نور در حرم نور

این آیات پاداش بندگان خالص خدا و مؤمنان صالحى را که در آیات قبل توصیف آنها به میان آمده بود بیان مى‏کند، و بهشت جاویدان را با هفت نعمت ارزنده به آنها نوید مى‏دهد.

…..

به این ترتیب پذیرایى کننده واقعى از آنها خدا است که از میهمانان خودش دعوت کرده مى‏گوید: بفرمائید و وارد بهشت شوید! سپس به نخستین نعمت اشاره کرده، مى‏افزاید" شما و همسرانتان" (أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ‏).

روشن است بودن در کنار همسران با ایمان و مهربان هم براى مردان لذت بخش است و هم براى زنانشان که اگر در اندوه دنیا شریک بودند در شادى آخرت نیز شریک باشند.

نعمت دوم:سپس اضافه مى‏کند" همگى غرق سرور و شادى باشید، آن چنان که سرور و شادمانى که آثارش در چهره‏هاى شما پرتوافکن باشد" (تُحْبَرُونَ‏).

و در سومین نعمت مى‏فرماید" ظرفهاى غذا و جامهاى شراب طهور از طلا مملو از بهترین غذا و شرابهاى بهشتى به وسیله خدمتکاران مخصوص گرداگرد آنها مى‏گردانند" (یُطافُ عَلَیْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ‏).

" صحاف" جمع" صحفة" (بر وزن صفحه) در اصل از ماده" صحف" به معنى گستردن گرفته شده، و در اینجا به معنى ظرفهاى بزرگ و وسیع است.

" اکواب" جمع" کوب" به معنى ظروف آب است که دسته‏اى در آن نباشد و به تعبیر امروز" جام" یا" قدح" است.

در مرحله چهارم و پنجم به دو نعمت دیگر اشاره مى‏کند که تمام نعمتهاى مادى و معنوى جهان در آن جمع است مى‏فرماید: (وَ فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ‏).

به گفته مرحوم طبرسى در مجمع البیان اگر تمام خلایق جمع شوند تا توصیف انواع نعمتهاى بهشتى را کنند هرگز قادر نخواهند بود چیزى بر آنچه در این جمله آمده بیفزایند.

جالب اینکه مساله خواست دل از لذت چشم جدا بیان شده است، و این جدایى پرمعنى است:

آیا از قبیل ذکر خاص بعد از عام است؟ از این جهت که" لذت نظر" اهمیت فوق العاده‏اى دارد که از لذات دیگر برتر و بالاتر است، یا از این نظر که جمله" ما تشتهیه الانفس" لذات ذائقه و شامه و سامعه و لامسه را بیان مى‏کند، ولى جمله تلذ الاعین بیانگر لذت چشم است؟.

بعضى نیز عقیده دارند که جمله" ما تشتهیه الانفس" اشاره به تمام لذات جسمانى است، در حالى که جمله" تلذ الاعین" بیانگر لذات روحانى است، چه لذتى در بهشت بالاتر از اینکه انسان با چشم قلب به جمال بى مثال پروردگار نگاه کند که یک لحظه آن از تمام نعمتهاى مادى بهشت برتر است

در اینجا سؤالى براى مفسران مطرح شده است، و آن اینکه آیا عمومیت و گسترش مفهوم این آیه دلیل بر این است که اگر مطالبى را که در دنیا حرام است در آنجا تقاضا کنند خداوند به آنها مى‏دهد؟.

پاسخ: طرح این سؤال در حقیقت به خاطر عدم توجه به یک نکته است و آن اینکه محرمات و زشتیها در حقیقت همچون غذایى است نامناسب براى روح انسان، و مسلما روح سالم اشتهاى چنین غذایى نمى‏کند، و این ارواح بیمار است که گاه به سموم و غذاهاى نامناسب متمایل مى‏شود.

بیمارانى را مى‏بینیم که در هنگام مرض حتى تمایل به خوردن خاک و یا اشیاء دیگرى از این قبیل پیدا مى‏کنند، اما به مجرد اینکه بیمارى بر طرف شود آن اشتهاى کاذب ساقط مى‏گردد، آرى بهشتیان هرگز تمایل به چنان اعمالى پیدا نخواهند کرد، چرا که تمایل و کشش روح نسبت به آنها از ویژگیهاى ارواح بیمار دوزخى است.

این سؤال شبیه چیزى است که در حدیث وارد شده است که یک اعرابى نزدپیامبر ص آمد و عرض کرد آیا در بهشت شتر هم پیدا مى‏شود؟ زیرا من بسیار به شتر علاقمندم!. پیامبر ص که مى‏داند در آنجا نعمتهایى است که با وجود آن، مرد اعرابى شتر خود را فراموش خواهد کرد، در پاسخ با عبارتى کوتاه و پرمعنى مى‏فرماید: یا اعرابى ان ادخلک اللَّه الجنة اصبت فیها ما اشتهت نفسک و لذت عینک!:

و به تعبیر دیگر آنجا عالمى است که انسان کاملا با واقعیتها هماهنگ مى‏شود و به گفته شاعر:

به هر حال از آنجا که ارزش نعمت هنگامى است که جاودانى باشد، در ششمین توصیف، بهشتیان را از این نظر آسوده خاطر ساخته، مى‏فرماید:" شما جاودانه در آن خواهید ماند" (وَ أَنْتُمْ فِیها خالِدُونَ‏).

*** در اینجا براى اینکه روشن شود اینهمه نعمتهاى بهشتى را به" بها" مى‏دهند و به" بهانه" نمى‏دهند مى‏افزاید" این بهشتى است که شما وارث آن مى‏شوید به خاطر اعمالى که انجام مى‏دادید" (وَ تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی أُورِثْتُمُوها بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‏).

جالب اینکه از یک سو مقابله با اعمال را مطرح مى‏کند، و از سوى دیگر" ارث" را که معمولا در جایى به کار مى‏رود که نعمتى بى خون دل و بدون تلاش و زحمت به انسان برسد، اشاره به اینکه اعمال شما پایه اصلى نجات شماست، ولى آنچه دریافت مى‏دارید در مقایسه با اعمالتان آن قدر برترى دارد که گویى همه را رایگان از فضل الهى به دست آورده‏اید!.

*** در آخرین و هفتمین نعمت سخن از میوه‏هاى بهشتى است که از بهترین نعمتهاى الهى مى‏باشد، مى‏فرماید:(لَکُمْ فِیها فاکِهَةٌ کَثِیرَةٌ مِنْها تَأْکُلُونَ‏).

جالب اینکه با تعبیر" منها" این حقیقت را بیان مى‏کند که میوه‏هاى بهشتى آن قدر فراوان است که شما تنها جزئى از آن را تناول مى‏کنید، و به این ترتیب مجموعه فناناپذیرى است، و درختانش همیشه پر بار و پر ثمر است.

در حدیثى چنین آمده: لا ینزع رجل فى الجنة ثمرة من ثمرها الا نبت مثلاها مکانها