر گناه خود در ابتدا متحمل سختی‌های روزه‌داری شود و در صورت عدم توان به اطعام مساکین بپردازد. بنابراین در ترتیب میان اطعام و روزه‌داری می‌بایست نوع گناه لحاظ شود. چه بسا در برخی موارد لازم است که کفاره اطعام مقدم بر روزه‌داری شود (نظیر گفتن قسم دروغ‌) و در برخی مواقع بالعکس.

-------------------------------------------------------------------------------------

6- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنثَى بِالْأُنثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿ بقره - 178﴾ وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴿ بقره - 179﴾

نکات: شانیت اجتماعی افراد (نظیر آزاد یا برده بودن و زن یا مرد بودن و غیره) در انتخاب نوع مجازات بسیار موثر است.

-------------------------------------------------------------------------------------

7- الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ ﴿ نور - 2﴾

نکات: یکی از تفاوت‌های میان تعزیرات با حدودات شرعی در اسلام اینست که میزان شدت و کیفیت تعزیرات توسط حاکم اسلامی قابل تغییر است اما حدود شرعی، احکام ثابتی هستند و قابل تغییر نیستند. در برخی مواقع کیفیت مجازات جرم‌هایی بزرگ مانند زنا به شکل مشخص تعیین شده است و قابل تغییر نیست. لذا در این موارد بهترین حالت اصلاح فرد همین حدود شرعی تعیین شده است و جایگزینی نظیر اطعام مساکین و روزه‌داری برایش نیست.

-------------------------------------------------------------------------------------

8- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَى أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿ حجرات - 11﴾

نکات: در هنگام مجازات مجرم می‌بایست از مسخره‌‌کردن و دادن القاب زشت به او خودداری گردد. چنانکه در قبل بیان شد یکی از اهداف مجازات‌ها ایسنت که فرد مجرم از حیث روحی نیز اصلاح گردد در حالی‌که دادن القاب زشت به او می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد.

#روایات

1-  عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ: مَنْ حَلَفَ عَلَی یَمِینٍ فَرَأَی غَیْرَهَا خَیْراً مِنْهَا فَلْیَأْتِ الَّذِی هُوَ خَیْرٌ فَلْیُکَفِّرْ عَنْ یَمِینِهِ.

(محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 16، ص 52).

ترجمه: هر کسی بر چیزی سوگند بخورد سپس (چیزی) بهتر از آن را ببیند پس باید آن (کار) بهتر را انجام دهد و کفاره سوگندش را بپردازد.

نکات: اسلام به رشد افراد توجه ویژه‌ای دارد. چنانکه در روایت بالا نیز آمده است که اگر فردی قسم بخورد و سپس در موقعیت بهتری قرار بگیرد، می‌تواند با پرداخت کفاره به قسم خود عمل نکند.

----------------------------------------------

2- عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: حَدٌّ یُقَامُ فِی اَلْأَرْضِ أَزْکَى فِیهَا مِنْ قَطْرِ مَطَرِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ أَیَّامَهَا   

(شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج 10، ص 146).

نکات: از حیث ارزش معنوی، پاکیزگی اخلاقی که توسط اقامه حدود در جامعه حاصل می‌شود به مراتب بالاتر از پاکیزگی‌های مادی است که توسط آب باران حاصل می‌شود.

----------------------------------------------

3- امیرالمومنین (ع): أقِیلوا ذَوی المُروءاتِ عَثَراتِهِم ، فما یَعثُرُ مِنهُم عاثِرٌ إلاّ و یَدُ اللّه ِ بِیَدِهِ یَرفَعُهُ 

(نهج البلاغه، ج 1، ص 471)

ترجمه: از لغزش‌های جوانمردان گذشت کنید زیرا هیچ یک از آن‌ها لغزش نمی‌کند مگر اینکه دست خداوند در دست اوست درحالی‌که او را بالا می‌برد.

نکات: برای تعیین کیفیت میزان مجازات افراد جهت اصلاح آن‌ها می‌بایست به شان اخلاقی و اجتماعی افراد نظیر جوانمردی آن‌ها توجه شود.

#نکات_تفسیری

1- مراد از لغو در (باللغو فی الایمان) آنست که غرض سوگند خورنده، معاهده یا عقد نباشد و بصورت عادت یا غیر آن بر زبانش جاری شده باشد. چنانکه فرد در شرایط بخصوصی مانند خرید و فروش‌ها که بیشتر بر زبان جاری می‌شود به شکل سهوی بگوید نه ولله یا آری والله. به خلاف زمانی‌که فردی در یک قسم واقعی خود را ملتزم کند که کاری را انجام بدهد یا ترک کند. مثلا بگوید قسم به خداوند که حتما آن را انجام میدهم یا قسم به خداوند که حتما آن را ترک میکنم[1].

---------------------------------------------------------------------------

2- قوانین اسلام در مسیر فقرزدایی است و احکام فردی اسلام با مصالح جامعه هماهنگ است (اطعام یا پوشاندن یا برده آزاد کردن) فکفارته اطعام عشره مسکین ...[2]

---------------------------------------------------------------------------

3- انجام تکلیف منوط به توان و قدرت است[3].

#امام_و_آقا

1- نقش بازدارندگی حدود الهی‏

‏‏ این حدود الهی که خدای تبارک و تعالی قرار داده و یک فرد اگر در داخل منزلش هم یک کاری بکند که بیرون منعکس بشود، او را تعقیب و مجازات می‌کنند، برای این [است‌] که اینهایی که اینطور فسادها را در یک مملکتی می‌کنند، ولو توی خانه‌ای این کار را می‌کنند، این کم کم سرایت می‌کند و جامعه را رو به فساد می‌برد. خدای رحمان و رحیمی که با همه بندگانش رحمت دارد و می‌خواهد همه بندگانش به سلامت و سعادت باشند، به حسب تشریع، این‌طور فرموده است. آن وقت یک نفر آدمی که بیاید در خیابان و شمشیرش را بکشد، چاقویش را بکشد و بخواهد مردم را تهدید کند، بگویند که این را باید بکشید، این برای این نیست که این یک آدم یک همچو کاری کرده یک دشمنی با این آدم است، این برای این است که اگر این را رها کنند یک کشور کم کم کشیده می‌شود به فساد؛ فساد یک فرد، دو فرد، چهار فرد، اینور، آنور. اگر منحصر به خودشان بود، حرفی نبود، امّا فساد سرایت می‌کند، اخلاق فاسد سرایت می‌کند به همه، کم کم می‌ببیند یک وقت یک کشوری فاسد شد اسلام از اوّل جلویش را خواسته بگیرد؛ گفته این کسی که این فساد را کرده، باید با او این‌جور رفتار کنید تا از اوّل نگذارد رشد پیدا کند این فساد.[1]

#امام_و_آقا

2- زندان‌ها می‌بایست سازنده باشند.

‏‏ زندانها را به یک مدرسه آموزش و تربیت اخلاقی مبدل کنید، چنانچه تاکنون عمل کرده‌اید، تا منحرفان و گناهکاران شیرینی عدالت اسلامی را بچشند، و به اسلام و نظام اسلامی روآورند؛ و از روی حقیقت توبه کنند و بازگشت به اسلام و خدای متعال نمایند، که باب رحمتْ گنهکاران را بهتر جذب می‌کند. حتی آن کس که مستحق حدود الهی است، از قتل و دیگر جزاها، باید از عطوفت‌ مأموران، تا پای‌دار و محل مجازات، برخوردار باشند[1].

#امام_و_آقا

3- زندان باید مهد تربیت باشد.

‏‏ زندان خودش یک تربیتگاه باید باشد. خوب، کسانی که در زندان هستند برایشان صحبت بشود ارشاد بشود، آقایان صحبت کنند برایشان، ارشادشان کنند. ممکن است یک عده ایشان افرادی باشند که واقعاً گول خورده‌اند، و شاید اکثراً هم گول خورده باشند. آنهایی که گول خورده‌اند کم کم درست می‌شوند؛ تا یک وقتی که آرامش پیدا شد، خوب، آنها هم بروند سراغ زندگیشان. اما آنهایی که غیر اینها هستند، فرض کنید یک کسی دزدی کرده، یک کسی - یک فرض کنید که - یک کار خلاف کرده، اینی که حد شرعی دارد، خوب حد شرعی جاری کنید. آنی که حد شرعی ندارد باید رسیدگی کرد و این تعزیری می‌خواهد، تعزیرش کنند و رهایش کنند. آن هم که حد دارد حدش را می‌زنند رها می‌کنند، نگه داشتنش در زندان جز اینکه یک خلاف باشد و خداوند راضی نباشد و اینکه یک کسی که باید یک چند تا شلاق بخورد برود، خوب، اینها را ناراحت کردن، که اینها باید زودتر رسیدگی شود[1].

#امام_و_آقا

4- مبارزه‌ی با مفاسد اقتصادی، کمتر از میدان جهاد با دشمن مهاجم مسلح نیست.

میدان مبارزه‌ی با مفاسد اقتصادی، کمتر از میدان جهاد با دشمن مهاجم مسلح نیست. اتفاقا این کار، ظریفتر هم هست؛ چون دشمن مسلح را همه می‌بینند، می‌شناسند و دشمنی او را قبول می‌کنند؛ اما دشمنان مفسد را - چه در زمینه‌ی مسائل اقتصادی و چه زمینه‌های فرهنگی و غیره - نمی‌شناسند، و دشمنی‌شان را تصدیق نمی‌کنند و ای بسا از آنها حمایت هم می‌کنند. اینها ضررشان مانند ضرر موریانه است. ظاهر بنا، سالم؛ اما باطن بتدریج رو به پوسیدگی است. کاری که اینها می‌کنند، این است. لذا واقعا کارتان یک جهاد است.[1]

#داستان_و_شعر

ابیاتی پیرامون تناسب عقوبت با عمل

فعل تو که  زاید از جان و تنت        هم‌چو فرزندت بگیرت دامنت[1]

متهم کن نفس خود را ای فتا         متهم کم کن جزای عدل را

توبه کن مردانه سر آور به ره        که (فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره)[2]

#نظر_شخصی_و_بیان_مصادیق

الف) از آنجایی که موضوع فوق الذکر جدید می‌باشد کمتر در منابع بدان اشاره شده است و لذا جای تحقیق بسیار دارد.

ب) برای تعیین نوع و کیفیت مجازات پارامترهای بسیاری نظیر سن افراد، سابقه‌دار بودن، شرایط خانوادگی و فرهنگی و حتی محله‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند نیز حائز اهمیت می‌باشد.

#امام_و_آقا

5- جنجال تبلیغاتی نسبت به کاری که هنوز انجام نگرفته، مضر است.

مراقب باشید اول، کار انجام گیرد و بعد مردم از کاری که انجام گرفت، مطلع شوند. جنجال تبلیغاتی نسبت به کاری که هنوز انجام نگرفته است، نه فقط مفید فایده نیست، بلکه ضررهایی هم ایجاد می‌کند. کار را بکنیم، بعد اطلاع دهیم این کار شد - مثلا این پرونده رسیدگی و مختومه شد، یا این طور احقاق حق گردید - نه این‌که قبل از آن‌که کاری صورت گیرد، جنجال کنیم که می‌خواهیم این کار را بکنیم؛ بعد هم نتوانیم، یا اشکالی پیش آید، یا معلوم شود فلان گوشه‌اش را اشتباه کرده بودیم. بنده معتقد به خبررسانی و اطلاع‌رسانی‌ام؛ مکرر هم به رئیس محترم قوه و دوستان دیگر در این زمینه عرض کرده‌ام. باید افکار عمومی را مطلع کرد و اطلاع رسانی صحیح و درست انجام داد؛ لیکن اطلاع‌رسانی بهنگام، بجا و به شکل متین و صحیح[1].