نور در حرم نور

(الیوم التغابن) چه روزى است؟ و چه کسانى معنبون مى شوند؟

آنـگاه مى گوید: منظور از (یوم التغابن ) که در قرآن آمده روز قیامت است، چون در آن روز بـراى هـمـه مـردم کشف مى شود که در معامله اى که آیات زیر بدان اشاره نموده مغبون شـده اند، و اینکه آن آیات : (و من الناس من یشرى نفسه ابتغاء مرضات اللّه - بعضى از مردمند که جان خود را در برابر خو شنودیهاى خدا مى فروشند)، (ان اللّه اشترى من المؤمنین انفسهم... - خدا از مؤمنین جانهایشان را خریدارى کرده... و الذین یشترون بعهد اللّه و ایـمـانـهم ثمنا قلیلا - آن هایى که با عهد خدا و سوگندهاشان بهاى اندکى به دست مى آورند).

در روز قـیـامـت براى همه این معامله گران کشف مى شود که مغبون شده اند، آن کس که معامله نـکـرده مـى فـهمد که از معامله نکردن مغبون شده، و آن کس که در معامله اش بهاى اندک دنیا بـه دسـت آورده مـى فـهـمـد کـه از معامله کردنش مغبون شده، پس همه مردم در آن روز مغبون خواهند بود.

و از بـعـضـى از مفسرین وقتى سوال شده که (یوم التغابن ) به چه معنا است ؟ گفته انـد: بـه مـعـنـا اسـت کـه در آن روز تمام اشیاء بر خلاف معیارها و مقادیردنیایى ظهور مى کنند.

و اینکه در آغاز کلامش گفت تغابن به معناى کلاه گذارى است، وقتى درست است که تغابن در آیـه را بـه ایـن مـعـنـا بـگیریم که کفار معامله سودبخش را رها نموده معامله زیان آور را اخـتیار کردند، و هر چند این معنا معناى خوبى است، ولى با کلمه (تغابن ) نمى سازد، چون این کلمه از باب مفاعله است، و مغبون کردن هر دو طرف یکدیگر را مى رساند.

و آن وجه دوم که از بعضى نقل کرد وجه دقیق ترى است، و آیات زیر هم آن را تأیید مى کـنـد: (فـلا تـعلم نفس ما اخفى لهم من قره اعین )، (لهم ما یشاون فیها و لدینا مزید، و بدا لهم من اللّه ما لم یکونوا یحتسبون).

و مـقـتـضـاى این وجه عمومیت تغابن است، یعنى بنابر این وجه باید گفت که : هم کفار در قـیـامت تغابن دارند و هم مؤمنین، تغابن مومنین براى آن است که وقتى آن قره العین هاى در جـوار رحـمـت حـق را مـى بـیـنـنـد، نـاراحـت مـى شـونـد کـه چـرا بـیـشـتـر عـمـل نـکـردنـد، و امـا کـفـار تـغـابـنـشـان بـراى اسـت کـه چراعمل نکردند، و وجهى که بین دو طایفه مشترک است،است که چرا در دنیا آنطور که باید روز قیامت را نشناختند.

ولى این وجه هم مثل وجه قبلى با معناى تغابن نمى سازد، براى معناى تغابن مغبون کردن یکدیگر است.

البته در این میان وجه سومى هم هست، و آن این است که تغابن را تنها مخصوص گمراهان بـدانیم و بگوییم : این دسته دو طایفه هستند که هر یک به دست دیگرى مغبون مى شوند، یـکـى طـایـفه گمراه کننده، دیگرى گمراه شونده، طایفه گمراه کننده غابن هستند، زیرا پیروان خود را وادار به دنیاپرستى و ترک آخرت و در نتیجه وادار به گمراهى نموده، آنـان را مـغـبـون مـى سـازند، و مغبون هستند، براى اینکه همان پیروان ضعیف، ایشان را با پـیـروى کـورکورانه خود کمک نموده، استکبارشان را بیشتر مى کنند، پس هر دو طایفه هم غابن اند و هم مغبون.

وجـه چـهـارمـى هـم هـسـت کـه طـبـق آن روایـت هـم وارد شده، و آن این است که بگوییم تمامى بـنـدگـان خـدا چـه خوب و چه بد در بهشت سهم و منزلى و در دوزخ هم منزلى دارند، بنده اگـر اطـاعـت خـدا کـنـد بـه مـنـزلى کـه در بـهـشـت بـرایـش فـراهـم شـده داخـل مـى شـود، و اگـر نـافـرمـانـى خـدا را بـکـنـد، داخـل مـنـزلى کـه در آتـش دارد مـى شـود، و روز قـیـامـت مـنـزلهـاى بـهـشـتـى اهـل دوزخ را بـه اهـل بـهـشـت مـى دهـنـد، و مـنـزل دوزخـى اهـل بـهـشـت را بـه اهـل دوزخ مـى دهـنـد، پـس در قـیـامـت اهل بهشت دوزخیان را مغبون نموده، مؤمنین غابن و کفار مغبون مى شوند.

بعضى از مفسرین بعد از ایراد این وجه گفته اند: تغابن در خود آیه با جمله (و من یومن باللّه... و بئس المصیر) تفسیر شده، ولى ما آنطور که باید ظهورى در آیه ندیدیم، که چگونه آیه تغابن را تفسیر نموده است.

و امـا جـمـله (و مـن یـومـن بـاللّه و یـعـمـل صـا لحـا... و بـئس المـصـیـر) از آنـجـا که در طول این تفسیر مکرر معنا شده، دیگر به معنایش ‍ نمى پردازیم.

بحث روایتى

(چند روایت درباره نام هاى روز قیامت و (یوم التغابن) بودن آن و...)

در صـحیح بخارى از ابو هریره از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) روایت آورده که فرمود: هیچ بنده اى داخل بهشت نمى شود مگر آنکه منزلى را که در دوزخ دارد مى بیند منزلى را که اگر نافرمانى کرده بود بدانجا مى رفت، و براى این مى بیند تا شکرش بـیـشـتـر شود، و هیچ بنده اى داخل آتش نمى شود، مگر آنکه آن منزلى که در بهشت دارد، و اگر خوبى مى کرد بدانجا منتقل مى شد، مى بیند تا حسرتش بیشتر شود.

مؤلف: در این معنا روایات بسیارى از طرق عامه و خاصه وارد شده که بعضى از آنها در تفسیر اوائل سوره مومنون گذشت.

و در تـفـسـیـر بـرهـان از ابن بابویه به سند خود از حفص بن غیاث از امام صادق (علیه السلام) روایـت آورده کـه فـرمـود: مـنـظـور از (یـوم التـلاق ) روزى اسـت کـه اهـل آسـمـان و زمـیـن بـه هـم بـر مـى خـورنـد، و مـنـظـور از(یوم التناد) روزى است که اهل دوزخ اهل بهشت را نداء مى کنند که : (افیضوا علینا من الماء او مما رزقکم اللّه - کمى از آن آب و یـا از آنـچـه خـدا روزیـتـان کـرده بـه مـا افـاضـه کـنـید)، و منظور از (یوم التـغـابـن ) روزى است که اهل بهشت اهل آتش را مغبون مى کنند، و منظور از (یوم الحسره ) روزى است که مرگ را مى آورند و ذبح مى کنند، دیگر کسى دچار مرگ نمى شود.

مؤلف: و در ذیـل آیـات اول سـوره مـورد بـحـث عـده اى از روایـات وارد شـده کـه آیات را مربوط به شؤ ون ولایت دانسته، مانند روایتى که مى گوید: منظور از ایمان و کفر ایمان به ولایت و کفر به آن در روز اخذ میثاق است، و روایتى که مى گوید: مراد از بینات ائمه هـدى (عـلیـهـم السـلم) هـسـتـند، و روایاتى که مى گوید: مراد از نور، امام است، و باید دانـسـت کـه همه این روایات به باطن آیات نظر دارند، و به هیچ وجه جنبه تفسیر الفاظ آیه را ندارند.

﴿یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذلِکَ یَوْمُ التَّغَابُنِ﴾، آن وقت اصل کلّی این است: ﴿مَن یُؤْمِن بِاللَّهِ﴾ که حسن فاعلی داشته باشد و آدم معتقدی باشد. ﴿وَ یَعْمَلْ صَالِحاً﴾، حسن فعلی داشته باشد. واجب‌ها را انجام بدهد و محرّمات را ترک بکند و اینها، اگر لغزش‌هایی داشت ذات اقدس الهی می‌بخشد، چون در بخش‌های دیگر قرآن فرمود که اگر شما گناهان بزرگ را رها کنید آن سیّئات صغیره را ذات اقدس الهی صرف نظر می‌کند. آن گناهان کوچک مورد وعده است البته، مورد رحمت الهی قرار می‌گیرد. اما اگر ـ خدای ناکرده ـ گرفتار سیّئات سنگین شدید باید پاسخ بدهید.

اینجا فرمود اگر کسی مؤمن بود؛ یعنی از نظر عقیده کامل بود. قبلاً هم ملاحظه فرمودید که «آمَنَ» به معنای «اعتَقَدَ» نیست. «آمَنَ»؛ یعنی «دَخلَ فی المَأمَن». مَأمن فرمود: «کَلِمَةُ لا إِلَهَ إِلا الله»[6] حصن من است، «وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ»[7] حصن من است، قرآن و عترت حصن خداست. «آمَنَ»؛ یعنی «دخل فی المأمن». منتها ورود در مأمن به اعتقاد است. ﴿وَ مَن یُؤْمِن بِاللَّهِ﴾ این است. ﴿وَ یَعْمَلْ صَالِحاً﴾ که صرف اعتقاد کافی نیست عمل لازم است، آن‌گاه ﴿یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ﴾، به قرینه تقابل این سیّئات یعنی گناهان کوچک. خدا می‌پوشاند مستور می‌کند، گاهی مغفرت می‌کند گاهی عفو می‌کند و مانند آن. چنین شخصی البته پاک می‌شود تا پاک نشد وارد بهشت نخواهد شد. ﴿وَ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ﴾ که ﴿تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً﴾ که این فوز عظیم است. این بخش مؤمنان.