نور در حرم نور

تفسیر العیاشی ؛ ج‏2 ؛ ص96

عن ثویر عن علی بن الحسین ع قال‏ إذا صار أهل الجنة فی الجنة و دخل ولی الله إلى جناته و مساکنه- و اتکأ کل مؤمن [منهم‏] على أریکته- حفته خدامه و تهدلت‏[1] علیه الثمار و تفجرت حوله العیون، و جرت من تحته الأنهار، و بسطت له الزرابی- و صففت له النمارق‏[2] و أتته الخدام- بما شاءت شهوته من قبل أن یسألهم ذلک، قال: و یخرج علیهم الحور العین من الجنان فیمکثون بذلک ما شاء الله، ثم إن الجبار یشرف علیهم فیقول لهم: أولیائی و أهل طاعتی و سکان جنتی فی جواری ألا هل أنبئکم بخیر مما أنتم فیه- فیقولون: ربنا و أی شی‏ء خیر مما نحن فیه [نحن‏] فیما اشتهت أنفسنا و لذت أعیننا- من النعم فی جوار الکریم، قال: فیعود علیهم‏ القول، فیقولون: ربنا نعم، فأتنا بخیر مما نحن فیه، فیقول لهم تبارک و تعالى: رضای عنکم و محبتی لکم خیر- و أعظم مما أنتم فیه، قال: فیقولون: نعم یا ربنا رضاک عنا و محبتک لنا- خیر لنا و أطیب لأنفسنا، ثم قرأ علی بن الحسین ع هذه الآیة «وعد الله المؤمنین و المؤمنات جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها- و مساکن طیبة فی جنات عدن و رضوان من الله أکبر ذلک هو الفوز العظیم‏

در کتاب خصال از رسول خدا ص چنین نقل شده:

من سره ان یحیا حیاتى و یموت مماتى و یسکن جنتى التی واعدنى اللَّه ربى، جنات عدن ... فلیوال على بن ابى طالب علیه السلام و ذریته علیهم السلام من بعده‏

سپس اشاره به نعمت و پاداش معنوى آنها کرده مى‏فرماید:" رضایت و خشنودى خدا که نصیب این مؤمنان راستین مى‏شود از همه برتر و بزرگتر است" (وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ).

هیچکس نمى‏تواند آن لذت معنوى و احساس روحانى را که به یک انسان به خاطر توجه رضایت و خشنودى خدا از او، دست مى‏دهد، توصیف کند....

البته ما هیچیک از نعمتهاى جهان دیگر را نمى‏توانیم در این قفس دنیا و زندگانى محدودش، در فکر خود ترسیم کنیم، تا چه رسد به این نعمت بزرگ روحانى و معنوى.

البته ترسیم ضعیفى از تفاوتهاى معنوى و مادى را در این دنیا مى‏توانیم در فکر خود مجسم کنیم مثلا لذتى که از دیدار یک دوست مهربان و بسیار صمیمى بعد از فراق و جدایى، به ما دست مى‏دهد، و یا احساس روحانى خاصى که از درک یک مسئله پیچیده علمى که ماهها یا سالها به دنبال آن بوده‏ایم براى ما حاصل مى‏شود و یا جذبه روحانى نشاط انگیزى که در حالت یک عبادت خالص، و مناجات آمیخته با حضور قلب، به ما دست مى‏دهد، با لذت هیچ غذا و طعام و مانند آن از لذتهاى‏ مادى قابل مقایسه نیست.

در اینجا نیز روشن مى‏شود که مى‏گویند: قرآن به هنگام شرح پاداش مؤمنان و نیکوکاران تنها روى نعمتهاى مادى تکیه کرده، و از جذبه‏هاى معنوى در آن خبرى نیست، در اشتباهند، زیرا در جمله بالا رضایت خدا که مخصوصا با لفظ" نکره" بیان شده اشاره به گوشه‏اى از خشنودى خداست، از همه نعمتهاى مادى بهشت برتر شمرده شده و این نشان مى‏دهد که تا چه حد آن پاداش معنوى پر ارزش و گرانبهاست.

البته دلیل این برترى نیز روشن است زیرا روح در واقع به مانند" گوهر" است، و جسم همچون" صدف"،" روح" فرمانده است و" جسم" فرمانبر، تکامل روح هدف نهایى است، و تکامل جسم وسیله است، بهمین دلیل تمام شعاعهاى روح از جسم وسیعتر و دامنه‏دارتر مى‏باشد، و لذتهاى روحى نیز قابل مقایسه با لذات جسمانى نیست، همانگونه که آلام روحى بمراتب دردناکتر از آلام جسمانى است.

و در پایان آیه اشاره به تمام این نعمتهاى مادى و معنوى کرده مى‏گوید:

" این پیروزى بزرگى است" (ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ‏)

قوله تعالى: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ» إلى آخر الآیة، العدن‏ مصدر بمعنى الإقامة و الاستقرار یقال: عدن بالمکان أی أقام فیه و استقر و منه المعدن للأرض التی تستقر فیه الجواهر و الفلزات المعدنیة، و على هذا فمعنى جنات عدن جنات إقامة و استقرار و خلود.

و قوله: «وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ» أی رضى الله سبحانه عنهم أکبر من ذلک کله- على ما یفیده السیاق- و قد نکر «رِضْوانٌ‏» إیماء إلى أنه لا یقدر بقدر و لا یحیط به وهم بشر أو لأن رضوانا ما منه و لو کان یسیرا أکبر من ذلک کله لا لأن ذلک کله مما یتفرع على رضاه تعالى و یترشح منه و إن کان کذلک فی نفسه- بل لأن حقیقة العبودیة التی یندب إلیها کتاب الله هی عبودیته تعالى حبا له:

لا طمعا فی جنة، أو خوفا من نار، و أعظم السعادة و الفوز عند المحب أن یستجلب رضى محبوبه دون أن یسعى لإرضاء نفسه.

و کأنه للإشارة إلى ذلک ختم الآیة بقوله: «ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ‏» و تکون فی الجملة دلالة على معنى الحصر أی إن هذا الرضوان هو حقیقة کل فوز عظیم حتى الفوز العظیم بالجنة الخالدة إذ لو لا شی‏ء من حقیقة الرضى الإلهی فی نعیم الجنة کان نقمة لا نعمة.

البرهان فی تفسیر القرآن ؛ ج‏5 ؛ ص719

قال أبو عبد الله (علیه السلام): «الله راض عن المؤمن فی الدنیا و الآخرة، و المؤمن و إن کان راضیا عن الله فإن فی قلبه ما فیه، لما یرى فی هذه الدنیا من التمحیص، فإذا عاین الثواب یوم القیامة رضی عن الله الحق حق الرضا، و هو قوله: و رضوا عنه‏، و قوله: ذلک لمن خشی ربه‏ أی أطاع ربه».