نور در حرم نور

تفسیر نمونه    ج‏27    99

و در آخرین آیه مورد بحث برترین نوید را به او داده مى‏افزاید: (وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى‏).

این بالاترین اکرام و احترام پروردگار نسبت به بنده خاصش محمد ص است که مى‏فرماید: آن قدر به تو مى‏بخشیم که راضى شوى، در دنیا بر دشمنان پیروز خواهى شد و آئین تو جهان گیر خواهد گشت، و در آخرت نیز مشمول بزرگترین مواهب خواهى بود.

بدون شک پیغمبر اکرم ص به عنوان خاتم انبیاء و رهبر عالم بشریت خشنودیش تنها در نجات خویش نیست، بلکه آن زمان راضى و خشنود مى‏شود که شفاعتش در باره امتش نیز پذیرفته شود، به همین دلیل در روایات آمده است که این آیه امیدبخش‏ترین آیات قرآن مجید و دلیل بر پذیرش شفاعت آن حضرت است.

در حدیثى از امام باقر ع از پدرش زین العابدین ع از عمویش" محمد بن حنفیه" از پدرش امیر مؤمنان ع مى‏خوانیم: رسول اللَّه فرمود: روز قیامت من در موقف شفاعت مى‏ایستم، و آن قدر گنهکاران را شفاعت کنم که خداوند گوید: ا رضیت یا محمد؟!:" آیا راضى شدى اى محمد"؟! من مى‏گویم:

رضیت، رضیت:" راضى شدم، راضى شدم"! سپس امیر مؤمنان ع رو به جمعى از اهل کوفه کرده و افزود شما معتقدید امیدبخش‏ترین آیات قرآن آیه" قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ‏" است (اى کسانى که نسبت به خود زیاده‏روى کرده‏اید از رحمت خدا نومید نشوید).

گفتند: آرى ما چنین مى‏گوئیم. فرمود:" ولى ما اهل بیت مى‏گوئیم امیدبخش‏ترین آیات قرآن آیه‏ " وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى‏" است‏.

در حدیث دیگرى از امام صادق ع مى‏خوانیم:" رسول خدا وارد خانه فاطمه ع شد در حالى که لباس خشنى از پشم شتر در تن دخترش بود، با یک دست آسیا مى‏کرد، و با دست دیگر فرزندش را شیر مى‏داد، اشک در چشمان پیامبر ص ظاهر شد، فرمود دخترم! تلخى دنیا را در برابر شیرینى آخرت تحمل کن، چرا که خداوند بر من نازل کرده است که آن قدر پروردگارت به تو مى‏بخشد که راضى شوى" (وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى‏)

تفسیر نمونه    ج‏1    228

4- شرائط گوناگون شفاعت.

خلاصه اینکه آیات شفاعت بخوبى نشان مى‏دهد که مساله شفاعت از نظر منطق اسلام یک موضوع بى قید و شرط نیست بلکه قیود و شرایطى، از نظر جرمى که در باره آن شفاعت مى‏شود از یک سو، شخص شفاعت شونده از سوى دیگر، و شخص شفاعت کننده از سوى سوم دارد که چهره اصلى شفاعت و فلسفه آن را روشن مى‏سازد.

مثلا گناهانى همانند ظلم و ستم بطور کلى از دایره شفاعت بیرون شمرده شده و قرآن مى‏گوید: ظالمان" شفیع مطاعى" ندارند! و اگر ظلم را به معنى وسیع کلمه- آن چنان که در بعضى از احادیث بعدا خواهد آمد- تفسیر کنیم شفاعت منحصر به مجرمانى خواهد بود که از کار خود نادمند و پشیمان، و در مسیر جبران و اصلاحند، و در این صورت شفاعت پشتوانه‏اى خواهد بود براى توبه و ندامت از گناه

از طرف دیگر طبق آیه" 28 سوره انبیاء" تنها کسانى مشمول بخشودگى از طریق شفاعت مى‏شوند که به مقام" ارتضاء" رسیده‏اند و طبق آیه 87 مریم داراى" عهد الهى" هستند.

این دو عنوان همان گونه که از مفهوم لغوى آنها، و از روایاتى که در تفسیر این آیات وارد شده، استفاده مى‏شود به معنى ایمان به خدا و حساب و میزان و پاداش و کیفر و اعتراف به حسنات و سیئات" نیکى اعمال نیک و بدى اعمال بد" و گواهى به درستى تمام مقرراتى است که از سوى خدا نازل شده، ایمانى که در فکر و سپس در زندگى آدمى انعکاس یابد، و نشانه‏اش این است که خود را از صفت ظالمان طغیانگر که هیچ اصل مقدسى را به رسمیت نمى‏شناسند بیرون آورد و به تجدید نظر در برنامه‏هاى خود وادارد.

در آیه 64 سوره نساء در مورد آمرزش گناهان در سایه شفاعت مى‏خوانیم:

" وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً": در این آیه توبه و استغفار مجرمان مقدمه‏اى براى شفاعت پیامبر ص شمرده شده است.

و در آیه 98 و 99 سوره یوسف: قالُوا یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا کُنَّا خاطِئِینَ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ‏": نیز آثار ندامت و پشیمانى از گناه در تقاضاى برادران یوسف از پدر بخوبى خوانده مى‏شود.

در مورد شفاعت فرشتگان (در سوره مؤمن آیه 7) مى‏خوانیم که استغفار و شفاعت آنها تنها براى افراد با ایمان و تابعان سبیل الهى و پیروان حق است" وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ‏".

تفسیر نمونه    ج‏1    236

8- شرائط" سازنده شفاعت"

- با توجه به اینکه شفاعت به معنى صحیح قیود و شرائط فراوانى در چند جهت دارد، کسانى که معتقد به این اصلند براى اینکه مشمول آن شوند ناگزیرند شرائط آن را فراهم سازند، و از گناهانى همانند ظلم که امید شفاعت را به صفر مى‏رساند بپرهیزند، برنامه خود را از یک دگرگونى عمیق و همه جانبه در وضع خویش شروع کنند، و براى رسیدن به مقام" ارتضاء" و بر قرار ساختن" عهد الهى" (به تفسیرى که گذشت) از گناه توبه کنند، و یا حد اقل در آستانه توبه قرار گیرند.

خلافکارى و شکستن سد قوانین الهى را متوقف سازند و یا لا اقل تقلیل دهند و ایمان به خدا و دادگاه بزرگ رستاخیز را در خود زنده نگاهدارند و قوانین و مقررات او را محترم بشمرند.

و از طرفى براى بر قرار ساختن پیوند میان" خود" و" شفاعت کننده" از صفات او اقتباس کنند و یک نوع سنخیت، هر چند ضعیف، میان خود و او بر قرار سازند، یعنى همانطور که در" شفاعت تکوینى" آمادگى و سنخیت، و تسلیم در برابر عوامل تکامل، شرط تاثیر علل تکوینى است، در مرحله" شفاعت تشریعى" نیز براى رسیدن به نتیجه، اینگونه آمادگیها لازم است (دقت کنید).

با این وضع جاى تردید باقى نمى‏ماند که شفاعت به معنى صحیح نقش مؤثرى در دگرگونى حال مجرمان و اصلاح وضع آنها خواهد داشت.