نور در حرم نور

ترجمه ها در این آیات با هم اختلاف دارند . به عنوان نمونه :

***مشکینی

8 سپس (به پیامبر) نزدیک و نزدیکتر شد.

9 پس به فاصله مقدار دو کمان (یا دو ذراع) یا کمتر، (از پیامبر) فاصله داشت.

10 پس وحى کرد به بنده خدا (محمد صلّى اللَّه علیه و آله از حقایق و اسرار) آنچه وحى کرد.

***انصاریان

سپس نزدیک رفت و نزدیک‏تر شد، (8)

پس [فاصله‏اش با پیامبر] به اندازه فاصله دو کمان گشت یا نزدیک‏تر شد. (9)

آن گاه به بنده‏اش آنچه را باید وحى مى‏کرد، وحى کرد. (10)

***ترجمه بر اساس المیزان

و در عین بلندى رتبه‏اش به خدا نزدیک و نزدیک‏تر شده (8).

او رسول را آن قدر بالا برد که بیش از دو کمان و یا کمتر فاصله نماند (9).

در آنجا بود که جبرئیل به بنده خدا وحى کرد آنچه را که کرد (10).

* 2- هدف معراج‏

- رسیدن پیامبر ص به شهود باطنى از یک سو، و دیدن عظمت خداوند در پهنه آسمانها با همین چشم ظاهر از سوى دیگر بوده است، که هم در آخرین آیه مورد بحث در اینجا (لَقَدْ رَأى‏ مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى‏) و هم در آیه 1 سوره اسراء (لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا) به آن اشاره شده است و نیز به مسائل زیاد و مهمى از فرشتگان و بهشتیان و دوزخیان و ارواح انبیا آگاهى یافت که در طول عمر مبارکش الهام بخش او در تعلیم و تربیت خلق خدا بود.

*** 4- معراج در روایات اسلامى‏

از جمله مسائلى که روایات معراج بلکه تمام این مساله را از نظر بعضى زیر سؤال برده وجود بعضى از روایات ضعیف و مجعول در لابلاى آنهاست در حالى که به گفته مفسر معروف مرحوم" طبرسى" در" مجمع البیان" روایات معراج را به چهار گروه مى‏توان تقسیم کرد.

الف- روایاتى که به خاطر متواتر بودن قطعى است (مانند اصل مساله معراج).

ب- روایاتى که (از منابع معتبر نقل شده) و مشتمل بر مسائلى است که هیچ مانع عقلى از قبول آن نیست، مانند روایاتى که از مشاهده بسیارى از آیات عظمت خدا در آسمانها سخن مى‏گوید.

ج- روایاتى که ظاهر آن با اصولى که از آیات قرآن و روایات مسلم اسلامى در دست داریم منافات دارد، ولى با اینحال قابل توجیه است، مانند روایاتى که مى‏گوید پیغمبر اکرم ص گروهى از بهشتیان را در بهشت، و گروهى از دوزخیان را در دوزخ دید (که باید گفت منظور بهشت و دوزخ برزخى است که ارواح مؤمنان و شهداء در یکى، و ارواح کفار و مجرمان در دیگرى قراردارد).

د- روایاتى که مشتمل بر مطالب باطل و بى اساسى است که به هیچوجه قابل قبول نیست و محتواى آنها گواه بر مجعول بودن آنهاست، مانند روایاتى که مى‏گوید پیامبر ص خدا را با" چشم ظاهرى" دید، یا با او سخن گفت، و او را مشاهده کرد، اینگونه روایات و مانند آن قطعا مجعول است (مگر اینکه به شهود باطنى تفسیر گردد).

با توجه به این تقسیم‏بندى به یک بررسى اجمالى روى روایات معراج مى‏پردازیم:

از مجموع روایات به خوبى استفاده مى‏شود که پیامبر گرامى اسلام ص این سفر آسمانى را در چند مرحله پیمود.

مرحله نخست، مرحله فاصله میان مسجد الحرام و مسجد اقصى بود که در آیه اول سوره اسراء به آن اشاره شده است، سُبْحانَ الَّذِی أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى‏:"

طبق بعضى از روایات معتبر پیامبر ص در اثناء راه به اتفاق جبرئیل در سرزمین مدینه نزول کرد و در آنجا نماز گذارد.

و نیز در" مسجد الاقصى" با حضور ارواح انبیاى بزرگ مانند ابراهیم و موسى و عیسى ع نماز گذارد، و امام جماعت پیامبر ص بود، سپس از آنجا سفر آسمانى پیامبر ص شروع شد و آسمانهاى هفتگانه‏ را یکى پس از دیگرى پیمود، و در هر آسمان با صحنه‏هاى تازه‏اى روبرو شد، با پیامبران و فرشتگان و در بعضى از آسمانها با دوزخ یا دوزخیان، و در بعضى با بهشت و بهشتیان، برخورد کرد، و پیامبر ص از هر یک از آنها خاطره‏هاى پر ارزش و بسیار آموزنده در روح پاک خود ذخیره فرمود، و عجائبى مشاهده کرد که هر کدام رمزى و سرى از اسرار عالم هستى بود، و پس از بازگشت اینها را با صراحت، و گاه با زبان کنایه و مثال، براى آگاهى امت در فرصتهاى مناسب شرح مى‏داد، و براى تعلیم و تربیت از آن استفاده فراوان مى‏فرمود.

این امر نشان مى‏دهد که یکى از اهداف مهم این سفر آسمانى استفاده از نتائج عرفانى و تربیتى این مشاهدات پر بها بود، و تعبیر پر معنى قرآن" لَقَدْ رَأى‏ مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى‏" در آیات مورد بحث مى‏تواند اشاره اجمالى و سربسته‏اى به همه این امور باشد. البته همانگونه که گفتیم بهشت و دوزخى را که پیامبر ص در سفر معراج مشاهده کرد، و کسانى را در آن متنعم یا معذب دید، بهشت و دوزخ قیامت نبود، بلکه بهشت و دوزخ برزخى بود، ..

سرانجام به هفتمین آسمان رسید، و در آنجا حجابهایى از نور مشاهده کرد همانجا که" سدرة المنتهى" و" جنة الماوى" قرار داشت، و پیامبر ص در آن‏ جهان سراسر نور و روشنایى به اوج شهود باطنى، و قرب الى اللَّه، و مقام" قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى‏" رسید، و خداوند در این سفر او را مخاطب ساخته، و دستورات بسیار مهم و سخنان فراوانى به او فرمود که مجموعه‏اى از آن امروز در روایات اسلامى به صورت" احادیث قدسى" براى ما به یادگار مانده،

قابل توجه اینکه طبق تصریح بسیارى از روایات، پیامبر ص در قسمتهاى مختلفى از این سفر بزرگ، على ع را ناگهان در کنار خود مشاهده کرد، و تعبیراتى در این روایات دیده مى‏شود که گواه عظمت فوق العاده مقام على ع بعد از پیغمبر اکرم ص است.

….در اینجا این سؤال پیش مى‏آید: چگونه اینهمه راهپیمایى طولانى و این حوادث عجیب و متنوع و اینهمه گفتگوهاى طولانى و این همه مشاهده‏ها در یک شب یا کمتر از یک شب روى داد؟! ولى با توجه به یک نکته پاسخ این سؤال روشن مى‏شود، سفر معراج هرگز یک سفر عادى نبود که با معیارهاى عادى سنجیده شود، نه اصل سفر عادى بود و نه مرکبش، نه مشاهداتش عادى بود و نه گفتگوهایش، نه مقیاسهایى که در آن به کار رفته همچون مقیاسهاى محدود و کوچک کره خاکى ماست و نه تشبیهاتى که در آن آمده بیانگر عظمت صحنه‏هایى است که پیامبر ص مشاهده کرد، همه چیز به صورت خارق العاده و در مقیاسهایى خارج از مکان و زمانى که ما با آن آشنا هستیم و خو گرفته‏ایم رخ داد.

بنا بر این جاى تعجب نیست که این امور با مقیاس زمانى کره زمین ما در یک شب یا کمتر از یک شب واقع شده باشد (دقت کنید).

*** 5- گوشه‏اى از گفتگوهاى خداوند با پیامبرش در شب معراج:

در کتب حدیث روایتى از امیر مؤمنان على ع از پیامبر اسلام ص در این زمینه آمده است که بسیار مشروح و طولانى است، و ما گوشه‏هایى از آن را در اینجا مى‏آوریم، مطالبى که نشان مى‏دهد گفتگوها در آن شب تاریخى بر چه محورى بوده، و چگونه همچون اوج آسمانها اوج گرفته است.

در آغاز حدیث مى‏خوانیم که پیامبر ص در شب معراج از پروردگار سبحان چنین سؤال کرد: یا رب اى الاعمال افضل؟"

خداوند متعال فرمود:

لیس شى‏ء عندى افضل من التوکل على، و الرضا بما قسمت، یا محمد! وجبت محبتى للمتحابین فى، و وجبت محبتى للمتعاطفین فى، و وجبت محبتى للمتواصلین فى، و وجبت محبتى للمتوکلین على، و لیس لمحبتى علم و لا غایة و لا نهایه!

در فراز دیگرى آمده است:" اى احمد! همچون کودکان مباش که سبز و زرد و زرق و برق را دوست دارند، و هنگامى که غذاى شیرین و دلپذیرى به آنها مى‏دهند مغرور مى‏شوند، و همه چیز را به دست فراموشى مى‏سپارند".

پیامبر ص در اینجا عرضه داشت:" پروردگارا مرا به عملى هدایت کن که موجب قرب به درگاه تو است".

فرمود:" شب را روز، و روز را شب قرار ده"! عرض کرد: چگونه؟! فرمود:" چنان کن که خواب تو نماز باشد، و هرگز شکم خود را کاملا سیر مکن".

در فراز دیگرى آمده است:" اى احمد! محبت من محبت فقیران و محرومان است، به آنها نزدیک شو، و در کنار مجلس آنها قرار گیر، تا من به تو نزدیک شوم، و ثروتمندان دنیاپرست را از خود دور ساز، و از مجالس آنها بر حذر باش"!

در فراز دیگر مى‏فرماید:" اى احمد! زرق و برق دنیا و دنیاپرستان را مبغوض بشمر، و آخرت و اهل آخرت را محبوب دار". عرض مى‏کند:" پروردگارا! اهل دنیا و آخرت کیانند"؟

فرمود: اهل دنیا کسانى هستند که زیاد مى‏خورند، و زیاد مى‏خندند و مى‏خوابند، و خشم مى‏گیرند، و کمتر خشنود مى‏شوند، نه در برابر بدیها از کسى عذر مى‏خواهند، و نه اگر کسى از آنها عذر طلبد مى‏پذیرند، در اطاعت خدا تنبل، و در معاصى شجاعند، آرزوهاى دور و دراز دارند، و در حالى که اجلشان نزدیک شده هرگز به حساب اعمال خود نمى‏رسند، و نفعشان براى مردم کم است، افرادى پر حرف، فاقد احساس مسئولیت، و علاقمند به خورد و خوراکند.

اهل دنیا نه در نعمت شکر خدا بجا مى‏آورند، و نه در مصائب صبورند.

خدمات فراوان در نظر آنها کم است (و خدمات کم خودشان بسیار!) خود را به انجام کارى که انجام نداده‏اند ستایش مى‏کنند، و چیزى را مطالبه مى‏کنند که حق آنها نیست.

پیوسته از آرزوهاى خود سخن مى‏گویند، و عیوب مردم را خاطر نشان مى‏سازند و نیکیهاى آنها را پنهان"! عرض کرد:" پروردگار؟ آیا دنیاپرستان غیر از این عیبى هم دارند"؟

فرمود، اى احمد! عیب آنها این است که جهل و حماقت در آنها فراوان است، براى استادى که از او علم آموخته‏اند تواضع نمى‏کنند، و خود را عاقل مى‏دانند اما در نزد آگاهان نادان و احمقند".

سپس به اوصاف اهل آخرت و بهشتیان پرداخته چنین ادامه مى‏دهد:

" آنها مردمى با حیا هستند، جهل آنها کم، منافعشان بسیار، مردم از آنها در راحتند و خود از دست خویش در تعب، و سخنانشان سنجیده است.

پیوسته حسابگر اعمال خویشند، و از همین جهت خود را به زحمت‏ مى‏افکنند، چشمهایشان به خواب مى‏رود اما دلهایشان بیدار است، چشمشان مى‏گرید، و قلبشان پیوسته به یاد خدا است.

هنگامى که مردم در زمره غافلان نوشته شوند آنها از ذاکران نوشته مى‏شوند.

در آغاز نعمتها حمد خدا مى‏گویند، و در پایان شکر او را بجا مى‏آورند، دعایشان در پیشگاه خدا مستجاب، و تقاضایشان مسموع است، و فرشتگان از وجود آنها مسرورند ... مردم (غافل) در نزد آنها مردگان، و خداوند نزد آنها حى و قیوم و کریم است (همتشان آن چنان عالى است که به غیر او نظر ندارند) ...

مردم در عمر خود یک بار مى‏میرند اما آنها به خاطر جهاد با نفس و مخالفت هوا هر روز هفتاد بار مى‏میرند (و حیات نوین مى‏یابند)! ...

هنگامى که براى عبادت در برابر من مى‏ایستند همچون بنیان مرصوص و سدى فولادینند، و در دل آنها توجهى به مخلوقات نیست.

به عزت و جلالم سوگند که من آنها را حیات و زندگى پاکیزه‏اى مى‏بخشم، و در پایان عمر، خودم قبض روح آنها مى‏کنم، و درهاى آسمان را براى پرواز روح آنها مى‏گشایم، تمام حجابها را از برابر آنها کنار مى‏زنم، و دستور مى‏دهم بهشت، خود را براى آنها بیارائید! ...

اى احمد! عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن طلب حلال است، هنگامى که غذا و نوشیدنى تو حلال باشد تو در حفظ و حمایت منى ...".

و در فراز دیگرى آمده است:" اى احمد! آیا مى‏دانى کدام زندگى گواراتر و پردوام‏تر است"؟

عرض کرد: خداوندا نه! فرمود:" زندگى گوارا آن است که صاحب آن لحظه‏اى از یاد من غافل نماند، نعمت مرا فراموش نکند، از حق من بیخبر نباشد، و شب و روز رضاى مرا بطلبد.

اما زندگى باقى آن است که براى نجات خود عمل کند، و دنیا در نظرش کوچک باشد، و آخرت بزرگ، رضاى مرا بر رضاى خویشتن مقدم بشمرد، و پیوسته خشنودى مرا بطلبد، حق مرا بزرگ دارد و توجه به آگاهى من نسبت به خودش داشته باشد.

در برابر هر گناه و معصیتى به یاد من بیفتد، و قلبش را از آنچه ناخوش دارم پاک کند، شیطان و وساوس شیطانى را مبغوض دارد، و ابلیس را بر قلب خویش مسلط نسازد و به او راه ندهد.

هنگامى که چنین کند محبت خاصى در قلبش جاى مى‏دهم، آن چنان که تمام دلش در اختیار من خواهد بود، و فراغت و اشتغال و هم و غم و سخنش از مواهبى است که من به اهل محبتم مى‏بخشم! چشم و گوش قلب او را مى‏گشایم، تا با گوش قلبش حقایق غیب را بشنود و با دلش جلال و عظمتم را بنگرد"! و سرانجام این حدیث نورانى با این جمله‏هاى بیدار کننده پایان مى‏گیرد:

" اى احمد! اگر بنده‏اى نماز تمام اهل آسمانها و زمین را بجا آورد، و روزه تمام اهل آسمانها و زمین را انجام دهد، همچون فرشتگان غذا نخورد و لباس (فاخرى) در تن نپوشد (و در نهایت زهد و وارستگى زندگى کند) ولى در قلبش ذره‏اى دنیاپرستى یا ریاست‏طلبى یا عشق به زینت دنیا باشد در سراى جاویدانم در جوار من نخواهد بود! و محبتم را از قلب او بر مى‏کنم! سلام و رحمتم بر تو باد، و الحمد للَّه رب العالمین"[1].