نور در حرم نور

در آیه 24 سوره یونس ـ که پیرامون آن در جلد اوّل این کتاب مفصّلا بحث شد(1) ـ مى خوانیم:

اِنَّما مَثَلُ الحَیاةِ الدُّنْیا کَماء اَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الاَرْضِ مِمّا یَأْکُلُ النّاسُ وَ الاَنْعامُ حَتّى اِذا أخَذَتِ الاَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ اَهْلُها أنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلا اَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأنْ لَمْ تَغْنَ بِالاَْمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الآیاتِ لِقَوم یَتَفَکَّرُونَ

مَثَل زندگى دنیا، همانند آبى است که از آسمان نازل کرده ایم که (از ثمرات آن، رویش) گیاهان (گوناگون) زمین است که مردم و چهارپایان از آن مى خورند; تا زمانى که زمین، زیبا و آراسته مى گردد و آن گاه که اهل آن مطمئن مى شوند که مى توانند از آن بهره مند گردند; (ناگهان) فرمان ما، چه در شب یا در روز، (براى نابودى آن) فرا مى رسد; (سرما یا صاعقه اى را بر آن مسلّط مى سازیم) و آن چنان آن را از بین مى بریم که گویا دیروز هرگز (چنین کشتزارى) نبوده است! این گونه، آیات خود را براى اندیشمندان، شرح مى دهیم!

سؤال : آیا مثال در آیه 45 سوره کهف، به جهت یکسانى در نوع تشبیه، تکرار مثال آیه 24 سوره یونس نیست؟

پاسخ : این دو مثال متفاوتند و تکرارى نمى باشند; زیرا در مثال مطرح شده در سوره یونس، سخن از حادثه اى است که ناگهان قبل از پایان عمر طبیعى، تمام گیاهان و درختان با طراوت و سرسبز را نابود نموده و آثار حیات را محو مى نماید; ولى در مثال مورد بحث در آیه 455 سوره کهف سخن از حادثه خاصّى نیست که ناگهان فرا رسد، بلکه خبر از حادثه اى است که به صورت تدریجى در فصل پائیز، آن نشاط و خرّمى و سرسبزى و طراوت را از گیاهان سلب نموده و کم کم اثر حیات و زندگى را از آن گیاهان خشکیده باز مى ستاند;

این سنّت الهى در مورد انسان ها نیز صادق است; زیرا انسانها هم به صورت تدریجى مراحل نوجوانى و جوانى را مى گذرانند و خزان زندگى فرا مى رسد.

در هر حال این زندگى دنیا، گذرا و موّقت است و باید براى جهان باقى و آخرت که دائمى و با ارزش است، توشه اى برگرفت.

که می داند که این دوران افلاک    چه مدت دارد و چه بودش احوال(143)

جهان ای سِر ملک جاوید نیست    ز دنیا وفاداری امید نیست

جهان بر آب نهادست و زندگی بر باد    غلام همت آنم که دل بر او ننهاد(144)

از دیگر موضوعات مورد اهتمام قرآن برای تفکر، زندگی دنیا و آخرت و مقایسه آن دو با همدیگر است. قرآن می‌فرماید: «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیات‏ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ * فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَة؛² خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند تا درباره دنیا و آخرت فکر کنید.» باز قرآن تنها به بیان موضوع اکتفا نکرده، بلکه راه فکر کردن در باره این موضوع را هم به ما نشان می‌دهد. در دو آیه قرآن برای زندگی دنیا مثلی می‌زند و به ما یاد می‌دهد که اگر می‌خواهید در باره حقیقت دنیا فکر کنید به این مثل فکر کنید: إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا کَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَالأَنْعَامُ حَتَّىَ إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّیَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَیْهَآ أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِیدًا کَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛³ قرآن در این آیه برای شناساندن حقیقت دنیا به یکی از پدیده‌های عینی دنیا مثل می‌زند، اما آن را به صورت کلی بیان می‌کند نه در قالب داستانی خاص. می‌گوید: ما آبی را از آسمان نازل می‌کنیم که در اثر نزول آن، گیاهان در زمین می‌رویند، و زمین خشک، سبز و خرم می‌شود و زمین به خود زینت می‌گیرد. عده‌ای با دیدن این نعمت‌های فراوان با خود می‌گویند: ما هر وقت نیاری داشته باشیم از این نعمت‌ها استفاده می‌کنیم و دیگر نگرانی نداریم، اما صبح که بیدار می‌شوند می‌بینند سیلی آمده یا صاعقه‌ای نازل شده و همه آن‌ها را از بین برده است. گویا اصلا گیاه یا میوه‌ای وجود نداشته است (أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِیدًا کَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ). همه حقیقت دنیا این‌گونه است. خدای متعال زینت‌ها و جاذبه‌هایی را در زمین به وجود می‌آورد و کسانی جذب این جاذبه‌ها می‌شوند و به آن‌ها دل بسته، گمان می‌کنند این‌ها برای همیشه باقی است و می‌توانند به وسیله آن‌ها همیشه در خوشی و شادی زندگی کنند، اما غافل‌اند از این‌که امور دنیا این‌گونه نیست و دائما در حال تحول است. انسان به خصوص در ابتدای نوجوانی خود، به دنبال لذت‌هایی است. اگر اسبابی برای او فراهم شود که غرایز او تأمین و وسایل راحتی و خوشی او فراهم شود دیگر غافل می‌شود و گمان می‌کند همیشه همین‌طور خواهد بود، اما بعد حوادثی پیش می‌آید و یک مرتبه همه چیز عوض می‌شود و سرمایه و اموال او همه از بین می‌روند. بر فرض همه این‌ها هم تغییر نکند خود انسان بعد از چند سال می‌میرد و قطعا زندگی دنیا همیشگی نیست.

۳۰) «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
اِنّ اَهلَ الجَنَّةِ لایَندِمونَ عَلی شَیءٍ مِن اُمورِ الدُنیا اِلاّ علی ساعَةٍ مرَّتْ بِهِم فی‌الدّنیا لَمْ یَذکُروا اللَّهَ فیها.
بهشتیان، (فردا) بر هیچ یک از امور دنیا اظهار ندامت و پشیمانی نمی‌کنند جز آن ساعتی که بر آن‌ها گذشت و خدا را در آن یاد نمی‌کردند. (لئالی‌الاخبار، ج۱، ص ۱۵)

۱۱ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
إنَّ ماضی یَومِکَ مُنتَقِلٌ و باقیهِ مُتّهمٌ فَاغتَنِمْ وَقتَکَ بِالعَمَلِ!
دیروز که گذشت و به فردا هم اطمینان نیست، امروزت را با اعمال صالحه غنیمت شمار! (شرح غرر، ج ۲، ص ۵۰۷)


۱۲ـ «امام جعفرصادق (علیه‌السلام)»:
اِنْ اُجِّلتَ فی عُمرِکَ یَومَین فَاجعَل اَحَدَهُما لِأَدَبِکَ لِتَستَعینُ بِهِ علی یَومِ مَوتِک.
اگر از عمرت فقط دو روز مانده باشد یک روزش را به فرا گرفتن دستورات و معارف الهی اختصاص بده تا تو را به روز مرگت یاری دهد. (روضه(فروع) کافی، ج ۸، ص ۱۵۰)

۱ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
عُمرُ المَرءِ لاقیمةَ لَه.
عمر انسان (آنقدر گرانبها است که) به هیچ قیمتی قابل ارزیابی نیست. (اسرارالبلاغه، ص ۸۹)


۲ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
اِضاعَةُ الفُرصَةِ غُصَّةٌ.
از دست دادن فرصت‌های خیر، برای انسان مایة غم و اندوه است. (نهج‌البلاغه، کلمة ۱۱۴)


۳ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
مَنْ فُتِحَ لَهُ بَابُ خَیْرٍ فَلْیَنْتَهِزْهُ فَاِِنَّهُ لایَدْرِی مَتَی یُغْلَقُ عَنْهُ؟
کسی که یک دری از خیر به رویش باز شد آن را غنیمت بشمارد زیرا نمی‌داند چه وقت به روی او بسته خواهد شد؟ (بحار، ج ۷۷، ص ۱۶۵)