نور در حرم نور

" و ارواحى را که نمرده ‏اند نیز به هنگام خواب مى‏گیرد (وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها).

و به این ترتیب" خواب" برادر" مرگ" است و شکل ضعیفى از آن، چرا که رابطه روح با جسم به هنگام خواب به حد اقل مى‏رسد و بسیارى از پیوندهاى این دو قطع مى‏شود.

بعد مى‏افزاید:" ارواح کسانى را که فرمان مرگ آنها را صادر کرده نگه مى‏دارد" (به گونه‏اى که هرگز از خواب بیدار نمى‏شوند) و ارواح دیگرى را که فرمان ادامه حیاتشان داده به بدنهایشان باز مى‏گرداند تا سرآمد معینى" (فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرى‏ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى‏).

*** از این آیه امور زیر به خوبى استفاده مى‏شود:

2- به هنگام مرگ خداوند این رابطه را قطع مى‏کند، و روح را به عالم ارواح مى‏برد و به هنگام خواب نیز این روح را مى‏گیرد، اما نه آن چنان که رابطه به کلى قطع شود، بنا بر این روح نسبت به بدن داراى سه حالت است:

ارتباط تام (حالت حیات و بیدارى) ارتباط ناقص (حالت خواب) قطع ارتباط به طور کامل (حالت مرگ).

3-" خواب" چهره ضعیفى از" مرگ" است، و" مرگ" نمونه کاملى از" خواب"!

4- خواب از دلائل استقلال و اصالت روح است، مخصوصا هنگامى که با" رؤیا" آنهم رؤیاهاى صادقه توأم باشد این معنى روشنتر مى‏شود.

6- توجه به این حقیقت که انسان همه شب به هنگام" خواب" در آستانه مرگ قرار مى‏گیرد درس عبرتى است که اگر در آن بیندیشد براى" بیدارى" او کافى است.

" اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها"- مراد از" انفس"، ارواح است، ارواحى که متعلق به بدنها است، نه مجموع روح و بدن، چون مجموع روح و بدن کسى در هنگام مرگ گرفته نمى‏شود، تنها جان‏ها گرفته مى‏شود، یعنى علاقه روح از بدن قطع مى‏گردد، و دیگر روح به کار تدبیر بدن و دخل و تصرف در آن نمى‏پردازد. …

[اشاره به تغایر نفس و بدن و اینکه مردن و خواب هر دو توفى و قبض روح است‏]

" وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها"- این جمله عطف است بر کلمه" أنفس" در جمله قبلى و ظاهرا کلمه" منام" اسم زمان و متعلق به کلمه" یتوفى" باشد. و تقدیر آیه" یتوفى الانفس التی لم تمت فى وقت نومها" باشد، یعنى و آن أنفسى که در هنگام خواب نمرده‏اند.

خداى تعالى ما بین همین ارواح و انفسى که در هنگام خواب قبض مى‏شوند، تفصیل مى‏دهد، و آن را دو قسم مى‏کند و مى‏فرماید:" فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرى‏ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى" یعنى آن ارواحى که قضاى خدا بر مرگشان رانده شده، نگه مى‏دارد و دیگر به بدنها برنمى‏گرداند، و آن ارواحى که چنین قضایى بر آنها رانده نشده، آنها را روانه به سوى بدن‏ها مى‏کند، تا آنکه براى مدتى معین که منتهى الیه زندگى آنهاست زنده بمانند.

و اینکه مدت معین را غایت روانه کردن ارواح قرار داده، خود دلیل بر آن است که مراد از روانه کردن ارواح، جنس آن است، به این معنا که بعضى از أنفس را یک بار ارسال مى‏کند، و بعضى را دو بار و بعضى را بیشتر و بیشتر تا برسد به آن مدت مقرر.

از این جمله دو نکته استفاده مى‏شود:

اول اینکه: نفس آدمى غیر از بدن اوست، براى اینکه در هنگام خواب از بدن جدا مى‏شود و مستقل از بدن و جداى از آن زندگى مى‏کند.

دوم اینکه: مردن و خوابیدن، هر دو توفى و قبض روح است، بله این فرق بین آن دو هست که مرگ قبض روحى است که دیگر برگشتى برایش نیست، و خواب قبض روحى است که ممکن است روح دوباره برگردد.

در موقع خواب روح کجا می رود ؟

علی بن إبراهیم، قال: حدثنی أبی، عن أبی هاشم داود بن القاسم الجعفری، عن أبی جعفر محمد بن علی بن موسى (علیهم السلام)، قال: «کان أمیر المؤمنین (علیه السلام) فی المسجد و عنده الحسن بن علی (علیهما السلام)، و أمیر المؤمنین (علیه السلام) متکئ على ید سلمان، فأقبل رجل حسن اللباس، فسلم على أمیر المؤمنین (علیه السلام)، فرد علیه مثل سلامه و جلس، فقال: یا أمیر المؤمنین، أسألک عن ثلاث مسائل، إن أخبرتنی بها علمت أن القوم رکبوا من أمرک ما لیس لهم، و خرجوا من دینهم، و صاروا بذلک غیر مؤمنین فی الدنیا، و لا خلاق لهم فی الآخرة، و إن تکن الاخرى علمت أنک و هم شرع سواء، فقال له أمیر المؤمنین (علیه السلام): سل عما بدا لک.

فقال أخبرنی عن الرجل إذا نام أین تذهب روحه. و عن الرجل کیف یذکر و ینسى، و عن الرجل یشبه ولده الأعمام‏

و الأخوال؟ فالتفت أمیر المؤمنین (علیه السلام) إلى الحسن (علیه السلام) فقال: یا أبا محمد أجبه.

فقال: أما ما سألت عن الرجل إذا نام أین تذهب روحه؟ فإن الروح متعلقة بالریح، و الریح متعلقة بالهواء إلى وقت ما یتحرک صاحبها، فإن أذن الله بالرد علیه جذبت تلک الروح تلک الریح، و جذبت تلک الریح ذلک الهواء، فأسکنت الروح فی بدن صاحبها، و إن لم یأذن الله برد تلک الروح على صاحبها جذب الهواء الریح، و جذبت الریح الروح، فلم ترد إلى صاحبها إلى وقت ما یبعث‏