بیست و شش باور اساسی قرآن (شهید مطهری)

مرتضی مطهری

موضوعاتى که در قرآن طرح شده زیاد است و نمى‏توان به طور جزئى بر شمرد، ولى در یک نگاه اجمالى این مسائل به چشم می خورد:
1.خدا، ذات، صفات و یگانگى او و آنچه باید خدا را از آنها منزه بدانیم و آنچه باید خدا را به آنها متصف بدانیم(صفات سلبیه و ثبوتیه)
2.معاد، رستاخیز و حشر اموات، مراحل بین مرگ تا قیامت(برزخ)
3.ملائکه، وسائط فیض و نیروهاى آگاه به خود و به آفریننده خود و مجرى اوامر الهى.
4.پیامبران، یا انسانهایى که وحى الهى را در ضمیر خود دریافت کرده و به انسانهاى دیگر ابلاغ کرده‏اند.
5.ترغیب و تحریض براى ایمان به خدا، به معاد، به ملائکه و پیامبران و کتب آسمانى.
6.خلقت آسمانها، زمین، کوهها، دریاها، گیاهان، حیوانات، ابر، باد، باران، تگرگ، شهابها و غیره.
7.دعوت به پرستش خداى یگانه و اخلاص ورزیدن در پرستش، کسى و چیزى را در عبادت شریک خدا قرار ندادن، منع
شدید از پرستش غیر خدا، اعم از انسان یا فرشته یا خورشید یا ستاره یا بت.
8.یادآورى نعمتهاى خدا در این جهان.
9.نعمتهاى جاویدان آن جهان براى صالحان و نیکوکاران، عذابهاى سخت و احیانا جاویدان آن جهان براى بدکاران.
10.احتجاجات و استدلالات در مورد خدا، قیامت، پیامبران و غیره، و پاره‏اى خبرهاى غیبى ضمن این احتجاجات.
11.تاریخ و قصص به عنوان آزمایشگاهى انسانى و لابراتوارى که صدق دعوت پیامبران را روشن مى‏کند، و عواقب نیک
مردمى که بر سنن انبیاء رفته‏اند و عاقبت بد تکذیب کنندگان آنها.
12.تقوا، پارسایى و تزکیه نفس.
13.توجه به نفس اماره و خطر وساوس و تسویلات نفسانى و شیطانى.
14.اخلاق خوب فردى از قبیل شجاعت، استقامت، صبر، عدالت، احسان، محبت، ذکر خدا، محبت‏خدا، شکر خدا، ترس از
خدا، توکل به خدا، رضا به رضاى خدا و تسلیم در مقابل فرمان خدا، تعقل و تفکر، علم و آگاهى، نورانیت قلب به واسطه تقوا، صدق، امانت.
15.اخلاق اجتماعى از قبیل اتحاد، تواصى(توصیه متقابل)بر حق، تواصى بر صبر، تعاون بربر و تقوا، ترک بغضاء، امر به
معروف و نهى از منکر، جهاد به مال و نفس در راه خدا.
16.احکام از قبیل نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، نذر، یمین، بیع، رهن، اجاره، هبه، نکاح، حقوق زوجین، حقوق
والدین و فرزندان، طلاق، لعان، ظهار، وصیت، ارث، قصاص، حدود، دین، قضا، شهادت، حلف(قسم، ثروت، مالکیت، حکومت، شورا، حق فقرا، حق اجتماع و غیره.
17.حوادث و وقایع دوران بیست و سه ساله بعثت رسول اکرم.
18.خصائص و احوال رسول اکرم، صفات حمیده آن حضرت، عتابها نسبت به آن حضرت.
19.توصیف کلى از سه گروه در همه اعصار: مؤمنین، کافرین، منافقین.
20.اوصاف مؤمنین و کافران و منافقان دوره بعثت.
21.مخلوقات نامرئى دیگر غیر از فرشتگان، جن و شیطان.
22.تسبیح و تحمید موجودات جهان و نوع آگاهى در درون همه موجودات نسبت به خالق و آفریننده‏شان.
23.توصیف خود قرآن(در حدود پنجاه وصف).
24.جهان و سنن جهان، ناپایدارى زندگانى دنیا و عدم صلاحیت آن براى اینکه ایده‏آل و کمال مطلوب انسان قرار بگیرد، و اینکه خدا و آخرت و بالاخره جهان جاویدان شایسته این است که مطلوب نهایى انسان قرار گیرد.
25.معجزات و خوارق عادات انبیاء.
26.تایید کتب آسمانى پیشین خصوصا تورات و انجیل و تصحیح اغلاط و تحریفهاى این دو کتاب.

معارف قرآن و طرح های دسته بندی آن (آیت الله مصباح یزدی)

وظیفه ی ماست از موازینی که علما و مفسران بزرگوار به دست ما سپرده اند بهره گیری و با تدبر بیشتر سعی کنیم که مفاهیم روشنی از قرآن به دست آوریم و به جامعه عرضه کنیم تا دین خود را به اسلام و قرآن ادا کرده باشیم.از سوی دیگر، اگر چه فهمیدن معانی و تفسیر قرآن به سادگی میسر نیست، اما اگر به کسی که می خواهد قرآن را بفهمد بگوییم که باید 30 سال کار کند و درس بخواند تا قرآن را بفهمد، او را از فراگیری معنای قرآن مایوس کرده ایم.و نتیجه آن، افکندن او در دامن منحرفان است.درست است که فهمیدن قرآن، احتیاج به زحمت های ویژه و تخصصهایی دارد، ولی سرانجام این زحمات را باید عده ای بکشند و حاصلش را در اختیار دیگران قرار دهند تا استفاده کنند.

باور به اینکه برای فرار از وظیفه و عهد الهی هیچ کاری سودمند نیست چراکه ضار و نافع خداست

ص 420

وَ لَقَدْ کانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا یُوَلُّونَ الْأَدْبارَ وَ کانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُلاً (15) قُلْ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلاَّ قَلیلاً (احزاب/16)

قُلْ مَنْ ذَا الَّذی یَعْصِمُکُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِکُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِکُمْ رَحْمَةً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصیراً (17)

شاید مناسب باشد که دسته آیات مربوط به ترس و ضعف ایمان و باور برخی از مسلمانان در جنگ احزاب و همچنین قوت ایمان برخی مومنین و باور به وعده های الهی به طور کامل برای مردم بیان شود و در ضمن آن باورهای زیر به عنوان پیام گفته شود:

- باور به اینکه ضار و نافع خداست و این فکر اشتباه است که با فرار از وظیفه و پیمان های الهی به منافعی دست پیدا خواهیم کرد. (16 و 17)

- کسانی که ایمان ضعیفی دارند در هنگام جنگ و سختی ها پا پس می کشند و پیامبر و مومنین را تنها میگذارند و به راحتی به وعده های الهی گمان بد می برند و آنها را دروغ و افسانه می پندارند. (آیه20 و18 و 14 و 12 و...)

- مومنین وقتی سختی ها را می بینند تازه بر ایمانشان افزوده می شود و آنها را مقدمه ی تحقق وعده های الهی میدانند (22)

- ...

راهبرد تربیتی: یادآوری نعمات الهی بر مومنین

ص 419

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً (احزاب/9)

باور به ولایت بعضی از مومنین بر بعضی دیگر و ولایت پیامبر بر همه مومنین

ص 418

النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‏ بِبَعْضٍ فی‏ کِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلى‏ أَوْلِیائِکُمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً (احزاب/6)

باور به اینکه انسان دو قلب (مبدأ محبت) ندارد

ص 418

ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی‏ جَوْفِهِ وَ ما جَعَلَ أَزْواجَکُمُ اللاَّئی‏ تُظاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهاتِکُمْ وَ ما جَعَلَ أَدْعِیاءَکُمْ أَبْناءَکُمْ ذلِکُمْ قَوْلُکُمْ بِأَفْواهِکُمْ وَ اللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ یَهْدِی السَّبیلَ (احزاب/4)

باور به انتقام الهی از کسانی که پس از هدایت شدن، از آیات الهی جدا می شوند

ص 417

وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْها إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمینَ مُنْتَقِمُونَ (سجده/22)

ظلم بزرگ کسانی که یک بار هدایت شدند و آیات و معجزات الهی را دیدند و دوباره از راه حق خارج شدند

سنت الهی: هدایتگری خداوند به وسیله مشکلات و عذابها

ص 417

وَ لَنُذیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ (سجده/21)

گاهی عذاب سبکی که به فاسقان میرسد به خاطر هدایت شدن آنهاست

عدم باور به ملاقات خدا و آثار آن

ص 416

فَذُوقُوا بِما نَسیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا إِنَّا نَسیناکُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (سجده/14)

باور: فراموش کردنِ ملاقات خدا و روز قیامت (اعتقاد به باورهای غلط و غیر الهی) منجر به اعمالی می شود که عذاب جاویدان الهی را در پی خواهد داشت

باور به ملاقات ربّ / راهبردی در پاسخ به شبهات

ص 415

وَ قالُوا أَ إِذا ضَلَلْنا فِی الْأَرْضِ أَ إِنَّا لَفی‏ خَلْقٍ جَدیدٍ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ کافِرُونَ (10) قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ (سجده/11)

 

همه ی بندگان خداوند متعال را ملاقات خواهند کرد و بسیاری از کسانی که شبهه میکنند که مگر می شود ما پس از مرگ دوباره زنده شویم، مشکلشان در امکانِ وقوع این مساله نیست بلکه مشکلشان این است که از اساس منکر ملاقات ربشان هستند. خداوند در آیه ی 11 این سوال علمی را هم پاسخ میدهد و می فرماید اینطور نیست که این بدن خاکی شما زنده شود بلکه واقعیتِ شما که همان روح شما باشد توسط ملک الموت استیفا شده و آن روح به سمت خداوند متعال باز میگردد.

- یک نکته ی دیگر این آیه راهبردِ پاسخ به سوالات است: برخی از سوالاتی که افراد میپرسند ریشه ی غیر الهی دارد و به جای پرداختن به آن سوال یا شبهه باید ریشه ی حرفشان در وجود آنها اصلاح شود.

 

باور به تدبیر و ربوبیت الهی بر امور عالم

ص 415

یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فی‏ یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (سجده/5)

شیوه نوشتن تیترها

دوستان لطف کنند و تیتر ها را به صورت یک جمله ناقصه و در قالب تیتر بیاورند و جملات مورد نظر خود را در ذیل اضافه نمایند.

ضمنا تیتر ها حتما با کلمه :(باور به) شروع شود.

این کمک میکند که دقیقا به برداشتهایی که در ساختن باور نقش دارند بپردازیم.

مثلا باور به دقیق بودن حساب الهی

باور به تنافی میان برتری جویی در دنیا و برتر بودن در آخرت: تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض...

ص 395- قصص 83

تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ (83)

جهان آخرت برای کسانی است که به دنبال برتری طلبی و فساد نباشد

ص 413 - لقمان 22

باور به تلازم میان تسلیم خدا بودن و در امان بودن

ص 412 - لقمان 16

باور به محاسبه دقیق اعمال انسان 

ص 410 - روم 57

باور به وعده الهی

ص 409 - روم 47

باور به نصرت الهی

مثال در آیه48: خداوند هرجایی که بخواهد باران را فرومیریزد. که این باران طبق آیه49 پس از ناامیدی ایشان است. نکته آن است که باران به عنوان نمونه ذکر شده. مومنین هرگاه ناامید شوند طبق فرموده خدا مورد یاری قرار خواهند گرفت.

ص 408 - روم 41

باور به اینکه اعمال انسانها عامل فساد و تباهی در زمین است

ص 408 - روم 37

رزق دست خداست و برای هر که بخواهد آنرا بسط میدهد.

راهبرد در آیه 39: شما با ربا دادن و گرفتن دنبال افزایش رزقتان هستید در حالیکه اشتباه میکنید و نه تنها رزقتان زیاد نمیشود بلکه نزد خدا پایین می آیید. و اگر به دنبال رضایت خدا باشید و زکات دهید هم روزیتان افزایش پیدا میکند و هم نزد خدا بالا میروید. 

ص 406 و 407 - روم 17 الی 27

هر آنچه در هستی وجود دارد، آفریده و آیات خداوند هستند.