نور در حرم نور

وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا «36»

و از آنچه به آن علم ندارى پیروى مکن، چون گوش و چشم و دل، همه‌ى اینها مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

نکته ها

ذکر چشم و گوش و دل در آیه، شاید از باب نمونه باشد، زیرا در قیامت علاوه بر خود انسان، از دست و پا و اعضاى دیگر هم سؤال مى‌شود «1» و آنها به سخن آمده، اعتراف مى‌کنند. «2» و ممکن است براى این باشد که انگیزه‌ى پیروى از دیگران از طریق دیدن یا شنیدن و یا اندیشه و درک است.

در طول تاریخ، بسیارى از فتنه‌ها و نزاع‌ها، از قضاوت‌هاى عجولانه یا حرف‌هاى بى‌مدرک ونظریه‌هاى بدون تحقیق و علم، بروز کرده است. عمل به این آیه، فرد و جامعه را در برابر بسیارى از فریب‌ها و خطاها بیمه مى‌کند. چرا که خوش‌بینى بیجا، زودباورى وشایعه‌پذیرى، جامعه را دستخوش ذلّت وتسلیم دشمن مى‌کند.

تقلید کورکورانه، پیروى از عادات وخیالات، تبعیّت از نیاکان، باور کردن پیشگویى‌ها، خواب‌ها، حدس‌ها و گمان‌ها، قضاوت بدون علم، گواهى دادن بدون علم، موضعگیرى، ستایش یا انتقاد بدون علم، تفسیر و تحلیل و نوشتن و فتوا دادن بدون علم، نقل شنیده‌هاى بى‌اساس و شایعات، نسبت دادن چیزى به خدا و دین بدون علم، تصمیم در شرایط هیجانى و بحرانى وبدون دلیل وبرهان، تکیه به سوگندها و اشک‌هاى دروغین دیگران، همه‌ى اینها مصداق‌ «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» بوده و ممنوع است.

به مقتضاى روایات متواتر و معتبر، پیروى از اصول قطعى شرعى (مانند فتواى مجتهد، یا علمى که به اطمینان‌هاى نزدیک به یقین اطلاق مى‌شود) پیروى از علم است. همچنان که مردم از نسخه‌ى پزشک متخصّص و دلسوز، علم پیدا مى‌کنند، از فتواى مجتهد جامع‌الشرایط و متّقى نیز علم به حکم خدا پیدا مى‌کنند. بنابراین این مرحله از علم کافى است، هر چند علم درجاتى دارد و مراحل عمیق‌تر آن مانند: علم الیقین، حقّ الیقین و عین‌الیقین مى‌باشد.

امامان معصوم علیهم السلام، اصحاب خود را از شنیدن و گفتن هر سخنى باز مى‌داشتند و به آنان توصیه مى‌کردند که دربانِ دل و گوش خود باشید. ودر این امر، به این آیه‌ «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» استناد مى‌کردند.

چنانکه امام صادق علیه السلام براى متنبّه کردن شخصى که هنگام رفتن به دستشویى، توقّف خود را در آنجا طول مى‌داد تا صداى ساز وآواز همسایه را بشنود، این آیه را تلاوت کرد وفرمود:

گوش از شنیده‌ها، چشم از دیده‌ها ودل از خاطرات مؤاخذه مى‌شود. امام سجاد علیه السلام نیز فرمود: انسان حقّ ندارد هرچه مى‌خواهد بگوید. «1»

پیام ها

1- زندگى باید براساس علم واطلاعات صحیح ومنطق وبصیرت باشد. «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ»

2- بازار شایعات را داغ نکنیم و با نقل شنیده‌هاى بى‌اساس، آبرو و حقوق افراد را از بین نبریم. لا تَقْفُ‌ ...

3- قرآن بساط ساحران، کاهنان و پیش‌گویان را که مردم ساده‌لوح را دور خود جمع مى‌کنند، بر هم مى‌زند. «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ»

4- راه شناخت، تنها حس نیست، دل نیز یکى از راههاى شناخت است. «السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ»

5- در قیامت، از باطن و نیّات هم بازخواست مى‌شود. «الْفُؤادَ»

6- ایمان به قیامت وحسابرسى خداوند، عامل پیدایش تقواست. «کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا»

7- بهره‌بردارى صحیح نکردن از جسم و امکانات، مؤاخذه خواهد داشت. «کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا»

برای مثال هم می شود گفت به روشنی مشخص است که وضعیت عمومی کشور از اول انقلاب تا امروز به مراتب بهتر شده است. چه در مسائل علمی، چه نظامی چه مسائل اقتصادی چه مسائل امنیتی چه نفوذ و اقتدار کشور در سطح بین المللی و...

ولی در عین حال همه ما مشاهده میکنیم در احوال خودمان و دور و بری هایمان که احساس بدبختی و فشار و سختی در ما بیشتر شده است.

بخش مهمی از این احساس، ریشه در کار رسانه ای دشمن دارد که بر روی ساده لوحی و باورپذیری ما بنا شده است.